kuchli harakat bilan quruqlikka yoki qayiqqa ko‘tariladi (41-rasm)

kishining ahvolini aniqlay olish kerak. Uning ahvolidan kelib 
chiqib, birinchi yordamning turli choralarini qo‘llash lozim bo‘ladi.
Eng avvalo, klinik o‘lim holatini hushdan ketish va biologik 
o‘limdan ajrata bilish zarur. Hushdan ketganda, odam o ‘zini bilmay 
qoladi, lekin yurak-qon tomir va nafas olish tizimlari faoliyati, 
garehi ancha kuchsizlanib qolgan bo‘lsa-da, lekin davom etadi. 
Klinik o‘lim holatida ko‘z qorachiqlari kengayadi, nafas olish 
to‘xtaydi yoki keskin izdan chiqadi, uyqu arteriyasida tomir urishi 
sezilmaydi. Klinik o‘lim holati 5-6 daqiqa davom etadi. Shu davrda 
organizmning hayot uchun muhim funksiyalarini tiklashga yo‘nal- 
tirilgan chora-tadbirlar majmuasi yordamida odamni hayotga qay- 
tarish mumkin. Klinik o ‘limdan so‘ng biologik o‘lim yuz beradi. 
Uning yaqqol belgilari: tana haroratining tushib ketishi, murdalarga 
xos dog‘laming paydo bo'lishi, murdalarga xos qotib qolish kabilar.
Cho‘kkan kishining holati cho'kishning xususiyatiga bog‘liq.
Cho‘kishning bir necha turlari farqlanadi. Ulardan asosiylari 2 xil:
1. Oq asfiksiya (bo‘g‘ilish). Uning ancha yengil shakllari -
soxta cho‘kish deb ataladigan turi ham bor, bunda nafas yo‘liga suv 
umuman tushmaydi yoki juda kam tushadi. 0 ‘tkir reflektor siqilish 
natijasida ovoz tushunchalari hiqildoq va traxeyaga kirish yo‘llarini 
berkitib qo‘yadi, suv esa o‘pkaga o‘ta olmaydi.
Bu holatda yurak faoliyati ancha kech to‘xtaydi (o‘pkada bir oz 
havo zaxirasi qoladi va qon haqiqiy cho‘kkandagi kabi jiddiy 
o‘zgarishlarga uchramaydi), shu sababdan odamni hayotga qaytarish 
uchun vaqt ham, imkoniyatlar ham birmuncha ko‘p bo‘ladi. Bunday 
cho‘kkanlaming tashqi ko‘rinishi o‘ziga xos. Ulami “oq” cho‘k- 
kanlar deb atashadi, negaki, ulaming terisi oppoq va muzdek sovuq 
bo‘ladi. Oq asfiksiyada o‘pkaga suv kirishining xavfli oqibatlari 
yo‘q, demak, odamni tiriltirish osonroq.
2. Ko‘k asfiksiya: o‘pkaga suv tushishi natijasida nafas olish 
to'xtaydi.
Cho‘kkanda juda tez yordam ko‘rsatilishi zarur. Chuchuk suv- 
da cho'kkanda, suv alveolalar devori orqali tez sizib o‘tib, qon oqi- 
miga qo‘shilib ketadi, oqibatda qonning kimyoviy tarkibi keskin 
o ‘zgarib, u suyuladi, eritrotsitlar yemiriladi va endi ular kislorod ta- 
shiy olmaydi, o'tkir kislorod yetishmovchiligi - gipoksiya boshla- 
nadi. Qon plazmasi tarkibiga o‘xshash, lekin tuzlar bilan yanada
182

kcfproq to ‘yingan dengiz suvi alveolalar devoridan sizib o‘tmaydi. 
Aksincha, o‘pkaga tushgan dengiz suvi qon plazmasini qon oqimi- 
dan chiqib, alveolalar bo‘shlig‘iga o‘tishga majbur qiladi. Suv plaz- 
ma va havo qoldiqlari bilan birga ko‘pik hosil qiladi, o‘pka shisha 
boshlaydi. Bunda alveolalarning devorlari shikastlanadi, qon ayla- 
nishi va havo almashinuvi buziladi. Bularning bari bir necha o‘n se- 
kund orasida yuz beradi. Keyinroq odamning yurak faoliyati to‘x- 
taydi va agar 4-5 daqiqadan so‘ng yordam ko'rsatilmasa, u o‘lishi 
mumkin. Bunday cho‘kkan odamlaming ko‘k qon tomirlari qattiq 
shishib ketadi, og‘zidan ko‘pik ajraladi. Qonda karbonat angidrid- 
ning ko‘payib ketishi munosabati bilan teri (ayniqsa, quloqlar, 
barmoq uchlari va lablar ko‘kimtir-binafsha rang tusga kiradi. 
Shuning uchun bunday cho‘kkanlarni “ko‘k” deb ataydilar).
Asosiy turlardan tashqari, cho‘kishning aralash turlari ham 
bo‘lib, ular cho‘kishning bunchalik aniq belgilariga ega bo'lmaydi.

Download 7,58 Mb.