Ill BO‘LIM. INKLYUZIV TA ’LIMNI JORIY ETISH XUSUSIYATLARI
3 .1 .0 ‘zkekiston Respubiikasida inklyuziv ta’limni qo'llab-quvvatlashning
tashkiliy va me’yoriy asoslari
Nogironlami
umumta’lim
tizimida
o'qitish
masalalariga
e’tibor
berish
Respublikanizda 1996 yilda 0 ‘zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi,
Respublika ta’lim markazi va Yunyesko tashkiioti bilan hamkorlikda respublika
seminari
0
‘tkazilishi bilan islohotlar amalga oshirila boshladi. Shu davrdan
boshlab
dimlar,
maxsus
ta iim
tizimidagi rahbar xodimlari,
pedagoglar,
umumta’lin mussasalarining rahbarlari va nodavlat jam oa tashkilotlarining
nogironlar ta’limi
ehtiyojini qondirishga qaratilgan munosabatlari
o'zgara
boshladi. Intlyuziv ta’lim Resurs
Markazi imkoniyati cheklangan bolalami
integratsiyalashgan ta’lim jarayonida ta’lim olish strategiyasini keng joriy qilish
maqsadida Yunyesko tashkiioti bilan shu yildan buyon hamkorlik qilib kelmoqda.
O'zbekistoida integratsiyalashgan inklyuziv ta’lim tizimini amaliyotga tadbiq qilish
maqsadida YuNYeSKO xalqaro tashkiioti loyihasi asosida bir necha Respublika
seminar-treiinglar va xalqaro konferensiya, forumlar o'tkazishga muyassar boiindi.
Konferensijalarda ko'tarilgan dolzarb muammolar, tavsiyalar va ishtirokchilaming
ma’ruzalari kuyidagi ilmiy amaliy tuplalarda: «Aloxida yerdamga muxtoj bolalami
ma’naviy \a estetik rivojlantirish »(Toshkent «Uzinkomsentn> 2003y.) chop etildi.
Uzbekistonia ximoyaga muxtoj bulgan bolalarga yerdam kursatishning samarali
shakli va islubi(2005y respublika bolalar ijtimoiy markazi bulimi), «Uzbekistan
respubiikasida
bolalami
ijtimoiy
ximoyalash
tizimini
rivojlantirishning
istikbollari><2007y), «Inklyuziv ta iim va bolalami ijtimoiy kullab-kuvatlashning
zamonaviy tendensiyalari» va boshka bir kator tuplamlarda chop etildi. Hozirgi
kunda Respublikamizda
inklyuziv ta’lim konsepsiyasini joriy qilishda ush bu
materiallarasosiy dasturamal bo'lib kelmoqda.
1998 yilda YuNYeSKO tashabbusi bilan
Buxoro shahrida yirik Konferensiya
o'tkazildi. lonferensiyaning maqsadi alohida yordamga muhtoj bolalami ijtimoiy
qo'llash, rcabilitatsiya qilish, ta’limga jalb qilish, maxsus va inklyuziv taiim ning
moddiy, texnikaviy bazasini tashkil qilish va maxsus extiyejli bolalami to'laqonli
jamiyatga moslashtirishga oid turli tashkiliy uslubiy ishlami amalga oshirishda
Markaziy Osiyoda ko'p tarmoqli aloqalar o'matishdan iborat edi39.
Ushbu
Lonferensida
BMT,
YuNISYeF, VOZ tashkilotlarining ekspertlari
shuningdek Rossiya,
Qozog'iston,
Tojikiston,
Turkmenistan,
Qirg'iziston
Respublikaii hamda O'zbekiston Respublikasidagi turli xil davlat va nodavlat
tashkilotlar, ma’muriy organlaming
mutasaddi
xodimlari
ishtirok
etdilar.
Imkoniyati cheklangan bolalami ijtimoiy qo'llash va barcha qatori teng huquqli
sharoitda taiim olishi va biron bir bola taiim dan chetda qolmasligi jiddiy muhokama
” Shomaxrrudova R. Maxsus va iklyuziv taiim . — Toshkent, 2012. -154.b.
