248
Rezina buyumlarga o‘zgarmas kuchlanish ta’sir etishidan bosh-
lab buyumning yaroqsiz bo‘lishigacha (buzilishi) ketgan vaqt uning
shu
vaqt ichidagi mustahkamligi yoki
uzoqqa chidamliligi deyi-
ladi. Kuchlanish miqdori ortib borishi bilan uzoqqa chidamlilik
keskin kamayadi. Rezinaning cho‘zilishdagi mustahkamligini taj-
riba yo‘li bilan aniqlash ko‘p vaqt va mehnat talab qiladi. Shuning
uchun laboratoriya sharoitida cho‘zilishdagi shartli mustahkamlik
(mustahkamlik chegarasi) orqali hisoblab topiladi. Rezina cho‘zil-
gan vaqtda uning o‘z shaklini saqlab qolish
xususiyati deformatsi-
ya tezligi, harorat, rezina tarkibi va uning tuzilishiga bog‘liq.
Cho‘zish tezligi qancha yuqori bo‘lsa, rezina materialni buzish
uchun shunchalik kam kuch talab etiladi. Deformatsiya vaqtida
haroratning o‘zgarishi mustahkamlik ko‘rsatkichiga ta’sir qiladi.
Odatda, harorat ortishi bilan, rezina mustahkamligi kamayadi va
aksincha. Sinash ishlari solishtirish mumkin bo‘lgan
namunalar
olis h uchun Davlat standarti yoki texnik shartlarda keltirilgan
ma’lum tezlik va haroratda o‘tkaziladi.
Rezina mustahkamligi ularning tarkibiga qo‘shiladigan aktiv
to‘ldirgichlar hisobiga ham keskin ortadi. Ammo me’yordan ortiq
miqdorda plastifikator qo‘shish ham rezina mustahkamligini pa
saytirib yuboradi.
Rezina materiallarning mustahkamlik va elastiklik ko‘rsat-
kichlari РМИ–60 markali mashinada aniqlanadi. Bu mashina yor-
damida namunalar o‘zgarmas tezlikda uzilishiga qadar cho‘ziladi
va namunaning uzilish vaqtiga mos keladigan kuch hamda uning
uzayishi topiladi. Cho‘zish vaqtida
rezinaning uzayishiga mos
keluvchi shartli mustahkamligi, uzilish vaqtidagi nisbiy uzayish,
qoldiq uzayish topiladi.
Rezinaning mustahkamligini siqilish detormatsiyasi orqali
УМР–2 turidagi mayatnikli elastiklik o‘lchagichlarda
sinash eng
ko‘p tarqalgan usuldir. Bu ma’lum balandlikdan rezina materia-
li ustiga tushgan mayatnikning yana orqaga qaytish kattaligini
aniqlashga asoslangan.
249
Kauchuklar ichida TK, СКИ–3, xlorprenlarning elastikligi yu qo
ri. CKH, БК, СКФ va akril kauchuklarning elastikligi esa kamroq.
