T uxum ning tuzilishi
Tuxum uch qismdan - po‘choq, oqlik modda
va tuxum sarig‘idan tashkil topgan. Tuxum tarkibiy
qismlarining nisbati parrandalaming turi va zotiga,
tuxum qilgan vaqtiga, tuxumlaming kattaligiga va
boshqa sabablarga bog‘liq.
Tovuq tuxumining oqlik moddasi o‘rtacha 56%,
sarig‘i 32% ni va po‘chog‘i 12 foizni tashkil etadi.
Boshqa tur parrandalar tuxumning tarkibiy ko‘rsat-
kichlari taxminan tovuqnikiga o ‘xshash bo‘ladi.
Po‘choq
tuxumning tashqi muhit ta’siridan saq-
laydi. Po‘choq sirti oqsildan iborat bo‘lib, u po‘choq
pardasi bilan qoplangan. Ichki tomonida bir-biriga zich
yopishgan - tashqi va ichki pardalar boiadi, tuxumning
poynak tomonida bu ikki parda o'rtasida bo‘shliq -
havo kamerasi hosil boiadi.- Bu pardalar oqsil mod-
dalardan tashkil topgan b o iib , tuxum ogirligining 0,6
foizini tashkil qiladi.
Parranda tuxum qilganda tuxumning sovishi va un-
dagi suvning bugianib ketishi natijasida poynak to-
monida havo kamerasi hosil boiadi. Uning hajmi
po‘choqning o ‘tkazuvchanligiga, tuxum qilingan vaqt
va namligiga hamda oicham iga, shuningdek, atrofdagi
muhitning harorati va namligiga bo g iiq boiadi.
Havo kamerasining hajmiga qarab tuxum qilingan
vaqt va uning sifati haqida fikr aytish mumkin. Tuxum
po‘chog‘i 0,34-0,38 mm qalinlikda boiadi. Po‘choqda
ko‘plab (1 sm da 100-150 ta) mayda teshikchalar
b o iib , ulaming miqdori tuxumning poynak tomonida
ko‘proq uchraydi. Po‘choqning rangi asosan bo‘yovchi
modda (pigment)ga bogiiq. Po‘choq va po‘choq osti
97
www.ziyouz.com kutubxonasi
pardasi kalloidlar va mikroorganizmlami o‘tkazmaydi.
Po‘choq usti pardasi tuxumning teshikchalarini berkitib,
uning ichiga mikroblaming kirishiga to‘sqinlik qiladi.
Tuxum ning oqlik moddasi, asosan 4 qatlamdan
tashkil topgan. Masalan, gradinka qatlami (2,7 foiz),
ichki suyuq qatlami (16,8 foiz), o‘rta zich qatlami (57,3
foiz) va tashqi suyuq qatlami (23,2 foiz)dan iborat.
Tuxum ning sarigM - 0,02 mm qalinlikdagi parda
ichida va tuxumning markazida joylashgan sarg‘imtir
rangli xira quyuq modda hisoblanadi. Tuxum sarig'i-
ning rangi (sariqdan to‘q qizg‘ishgacha)ni och va to‘q-
roq bo‘lishi asosan pigmentlarga bog‘liq. Tuxum sarig‘i
sariq (to‘q tusli) va oqish tusli 6 ta qatlamdan iborat.
Tuxum larning kimyoviy tark ib i va ozuqaviy
qiymati. Tuxum nihoyat muhim va qimmatli parhez
oziq hisoblanadi, tez va oson hazm boTadi. Uning
tarkibida inson organizmi uchun nihoyatda zarur
boTgan barcha elementlar mavjuddir. Jumladan, tez
hazm boTadigan toTa qimmatli oqsil, yog‘ va boshqa
yog‘ moddalar, vitaminlaming deyarli hamma turi va
ko‘plab mineral moddalaming boTishi aniqlangan.
Tovuq tuxumining tarkibi (po‘chog‘isiz)da 73-75 fo-
iz suv va 25-27 foiz qumq modda boTishi aniqlangan.
Uning qumq moddasida 99 foiz organik va anorga-
nik (mineral) moddalar 1 foiz atrofida boTishi aniq-
langan. Tuxumning organik moddalari asosan oqsil,
yog‘, yog‘simon moddalar, pigmentlar (buyoq mod-
dalar), uglevodlar va h.k.lardan tashkil topgan. Anor-
ganik moddalami nisbatan ko‘p miqdordagi mineral
moddalardan va nihoyatda oz miqdorda mikroele-
mentlardan iborat.
Tovuq tuxumida oqsillar - 12-13 foiz, yogTar va
yog‘simon moddalar 11-12 foiz, uglevodlar - 1 foiz,
mineral moddalar 1 foiz atrofida boTadi. 100 g tovuq
tuxumining kalloriyasi — energetik qimmati 158-162
kkal ni tashkil etadi.
98
www.ziyouz.com kutubxonasi
0 ‘rdak va g ‘oz tuxumlarida - oqsillar 13-14 foiz,
yog‘lar 13-14 foiz bo‘lib, 100 g tuxumida 175-200 kkal
bo‘lar ekan.
Umuman, tuxumlaming kimyoviy tarkibi parranda-
laming turi, zoti, tuxum qilish vaqti, uni asrash va oziq-
lantirish sharoitiga bog‘liq ekanligi asoslab berilgan.
|
