insonlar va bolalar ta’limini toiaqonli ta'minlash majburiyatini oladilar. Bu harakat
dasturida
“Ta’lim
xavfsiz,
sifatli,
bolaning
sog'lig'ini
himoya
qilib,
mustahkamlaydigan, hamma uchun birdek, inklyuziv
tarzda va barcha zaruriy
resurslar bilan ta’minlangan bo'lishi lozim. O'qituvchilar saviyasi va o'quv rejalar
“Ta’lim hamma uchun” maqsadlariga javob berishi kerak”-deb belgilangan. 36
Uchinchi
ming
yillik
arafasida
o'tkazilgan
mazkur
Dakar
Umumjahon
Konferensiyasida xalqaro va milliy mc’yoriy hujjatlarda e ’tirof etilgan ta’lim
olishdagi tenglik amaida keng tatbiq etilayotganligi alohida ta’kidlandi’ .
Bu Deklaratsiya quyidagicha bayonot qilindi:
>
Har bit inson: bola, o'sm ir va kattalaming har biri ta’lim olishlari shart va bu
ta’lim uning asosiy o'quv imkoniyatlariga ega bo'lishi lozim;
Nuqsonli bolalaming o'quv imkoniyatlari asosiy o'rinda turadi. Barcha nuqsonli
bolalaming nuqsonlarini erta aniqlab ta’limga jalb qilish imkoniyatini topmoq kerak.
Shunday qilib, yuqorida keltirilgan barcha xuquqiy m e’yoriy hujjatlar, xalqaro fomm
Konferensiyalar asosida maxsus ehtiyojli bolalar hamjamiyatning to'laqonli va
tenghuquqli a ’zosi ekanligi e’tirof etilib, ular ta’limida alohida yangicha yondashuv
maydongan keldi. Ushbu ta’lim shakllari inklyuziv va integratsion ta’lim deb ataldi.
“Nogiron shaxslar huquqlari to‘g‘risida”gi Deklaratsiyaning mazmunidan
shu narsani
tushunish niumkinki, nogiron fuqarolar uchun jamiyat hayotida to'liq ishtirok etish
kafolatlanadi. Ammo mazkur dekloratsiyada nogiron bolalar, ulaming ta’lim olish
imkoniyatlari va barcha davlatlar tomonidan imkoniyati cheklangan bolalaming
huquqlari batafsil yoritilganligi aniqlandi. Bu xususda Suleymenova R.A. fikricha
“Agarda nogiron bolalaming uz jamoalari va butun jamiyat
ijtimoiy hayotiga jalb
etish imkoniyatlari rad etilsa ulaming imkoniyatlari keskin kamayadi”
“T a’limning uzluksizligi, yangi global iqtisodiyotning kalitidir. T a’lim
rivojlanish, ijtimoiy taraqqiyot va inson ozodligi uchun tub ahamiyatga ega” deb
ta ’kidlaydi.
Juda ko'plab daviatlarda maxsus yordamga muhtoj bolalami yuqori natijali kamol
toptirishda kompensator imkoniyatlami rivojlantirish hamda ijtimoiy mslashtirishni
to'laligicha yo'lga qo'yish maqsadida umumta’lim maktablarida ta’lim berish ilmiy
va amaliy davlat siyosati rejasiga kiritildi. “Ta’lim tizimi shunday bo'lishi keraki deb
yozadi L.S.Vigotskiyning fikricha nuqsonli bolaning tarbiyalashning vazifasi
boladagi nuqsonlami kompensatsiya qilish va uning xayotga integratsiyasini
ta’minlash deb xisoblaydi va buning uchun shunday ta’lim
tizimini yaratish kerakki
maxsus yordamga muxtoj bola o'qish jarayonida xar tomonlama rivojlansin. Ya’niy
L.S.Vigotskiy umumiy va maxsus ta’limni uyhunlashtiradigan ta’lim tizimini tashkil
etish - maxsus yordamga muxtoj bolalami umumta’lim tizimida o'qitishni etirof
etgan38.
17 Shomaxmudova R. Maxsus va iklyuziv ta’lim. - Toshkent, 2012. -145.b.
18 Shomaxmudova R. Maxsus va iklyuziv ta’lim. - Toshkent, 2012. -156.b.
42
S a v o l v a t o p s h i r i q l a r :
1. Inklyuziv ta’limning huquqiy, me'yoriy asoslariga misol kelitiring.
2. Inklyuziv ta’lim siyosatining jahon miqyosida nazariy va amaliy jihatdan
qoilab-quvvatlanishini tafsiflang.
3. Inklyuziv ta’limning huquqiy-me’yoriy asoslarini yorting.
4. Nogiron shaxslaming huquqlarini yanada mustahkamlash va kafolatlash
maqsadida BMT
“Nogiron shaxslar huquqlari to‘g'risida”gi Deklaratsiyada
nima ta’kidlanadi?
5.
Mazkur
Deklaratsiyada
ta’kidlanishicha
“T a’lim
hamma
uchun”
mazmunidagi ta’lim siyosati nimani ko‘zda tutgan?
6. Dakar Umumjahon Konferensiyasida xalqaro va milliy me'yoriy
hujjatlarda
qanday ta’lim e’tirof etilgan ?
7. L.S.Vigotskiyning fikricha ta ’lim tizimi qanday bo'lishi kerak?
8. Inklyuziv ta’limning huquqiy, me'yoriy asoslarini tahlil qiling.Ularga o 'z
munosabatingini bayon qiling.
43
