256
Rezina buyumlarning yeyilishi sirpanish rejimida (transportyor
lentalari harakati) va dumalash rejimida (shinalar harakati) ro‘y
berishi mumkin. Ammo shinalarni ishlatish vaqtida dumalanish
ishqalanishidan tashqari sirpanish ishqalanishi ham hosil bo‘ladi
(masalan, transport vositalari tormozlanganida). Shunga asosan
yeyilishga chidamlilikni sinash ishlari yoki sirpanish rejimida,
yoxud sirpanuvchanlik bilan birga boradigan dumalanish rejimida
o‘tkaziladi.
Rezinaning yeyilishga chidamliligini aniqlash davlat standarti
talablari asosida maxsus МИ–2 jihozida aniqlanadi. Bu usul ning
mohiyati o‘zgarmas ma’lum tezlikda aniqlanayotgan diskning
abraziv yopishtirilgan yuzasiga o‘zgarmas normal kuch (32,5 kPa)
ta’sirida siqib qo‘yilgan namunalarni yedirishdan iborat.
Yeyilishga chidamlilik ko‘rsatkichi
eskirishning solishtirma
ko‘rsatkichi deb ataladi va bu ko‘rsatkich vaqt birligi ichida sina-
layotgan namuna hajmining kamayishi, ya’ni yeyilish miqdori bilan
ifodalanadi. Avtomobil pokrishkalari protektorlarini tayyorlashda
ishlatiladigan rezinalar uchun bu ko‘rsatkich: yengil avtomobillar
uchun 0,08 mm
3
/j va yuk avtomobillari uchun 0,14 mm
3
/j dan ortiq
bo‘lmasligi lozim.
Ishqalanish ishqalanayotgan sirtlarning yeyilishiga va ular
o‘lchamlarining o‘zgarishiga olib keladi. Ishqalanish – ishqala nish
koeffitsiyenti bilan tavsiflanadi, ya’ni ishqalanish koeffitsiyenti
qanchalik katta bo‘lsa, ishqalanish jadalligi ham shuncha yuqori
bo‘ladi.
Ishqalanish koeffitsiyenti rezina tarkibi va u ishqalanadigan
abraziv material sirtiga bog‘liq. Ishqalanish va yeyilish turlariga
qarab yeyiluvchanlikning yoki unga teskari bo‘lgan kattalik, ya’ni
yeyilishga bo‘lgan qarshilik (chidamlilik) koeffitsiyentining son
qiy matlari har xil bo‘ladi.
Avtomobillarning tormozlanish imkoniyatlari ham ishqalanish
koeffitsiyenti bilan uzviy bog‘liq. Avtomobil yo‘llarining qoplama
turi va yo‘l sharoitiga bog‘liq holda ishqalanish koeffitsiyenti 0,1–
0,8 oralig‘ida bo‘ladi.
257
Avtomobil shinasining asfalt-beton qoplama bilan ilashishi
protektor va quruq asfaltbeton orasidagi ishqalanish koeffitsi-
yenti 0,6–0,8 bo‘lishini ta’minlaydi. Ammo oz miqdorda yomg‘ir
yog‘ishi protektor va asfaltbeton orasidagi ishqalanish koeffitsi-
yentini ikki barobarga kamaytiradi. Yo‘llardagi loy qoldiqlari ish-
qalanish koeffitsiyentini yanada yomonlashtiradi. Yo‘l muzlagan
paytlarda bu koeffitsiyent 0,1 ga teng bo‘ladi. Bunday sharoitlarda
avtomobilni boshqarishda noqulayliklar yuzaga keladi.
10. 5. Rezina materiallar xususiyatlarining
