КолокольцшаМарионелла Алексеевна Воспитание нравственных взаимоотношений

xolatlarda imkoniyati cheklangan bolalami boshqalardan ajratish uchun belgilash 
lozim. Bu belgilanish bolalarga zarur bo’lgan ta’limni olishlariga xalaqit beradi.
Yana bir muammo "xamkasb” atamasini qo’llash bilan bog’liq. Inklyuziv 
ta’limning taklif etilayotgan belgilaridan biri bu imkoniyati cheklangan bolalaming 
oddiy sinflarda tcngdoshlari bilan birgalikda ta’lim olishidir. 
Uornikning 
ta’kidlashicha, “jalb etilish bu geografik jixatdan qaerdaligida emas balki, sizning 
qaerda xis etib qacrga mansubligingizda”. Imkoniyati cheklangan bolalar o ’z 
qiziqishlariga o ’xshash “xamkasb” bolalar bilan o ’zlarini qulayroq xis etadilar. Bu 
ulaming xronologik yosh davridagi tengdoshlaridan ko’ra o’ziga xos umumiy 
qiziqish va qobiliyatlari bo’lgan “xamkasb” lari bilan bo’lish muximdir. SHuning 
uchun “o’z tengndoshlari bilan birga” ta’lim olgan bunday bolalar uchun o ’xshash 
imkoniyati cheklangan bolalar bilan birga bo’lish yoki ta ’lim olishini anglatadi. 
SHunigdek imkoniyati cheklangan bolalar uchun ta’limiy xamjamiyatga kirish va 
tegishlilik xissi ularni oddiy sinfdan ko’ra resurslar xonasi, maxsus sinf yoki maxsus 
maktablarga joylashtirish natijasida xosil qilinadi.
Inklyuzik ta’lim bilan bog’liq muammo bu imkoniyati cheklangan va aloxida 
talimga muxtojlikning etiologiyasini nazariyasiga tegishli. Taxminan 40 yil oldin 
bolalami o ’zlariga tegishli bo’lgan to ’liq fiziologik yoki psixologik qiyinchiliklar 
natijasi imkoniyati cheklangan!ikka olib kelgan. Vaqt o ’tishi bilan bolaning 
rivojlanishi va shakllanishiga ko’plab ijtimoiy va ekologik omillar ta’sirini anglash 
ortib bordi. SHunga qaramay ayrim inklyuziv ta’lim tarafdorlari bu ijtimoiy istiqbolni 
chegarasigacha borib imkoniyati cheklangan bolalar to’laligicha ijtimoiy jixatdan 
tarkib topadi, deb taxrnin qildilar Uomok va Noridj xam bolalar ta’limining 
buzilishiga yuqoridagilaming ta’sirini inkor qilish qiyindeb xisoblaydilar. Ulaming 
fikricha imkoniyati cheklangan bolalar etiologiyasida fiziologik, psixologik 
shuningdek ijtimoiy omillar rolini tan olish muxim,0.(Terzi 2010).
Bu bir necha sabablar bilan chigal va noaniq tur bo’lib, ta ’lim soxasidagi maxsus 
tadbirlar tibbiy, psixologik va bir qator boshqa davolanuvchi modellar ta’siri ostida 
bo’lgan. Farellaning(2010)izohlashicha “maxsus ta’lim bilimlar bazasi o ’z ichiga 
muvofiq tadqiqotlar va aniq ma’lumotlarga asoslangan amaliyot metodlari bilan 
toidirilgan keng doiradagi fanlar ” ni o ’z ichiga oladi. llmiy asoslanagan amaliyotga 
bunday urg’u berilishi maxsus ta’limning muxim yo’nalishi xisoblanadi.Barchaga 
m a’lum bo’lgan soddalashtirilgan aloqa, Irlen linzalari va Doman-Delasato dasturi 
kabilami o ’z ichigan namunalar faqatgina samarasiz bo’lib qolmay balki imkoniyati 
cheklangan bolalar va ulaming oila a’zolari uchun butunlay xavfli. Uning tarafdorlari 
bu uchala namunani kiritish mustaxkam nazariy bazani o ’matmastan turib uning 
samaradorligini aniqlash maqsadida o ’tkaziladigan 
tadqiqot olib borishni 
yoqlamayapti.
Terzining qayd etishicha, inklyuziv ta’lim 
muainmosiga ta’sir ta'lim 
maqsadlariga ham tegishli. Bu muammo barcha bolalarga asosan imkoniyati 
cheklangan bolalaruchun muhim. So’nggi yillarda kuzatilishicha ta’limning muhim
‘“Сигал Наталья Германовна Современное состояние и тенденции развития инклюзивного
образования за рубежом Диссертация ... д-ра пед. наук. — Санкт-Петербург,2016.
13

