> A jratib q o 'y is h illatiga qarshi kurash;
> Do'stona insonparvar jamoalami yaratish, o 'z tarkibiga maxsus ehtiyojlari bo'lgan
shaxslami olgan jamiyatni qurish;
> Barcha bolalaming ta’lim olishiga erishish” (Salamanka bayonoti 2-band);
Salamanka Bayonoti va Ish faoliyati rejasida “Ta’lim hamma uchun” shiori ilgari
surihnoqda. “Ta’lim hamma uchun” shiori deganda nogiron bo'lgan yoki jamiyat
ichida ajratib qo'yilgan guruhlardan kelib chiqqan bolalaming ham tenghuquqlilik
asosida ta’lim olishlari tushuniladi.
Ushbu harakat rejasining tahlili shuni ko'rsatadiki, asoslanadigan muhim tamoyili
quyidagilardan iborat:
“Maktablar jismoniy, aqliy, ijtimoiy, emotsional, tilidagi yoki boshqa nuqsonlaridan
qat’iy nazar hamma bolalami qabul qilishi kerak. Ularga ruhiy va jismoniy nuqsoni
bor bolalar, boshpanasiz bolalar, ko'chmanchi xalqlarga tegishli bo'lgan bolalar,
etnik yoki madaniy kamchilikni tashkil etgan oilalaming bolalari kiradi” (Harakat
Rejasiga kirish 3-chi band).
• Salamanka Bayonoti va Ish faoliyat Rejasida maxsus ehtiyojli bolalarga
um um talim tizimi sharoitida inklyuziv ta’lim berish lozimligi alohida ta’kidlanib,
har bir bolaning boshqalamikiga o'xshamagan o 'z ehtiyojlari mavjudligi,
shuningdek, har bir bola yashash joyiga yaqin bo'lgan maktabga borish huquqiga
egaligi alohida ta’kidlab o'tilgan.
Bunday maktablaming asosiy maqsadi barcha bolalarga samarali ta’lim beribgina
qolmay, maxsus ehtiyojli bolalarga nisbatan inklyuziv va iliq munosabatli jamiyat
yaratib, diskriminatsion o'zgarishlarga barham berishdir.
Salamanka Bayonoti va Ish faoliyat Rejasining ishlab chiqilishi jahon miqyosida
“Ta’lim hamma uchun” mazmunidagi ta’lim siyosati ilgari surilib, maxsus ehtiyojli
bolalami umumta’lim tizimi sharoitida o'qitishning yo'llari belgilab berildi. Ammo
bu ta’lim tizimining mazmun-mohiyatini yanada aniqroq va mustahkamroq huquqiy
jihatdan asoslash, qat’iy belgilab berish lozim edi. Shuning uchun ham 2000 yilning
26-28 aprel kunlari Dakarda ta’lim to'g'risida xalqaro Forum qatnashchilari
tomonidan “Dakar harakat dasturi”ni qabul qilganliklari tahlil etildi. Ular 10 yil oldin
qabul qilingan “Ta’lim hamma uchun” Xalqaro Deklaratsiya (Djomten-Tailand-1990
yil) ni qayta tasdiqlab, ratifikatsiya qildilar. Dakar harakat dasturi “2000 yilga qadar
jahon miqyosida ta’lim hamma uchun amaliy faoliyatining darajasini baholash”
maqsadiga asoslanildi. Bu baholashda, har bir davlat o'zining ta’limini barcha bolalar
uchun taminlanganlik darajasini tahlil qilib chiqish vazifasi topshirildi. Tahlil asosida
har bir davlat 6 ta hududiy Konferensiyalami o'tkazish davomida 1990-2000 yillarda
erishgan yutuqlarini Djomt'enga yetkazib turishi lozim deb belgilandi.
Dakar harakat reja dasturiga kirgan barcha davlatlar 2002 yilga qadar “Ta’lim hamma
uchun” rejasini mukammal tuzib, 2015 yilga qadar bu ta’lim tizimini amaliyotga
to'liq joriy etishlari lozim deb topildi. Ushbu harakat rejasi tarkibiga kiruvchi
davlatlaming barchasi “Har bir insonga va har bir jamiyatga” shiori ostida barcha
41
insonlar va bolalar ta’limini toiaqonli ta'minlash majburiyatini oladilar. Bu harakat
dasturida
“Ta’lim
xavfsiz,
sifatli,
bolaning
sog'lig'ini
himoya
qilib,
mustahkamlaydigan, hamma uchun birdek, inklyuziv tarzda va barcha zaruriy
resurslar bilan ta’minlangan bo'lishi lozim. O'qituvchilar saviyasi va o'quv rejalar
“Ta’lim hamma uchun” maqsadlariga javob berishi kerak”-deb belgilangan. 36
Uchinchi
ming
yillik
arafasida
o'tkazilgan
mazkur
Dakar
Umumjahon
Konferensiyasida xalqaro va milliy mc’yoriy hujjatlarda e ’tirof etilgan ta’lim
olishdagi tenglik amaida keng tatbiq etilayotganligi alohida ta’kidlandi’ .
