• 5-rasm. Har xil haroratli suvda odam chidashi mumkin ehtimoliy muddat.
  • I. S. Islamov, R. R. Salimgareyeva yakkakurash, koordinatsion va




    Download 7,58 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet61/123
    Sana18.12.2023
    Hajmi7,58 Mb.
    #122199
    1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   123
    Bog'liq
    Yakkakurash, koordinatsion va siklik sport turlari. (Suzish). Islamov I.S, Salimgareyeva R.R

    4.4. Suvli to‘siqlarni suzib o‘tish
    Odamning suvli to‘siqlami suzib o‘tish qobiliyati vaqt va tezlik 
    nuqtayi nazaridan cheklangan. Ayniqsa, yuk bilan, kiyimda, charcha- 
    gan holatda, shuningdek, murakkab sharoitda: sovuq suvda, qattiq 
    to‘lqin yoki kuchli oqim halal berayotgan vaqtda suzish juda og‘ir.
    Odamning shunchaki suvda turishi, ayniqsa, suzishi katta 
    quvvat harajatlarini talab etadi. Shuning uchun suvda bo‘lish vaqti 
    organizmning sovib ketishi tufayli chegaralanadi. Masalan, agar 
    havo harorati +4° bo‘lganda odam biron-bir jiddiy oqibatsiz 8 
    soatdan ortiq shu havoda turishi mumkin bo‘lsa, xuddi shunday 
    haroratli suvda u taxminan 2 soatda halok bo‘ladi (5-rasm). Uzoq 
    vaqt suzganda ertami-kechmi organizm sovqotib, hushdan ketish
    147


    sodir bo‘ladi. Shuning uchun odam qanchalik yaxshi suza bilmasin, 
    badani sovub ketishidan cho‘kishi mumkin. Uzoq muddat suzganda,
    u, ayniqsa, boshi va bo'ynini asrashi lozim, negaki, ayni shu joylar 
    sovuqqa juda sezgir boMadi.
    5-rasm. Har xil haroratli suvda odam chidashi mumkin 
    ehtimoliy muddat.
    Suzish bilan shug‘uilanuvchilar organizmini sovib ketishdan 
    saqlash uchun basseynlarda suv harorati 14-28°C atrofida tutib 
    turiladi. Xuddi shu sababga ko‘ra ochiq suv havzalarida suv harorati 
    15° dan past bo‘lganda suzish bilan shug‘ullanish tavsiya etilmaydi. 
    Iliqroq suvda (15°C dan yuqori) odam organizmining sovib ketishi 
    asta-sekin yuz beradi. Dastlab nafas olish va yurak urishi tezlashadi, 
    keyin titroq boshlanadi. Sovib ketishning dastlabki belgilaridan biri
    - “tovuq terisi”ning paydo bo‘lishi. So‘ng butun tana mushaklari 
    yengil titray boshlaydi, bunda shilliq pardalar va teri ko'karadi. 
    Keyinroq terming ayrim hududlari uvishib, mushaklar g‘ayri 
    ixtiyoriy ravishda tortishadi, tinimsiz esnash boshlanadi, harakatlar 
    tanglashib, tez-tez peshob chiqarish xohishi paydo bo‘laveradi. Tana 
    harorati 32-34° gacha pasayganda, loqaydlik, holsizlanish, nutqning 
    tushunarsiz bo‘lib qolishi kuzatiladi. Harorat 30-32° ga pasayganda 
    esa odam ongsiz ravishda gapiradi, mustaqil harakatlanish to‘xtaydi, 
    xotira susayib, ketidan hushni yo'qotish sodir bo‘ladi. Bu quruq- 
    likda xavfsiz bo‘lishi mumkin, lekin suvda cho‘kishga olib keladi.
    Harorati 15°C dan past bo'lgan sovuq suvda qo'qqisdan 
    hushdan ketish yuz berishi va sovuqlik shoki o‘limga sabab bo‘lishi
    148


    mumkin. Ko‘pincha suzishdan oldin organizmning isib ketishi va 
    tezlik bilan sovuq suvga tushish shokni keltirib chiqaradi.
    Sovuq suvga bardoshlilikning yuqori darajasi hamda mukam- 
    mal termoregulatsiyaning shakllanishi uchun bir necha yillar davo­
    mida muntazam chiniqtiruvchi muolajalarni bajarib turish kerak. 
    Suvda uzoq vaqt turish rekordi 79 soat 30 daqiqani tashkil etadi.
    Mashqlar natijasida odam uzoqqa suzish bo‘yicha ham yuqori 
    natijalarga erisha oladi. Ayollar orasida Volga bo‘ylab 150 km ga 
    suzish bo‘yicha 1951-yilda L.Vtorova ko‘rsatgan natija 29 soat 45 
    daqiqaga teng edi. Erkaklar orasida xuddi shu masofaga suzish 
    bo‘yicha eng yaxshi ko'rsatkich - 27 soat 59 daqiqani A.Kozirev 
    namoyish etgan. 1983-yilda I.Fayzullin Amur bo‘ylab 200 km 
    masofani 26 soat 8 daqiqada bosib o‘tdi.
    G‘arbda 32 km li La-Mansh bo‘g‘ozini suzib o‘tish ko‘proq 
    ommalashgan. Erkaklar orasida bu masofani tez suzib o'tish rekordi 
    bugungi kunda P.Dinga (7 soat 12 daqiqa), ayollar orasida esa
    S.Nikolsonga tegishli (9 soat 46 daqiqa). Birinchi marta La-Manshni 
    to‘xtovsiz ikki tomonga suzib o‘tishda A.Albertona 43 soat 4 daqiqa 
    vaqt ko‘rsatdi (1961 y.).
    Ko‘p kunli suzish bo‘yicha namoyish etilgan yuqori natijalar ham 
    ko‘pchilikka ma’lum. Masalan, V.Stoyanov 1980-yilda Dunay bo‘ylab 
    2000 km masofani suzib o‘tdi va bunga 45 kun “sof ’ vaqt sarfladi.
    Amaliy suzishda ko‘pincha murakkab sharoitlarda harakat 
    qilishga to‘g‘ri keladi. Suvda kutilmagan yoki murakkab vaziyatlar 
    tajribasiz suzuvchida qo‘rquv paydo qilishi, u o‘zini yo'qotib 
    qo‘yishi mumkin, bu, odatda, kishilaming suvda o‘zini noto‘g‘ri 
    tutishi va halok bo‘lishining asosiy sabablaridan biri. Shuning uchun 
    bu holatda suvda qanday harakat qilishni bilish juda muhim.

    Download 7,58 Mb.
    1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   123




    Download 7,58 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    I. S. Islamov, R. R. Salimgareyeva yakkakurash, koordinatsion va

    Download 7,58 Mb.
    Pdf ko'rish