maqsadi sifatida o ’zlashtirishga aloxida etibor berilmoqda. Ko’plab davlatlar 
ko’maklari diqqat-e’tiborlarini 
akadcmik 
standartlami 
yaxshilashga ayniqsa 
savodxonlik va arifmetika soxalariga, shuningdek turli uslublar bilan baxolashning 
milliy dasturi va milliy tartibini belgilashga qaratdilar. Bu esa ta’limning kengroq 
maqsadlari. ya’ni hayotiy ko’nikmalar, ijtimoiy malakalar, muloqot malakalari va 
mustaqil xayot malakalarini rivojlantirish kabilar bilan shug’ullanuvchi kishilami 
chalg’itadi".
Umuta’lim maktablaridagi imkoniyati cheklangan bolalaming ta’lim maqsadlari 
soxasidagi yuqori akadcmik standartlar natijalariga erishishi zaruriyati ko’plab 
bunday bolalar uchun muvofiq emas. Imkoniyati cheklangan bolalar ta’limi uchun 
asosiy maqsad ular yashayotgan jamoada xamkorlikdagi qulaylik va mustaqillikning 
ta’sir etishidir. Salamanka bayonotida aytilishicha “Maktablarkatta xayot uchun talab 
etiladigan ijtimoiy va muloqot talablariga javob beruvchi ta’lim ko’nikmalarini taklif 
etib, bolalarga iqtisodiy faol bo’lishlariga ko’mak berishi va kundalik xayotda zarur 
bo’ladigan ko’nikmalar bilan ta’minlashiga yordam berishi kerak” (Yunesko 1994).
Muammolardan yana biri imkoniyati cheklangan bolalar uchun o ’quv 
dasturlarining maqsadga muvoqiqligidagi tushunmovchiliklar. Angliyada birinchi 
marta o ’quv dasturi amalga oshirilganda imkoniyati cheklangan bolalar soxasidagi 
nufuzli kishilar va tashkilotlar xukumatning shu o’quv dasturida imkon darajasida 
imkoniyati cheklangan bolalami kiritish takiifini qo’llab-quvvatladilar. Bu oldinga 
olg’a qadam bo’lib barcha imkoniyati cheklangan bolalaming shu dasturga xaqli 
ekanliklarini namoyon qildi. Aslida bu ko’plab imkoniyati cheklangan bolalar uchun 
shunchaki bo’lib, masalan. ilgari ko’rishida jiddiy nuqsoni bo’lgan shaxslar uchun 
ilmiy fanlami o ’rganishdan maxrum qilgan. SHunga qaramay ta’lim olishi va xulqida 
qiyinchiligi bo’lgan ko’plab imkoniyati cheklangan bolalar uchun orqaga bir qadam 
edi. (Terzi 2010)
Milliy dasturlar ular bilan bog’liq milliy baxolash va uning natijasida 
maktablardigi akademik yutuqlar o ’quv dasturidagi boshqa yo’nalishlar ya’ni 
shaxsiy, ijtimoiy vakasbiy ta’lim kabilardan yuqori ekanligi ta’kidladi. Butun o ’quv 
yili davomida o ’quv dasturi sifatida milliy o ’quv rejaga ega bo’lib, ta’lim berish 
jarayonida la’lim olishda muayyan va murakkab qiyinchiliklarga ega bolalar uchun 
to’g ’ri kelmaydi chunki bolalaming diqqatlarini o ’quv dasturiga to’plash 
imkoniyatidanmaxrum qiladi, bola orqada qolmaslik uchun bor kuchini extiyojlarga 
mos xolda sarflaydi, natijada maktabdan hafsalasi soviydi. SHu tariqa ko’plab bolalar 
uchun mos kelmaydigan o ’quv rejasiga jalb etilish xissiyot va xulqidagi 
qiynchiliklami rivojlanishiga bevosita asos bo'ladi yoki mavjud muammolami 
chuqurlashtirib buzg’unchilikka olib keladi, oxir-oqibat ayrimlarining maktabdan 
chetlanishiga sabab bo'ladi. Farrelaning(2010) ta’kidlashicha asosiy aholi uchun 
ishlab chiqilgan milliy o’quv rejasi tarkibida boim agan imkoniyati cheklangan

Download 39,59 Mb.