Bu Deklaratsiya quyidagicha bayonot qilindi:
>
Har bit inson: bola, o'sm ir va kattalaming har biri ta’lim olishlari shart va bu
ta’lim uning asosiy o'quv imkoniyatlariga ega bo'lishi lozim;
Nuqsonli bolalaming o'quv imkoniyatlari asosiy o'rinda turadi. Barcha nuqsonli
bolalaming nuqsonlarini erta aniqlab ta’limga jalb qilish imkoniyatini topmoq kerak.
Shunday qilib, yuqorida keltirilgan barcha xuquqiy m e’yoriy hujjatlar, xalqaro fomm
Konferensiyalar asosida maxsus ehtiyojli bolalar hamjamiyatning to'laqonli va
tenghuquqli a ’zosi ekanligi e’tirof etilib, ular ta’limida alohida yangicha yondashuv
maydongan keldi. Ushbu ta’lim shakllari inklyuziv va integratsion ta’lim deb ataldi.
“Nogiron shaxslar huquqlari to‘g‘risida”gi Deklaratsiyaning mazmunidan shu narsani
tushunish niumkinki, nogiron fuqarolar uchun jamiyat hayotida to'liq ishtirok etish
kafolatlanadi. Ammo mazkur dekloratsiyada nogiron bolalar, ulaming ta’lim olish
imkoniyatlari va barcha davlatlar tomonidan imkoniyati cheklangan bolalaming
huquqlari batafsil yoritilganligi aniqlandi. Bu xususda Suleymenova R.A. fikricha
“Agarda nogiron bolalaming uz jamoalari va butun jamiyat ijtimoiy hayotiga jalb
etish imkoniyatlari rad etilsa ulaming imkoniyatlari keskin kamayadi”
“T a’limning uzluksizligi, yangi global iqtisodiyotning kalitidir. T a’lim
rivojlanish, ijtimoiy taraqqiyot va inson ozodligi uchun tub ahamiyatga ega” deb
ta ’kidlaydi.
Juda ko'plab daviatlarda maxsus yordamga muhtoj bolalami yuqori natijali kamol
toptirishda kompensator imkoniyatlami rivojlantirish hamda ijtimoiy mslashtirishni
to'laligicha yo'lga qo'yish maqsadida umumta’lim maktablarida ta’lim berish ilmiy
va amaliy davlat siyosati rejasiga kiritildi. “Ta’lim tizimi shunday bo'lishi keraki deb
yozadi L.S.Vigotskiyning fikricha nuqsonli bolaning tarbiyalashning vazifasi
boladagi nuqsonlami kompensatsiya qilish va uning xayotga integratsiyasini
ta’minlash deb xisoblaydi va buning uchun shunday ta’lim tizimini yaratish kerakki
maxsus yordamga muxtoj bola o'qish jarayonida xar tomonlama rivojlansin. Ya’niy
L.S.Vigotskiy umumiy va maxsus ta’limni uyhunlashtiradigan ta’lim tizimini tashkil
etish - maxsus yordamga muxtoj bolalami umumta’lim tizimida o'qitishni etirof
etgan38.
17 Shomaxmudova R. Maxsus va iklyuziv ta’lim. - Toshkent, 2012. -145.b.
18 Shomaxmudova R. Maxsus va iklyuziv ta’lim. - Toshkent, 2012. -156.b.
42
S a v o l v a t o p s h i r i q l a r :
1. Inklyuziv ta’limning huquqiy, me'yoriy asoslariga misol kelitiring.
2. Inklyuziv ta’lim siyosatining jahon miqyosida nazariy va amaliy jihatdan
qoilab-quvvatlanishini tafsiflang.
3. Inklyuziv ta’limning huquqiy-me’yoriy asoslarini yorting.
4. Nogiron shaxslaming huquqlarini yanada mustahkamlash va kafolatlash
maqsadida BMT
“Nogiron shaxslar huquqlari to‘g'risida”gi Deklaratsiyada
nima ta’kidlanadi?
5.
Mazkur
Deklaratsiyada
ta’kidlanishicha
“T a’lim
hamma
uchun”
mazmunidagi ta’lim siyosati nimani ko‘zda tutgan?
6. Dakar Umumjahon Konferensiyasida xalqaro va milliy me'yoriy hujjatlarda
qanday ta’lim e’tirof etilgan ?
7. L.S.Vigotskiyning fikricha ta ’lim tizimi qanday bo'lishi kerak?
8. Inklyuziv ta’limning huquqiy, me'yoriy asoslarini tahlil qiling.Ularga o 'z
munosabatingini bayon qiling.
43
|