44
etildi va rezolyutsiyalar qabul qilindi. Ushbu halqaro konferetisiyada O'zbekiston
Republikasi XTV va uning tasarrufidagi turli ma’muriy tashkilot vakillari ham
ishtirok etib. o 'z tajribalari bilan fikr almashdilar va respublikada ushbu
muammoni hal qilish masalalari bo'yicha chora-tadbirlar ishlab chiqildi. Shu
bois O'zbekistonda alohida yordamga muxtoj bolalami to'laqonli maxsus
ta’limga jalb qilish va integratsiya
usulida ta’lim olish 2001-2002 yillarda
birmuncha faollashdi. Bunga asos Xalq ta’limi vazirligi, Respublika ta’lim
markazi, YuNYeSKO, YuNISYeF, “Opereyshen Mersi”, “ Mersi projekt” nodavlat
xalqaro tashkilotlar va
O'zbekistonda faoliyat ko'rsatuvchi milliy
tashkilotlar,
jumladan “UMR”, “Ziyo”, “Imkon”, “Hayot”, “Umidvorlik”, “Y orugiik”,
“M uruw at”(Samarqand), “Mezon”, “Mehrigiyo”, “ShANS”, “Nihol”, “Korreksion
pedagogik Reabilitatsiya markazi” kabilar bilan hamkorlikdagi loyihalar bo'yicha
amalga oshirib kelingan ishlar, chora - tadbirlardir.
2000 yil O'zbekistonda inklyuziv ta’limning ilk
asosi sifatida
Respublika
ta’lim markazi maxsus ta’lim bo'limi tomonidan "O'zbekiston respublikasida
alohida yordamga muhtoj bolalar ochiq ta’lim tizimining rivojlantirish chora-
tadbirlar rejasi” ishlab chiqildi. Bu reja dasturda aloxida yordamga muxtoj
bolalami
umumta’lim tizimga kiritishning quyidagi
tashkiliy asoslari yoritib
berildi:
ommaviy axborot orqali jamiyat ongini inklyuziv ta’limga tayyorlash;
Respublikadagi Eshitishda nuqsoni bo'lgan bolalar haqida axborot banki yaratish;
-barcha turdagi nuqsonli bolalar uchun umumta’lim va yakka tartibda oilalarda
o'qitilishi bo'yicha turli xil o'quv metodik adabiyotlar, didaktik vositalar ishlab
chiqish va ta’minlash masalalari qayd qilingan.
Ayniqsa, 2001 yil 21-23 noyabr kunlari Toshken shahrida o'tkazilgan “Aloxida
yordamga muxtoj bolalami ma’naviy va estetik
tarbiyalash” mavzusidagi
xalqaro konferensiyada turli xorijiy mamlakatlar, Qozog'iston, Rossiya, SNG
davlatlariing ekepertlari qatnashib, o 'z fikr - muloxazalari bilan o'rtoqlashdilar.
Konferensiyada qatnashgan shaxar va viloyat xalq ta’limi boshqarma vakillari,
aholini ijtimoiy muxofaza qilish, sog'liqni saqlash
vazirliklari, mutaxassislar,
Oliy ta’lim professor o'qituvchilari, malaka oshirish institutlari xodimlari,
nodavlat jamoat tashkilotlari, nogiron bolalari bo'lgan ota-onalar, matbuot va
axborot vositalari xodimlari, jumalistlar qatnashib, hozirgi kunda vujudga
kclayotgan
muammolar
ustida
to'xtalib,
bahs-munozara
yuritdilar. Bu
konferensiyada imkoniyati cheklangan bolalaming qobiliyatlari. mehnat natijalari,
san’at,
sportda erishgan yutuqlari va mahoratlari namoyish etildi. Uning tahlili
shuni ko'rsatdiki aloxida yordamga muxtoj bolalami inklyuziv ta’lim tizimida
ta’lim olishi ulami rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko'rsatishi yana bir bor ekspertlar
tomonidan qayd etildi.
Inklyuziv ta’lim goyasini O'zbekistonda joriy qilish va undagi muammolami hal
qilish maqsadida turli xil chora-tadbirlar uyushtirish, matbuot-axborot vositalari
orqali targ'ibot-tashviqot ishlari bir muncha faollashdi.
