ГеолМинПетрг янги




Download 3,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/55
Sana30.01.2024
Hajmi3,12 Mb.
#148645
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   55
Nazorat savollari. 
1. Yerning paydo bo’lishi haqidagi asosiy gipotezlar? 
2. Yerning umumiy ko’rinishi qanday shaklda? 
3. Gidrosfera qanday qatlam? 
4. Litosfera qanday tarkibda tuzilgan? 
 
 
2-BOB. KRISTALLOGRAFIYA ASOSLARI. 
 
2.1. Kristall, kristall modda va kristallografiya haqida tushincha. 
Kristall so’zi yunoncha kristallos so’zidan olingan bo’lib, muz degan ma’noni 
bildiradi. Kristall fizikaviy qattiq (ayrim hollarda suyuq), ma’lum qonuniy ichki 
tuzilishga ega bo’lganligi sababli aniq geometrik shaklga ega jism. Uning tarkibini (ion, 
atom, molekulalar) zarrachalar tashkil etadi. Bu zarrachalar ma’lum sharoitda bir-biri 
bilan qo’shilgan vaqtida ularning har qaysisi ma’lum bir o’rin egallaydi, bunday 
joylanish orqasida tasavvur qilinadigan fazoviy panjara paydo bo’ladi va zarrachalar 
bir-biri bilan mahkam bog’lanadi. 
Kristallar eritmaning quyuqlashuvidan, eritma va qotishmalarning sovib 
qotishidan, temperatura ta’sirida moddalarning bug’simon va qattiq holatda boshqatdan 
kristallanishidan hosil bo’ladi. Kristallanish jarayoni o’zidan issiq chiqarish orqali 
davom etadi. Zarralar ustiga ma’lum sharoitda yangi moddalar yotqizilishi sababli 
kristallar o’sadi va kattalashadi. 
Ayrim minerallar amorf (grekchadan shaklsiz degan ma’noda) tuzilishga ega 
bo’lib ularni tashkil etuvchi komponentlar tartibsiz joylashgan va kristall jinslarga 
nisbatan o’zaro kuchsiz bog’langandir. Ammorf jinslarga shisha, shishasimon eritmalar, 
plastmassalar, smolalar va boshqalar kiradi. Moddalarning amorf holati barqaror 
bo’lmay vaqt o’tishi bilan kristall holatdan o’tadi. Masalan, amorf holatdagi deraza 
oynalari keyinchalik kristall holatga o’tishi mumkin. Bu jarayonni oynaning tashqi 
ko’rinishini xiralashishidan sezsa bo’ladi. 
Tabiatda sodda va murakkab shakldagi kristallar uchraydi. Geometrik 
kristallografiya materiallariga asoslanib kristallarning tashqi shakllarida uch hil 
elementlar: yonlar, qirralar, uchlar ajratiladi. Kristallni chegaralovchi tekis yuzalar 
kristallarning yonlari deb ataladi. Kristall yonlarning o’zaro kesishishidan hosil bo’lgan 
chiziq, kristallning qirrasi hisoblanadi. Qirralar orasidagi burchak kristallarning uchi 

16 
deb yuritiladi (2.1.rasm). Kristallarning tashqi shakllarini geometrik jixatdan to’g’ri 
bo’lishi ularning ichki tuzilishiga bog`liq.
2.1-rasm. 
Kristallografiya kristallar to’g’risidagi fan bo’lib, ularning kelib chiqishini, 
o’sishini, tashqi shakllarini, ichki tuzilishini va fizikaviy xossalarini o`rganadi. Bu fan 
tabiiy va sun’iy kristall jismlarni, tog’ jinslarini va qurilish materiallarini o’rganishda 
yordam beradi. Shuning uchun ham quruvchi-texnologlar kristallarning tuuzilishini, 
shaklini, ularning rivojlanish qonuniyatlarini, tekshirish metodlarini bilishlari lozim.

Download 3,12 Mb.
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   55




Download 3,12 Mb.
Pdf ko'rish