XTV Respublika ta’lim markazi YuNYeSKO tashkiloti bilan hamkorlikda 2001 -
2003yillarda "Inklyuziv ta’lim” mavzusida seminar o'tkazib, uning tavsiyalariga
45
asosan “Inklyuziv ta'lim resurs markazi” tashkil etildi. “ Inklyuziv ta’lim resurs
markazi”ni»g nizomi ishlab chikildi va unda kuyidagi vazifalar belgilandi:
- rivojlanisiida muammolari bulgan bolalami ilk yeshdan saralash umumta’limga
jalb kilishning mezonlari-talablarini ishlab chikish va -inklyuziv sinf va guruhlami
o‘quv metodik majmualar bilan ta'minlash;
-joylardagi inklyuziv ta’lim resurs markazlarga amaliy-uslubiy yordam ko'rsatish;
-imkoniyati cheklangan bolalaming ota-onalariga farzandlarini tarbiyalash, maktabga
va ijtimoiy hayotga tayyorlashga oid turli shakldagi tadbirlami tashkil etish,
maslahatlar berish;
-imkoniyati cheklangan bolalar va o'smirlarga ta’lim berish, kasb-hunarga o'rgatish
ishlarini amalga oshirish maqsadida umumta’lim muassasalarida inklyuziv sinflar va
guruhlar taiikil etish kabilar.
2002 yilda kuni “Ta’lim hamma uchun Dakar Dekloratsiyasi”ning mohiyatini
O'zbekistoada tadbiq etish yuzasidan Xalq Ta’limi Vazirligi, YuNYeSKO, Yunisef
xalqaro taskkilotlari bilan hamkorlikda “Ta’lim hamma uchun” mavzusida halqaro
forum
tadhkil
etildi. Fommda
xalqaro YuNYeSKO tashkilotining ekspertlari
ishtirok etib forum qatinashchilariga “Ta’lim hamma uchun” Milliy dastur rejasining
maksad vaafalari va uning xozigi kunda dolzarbligini tegishli ma’muriy organlar va
turli Davlat va nodavlat tashkilotlar muxokamasiga olib chikildi. Forumda kabul
kilingan ddzarb masalalar va rezolyutsiyasi asosida Uzbckistonda «ta’lim xama
uchun milky xarakat reja dasturini ishlab chikish tartibi buyicha ukuv seminar
utkazildi. Stminarda kurib chikilgan masalalar yuzasidan 2003 yil “Ta’lim hamma
uchun” miliy xarakat dasturining
rejasi ishlab chiqildi. Ushbu dasturining rejasi
2000 yilda Dakarda
kabul kilingan umumjaxon deklaratsiyasi tavsiyasi asosida
ishlab chiqtlib.bunda siyosatchilar,
vazirlik va idoralar rahbarlari, pedagoglar,
jamoat arbeblari, O'zbekiston Respublikasida uzluksiz ta’lim tizimini rivojlantirish
muammolari bilan shugullanuvchi va
qiziquvchi barcha shaxslar ishtirok etdi.
“Ta’lim hanma uchun” Milliy harakat rejasini amalga oshirish chora tadbirlari
dasturda
(2001-2015- yillar)ga m oijallangan. Dastuming
VI bandining IX
yo'nalishi Maxsus ta’limga yo'naltirilgan b o iib , unda maxsus ehtiyojli bolalami
umumta’lin muassasalariga jalb etishning qonuniy va xukukiy asoslarini ishlab
chikish; macsus va inklyuziv ta’lim tizimi xamda mazmunini moddiy texnikaviy
bazasini yangilash; o'quv-uslubiy taminotini takomillashtirish; pedagog kadrlami
tayyorlash
ta
malakasini oshirish; inklyuziv taiim ni joriy ctishda jamiyatning faol
ishtirokini hminlash matbuot va axborot vositalari orkali targ'ibot-tashviqot ishlarini
faol olib borish va boshqa kator masalalar qayd etilgan.
Bu isilami yanada rivojlantirish maqsadida 2003 yilda Inklyuziv ta’lim
bo'yicha o'tkazilgan
respublika
seminarida
xorijiy
davlatlar
ekspertlari,
mutaxassiskr, olimlar, Xalq ta’limi vazirligi, joylardigi viloyat Xalq ta’limi
boshqarmahri va bo'limlarining ta’limga mas’ui vakillari,
Tashxis markaz
raxbarlari, umumiy va maxsus ta’lim pedagog raxbarlari, jamoat tashkilotlar
vakillari va boshqalar ishtirok etdilar.
Ushbu seminara YuNYeSKOning cksperti Vakayto Unversiteti professori Devid
Mitchel (Ytngi Zellandiya) ishtirok etib “Inklyuziv ta’limning tashkil etishning asl
46
mohiyati, umumta’lim tizimida alohida sinflar yoki guruhlar tashkil etish bilan
chegaralanib qolmay balki ulami m e’yorida rivojlangan bolalar kabi ta’lim olishlari
uchun barcha shart-sharoitlarni yaratishdir”.
Shuningdek inklyuziv ta’limni
amaliyotga joriy etishda xalqaro ish tajribalari bilan fikr almashdi.
|
