Arifmetik masalalar tuzish va yechish

ajratish bilan esa oldingi bor sondan kichik son son hosil bo’lishi ko’rsatiladi. Bu 
bosqichda bolallarga masaning tarkibi tushuntirib berilmaydi, ularning butun e’tibori 
masalada berilgan sonlar orasidagi munosabatlarga qaratiladi. Tarbiyachi bolalarni 
o’lari ko’rib turganlari haqida qisqa gapirib berish( ya’ni masala shartini tuzishga )ga 
o’rgatadi: ‘’ Vali ikkita kubcha keltirdi, Parpi esa bitta kubcha keltirdi’’. Vali nechta 
kubcha ida keltirganini, Parpi nechta kubcha keltirganini, kubchalar qancha 
bo’lganini so’rash mumkin. Shundan keyin bolalarga bunday savollar beriladi: 
- 
Bizdagi kubchalar Parpudagi kubchalalardan ko’p bo’ldimi? (Parpida 1 ta 
kubcha bor edi, bu yerda 3 ta kubcha bo’ldi). 
- 
Bizdagi kubchalar Valida bo’lgan kubchalardan ko’p bo’ldimi? Nega? (Vali 2 
ta kubcha keltirdi, bunda esa uchta kubcha. Uch ikkidan katta).
- 
Bizda 3 ta kubcha bo’lishi uchun nima qildik (Ikkita kubcha oldinga bitta
kubcha qo’ydik uchta kubcha bo’ldi.) 
O’qitishning bu bosqichida tarbiyachi arifmetik amallarni ifodalaydi: “ Ikkita
kubchaga bitta kubchani qo’yishamiz” 
Ko’pincha birinchi sinf o’quvchilari “ishlatdi , sarfladi , bo’lib oldi sovg’a
qildi kabi so’zlar “qatnashgan masalalarni yecha olmaydilar . Tayyorlov guruhi
tarbiyachilari masalar tuzishda bolalarga bu tushinchalarni ularning ma’no 
axamiyatlari bir birdan farq qilishda qarama qarshi ma’noli so’zlarni ya’ni 
keldi - ketti , oldi – berdi ,uchib keldi – uchib , ketti kelishdi - ketishdi , ko’tarishdi
- tushirishdi kabi so’zlarni tanlab ,o’rgatishi kerak. Shu bilan birgalikda bolalarga
bolalarga , ular mazmunini tushinishi qiyin bo’lgan qarama – qarshi so’zlarni
berishi kerak : berdi ( u ) — berishdi ( unga ), sovg’a qildi ( u) —sovg’a qilishdi ( 
unga ), oldi ( u ) — olishdi( undan ). 
Ayniqsa , ta’limning I bosqichida drammalashtirish masalalari
ahamiyatlidir: bolalar o’zlari haqida masalalar tuzadilar , bir birlarining
harakatlari haqida gapirib beradilar , yechish uchun savollar qo’yadilar. 
Rasm ( kartinkalar ) va o’yinchoqlar masala Illyutstratsiyalar mustaqillikni
rivojlantirishga hamda miqdoriy munosabatlarni o’rnatish tajribasini to’plashda
xizmat qiladi. Bolalarga mvzu ham syujet ham , son ma’lumotlar ifodalangan
rasmlar berishadi . Bunday masalarni dastlab tarbiyachining o’zi tushinishi. 
BOLALAR 3 yashik olma terishdi 1 yashikdagi olmani mashinaga
terishmoqda. Rasmlarga qarab ushbularni so’zlash kerak : bunda nimaning rasmi
tasvirlngan ? Bolalar nimani ishlab turishibdi ? Ulardagi yashiklar nechta ? Ular
nima qilishmoqda ? Agar ular 1 yashikni ortishsa ( berishsa ) , ularda yashiklar
ko’pqoladimi yoki kam qoladimi ? Biz nimani bilamiz ? Masala shartini tuzing . 
Nima haqida so’rash mumkin ? Buning uchun oldin bolalarga yo’naltiruvchi
savollar berish bilan yordam berish , keyin reja tuzish kerak : “ nimaning rasmi

tasvirlangan? Nechta ? Nima o’zgardi ? Ko’p bo’dimi yoki oz bo’ldimi ? Bolalar
sekin asta rasmga qarash va masalar tuzishni o’rganadilar . 
Masalalar tuzish uchun umumiy fon ( o’rmon , daryo, vaza , savat , archa , 
olma ,) tasvirlangan rasmlardan foydalanish ma’qul. Ramning kesimlariga 
buyumlar ( olmalar , sharlar , qayiqlar , gozlar , daraxtlar ) ning yassi tasvirlari
qo’yiladi .
Rasmlarga qarab ushbularni aniqlash kerak : bunda nimaning rasmi
tasvirlangan ? Savatda nima bor ? Jami qancha ? Agar savatdan bitta bodiring
olinsa bodiringlar ko’p qoladimi yoki oz qoladimi ? Biz nimani bilamiz ? Masala
shartini tuzing. Nima haqida so’rash mumkin . 
Savatda 7 ta bodirng bor . Qizcha 1 ta bodiringni cho’ntagiga soldi . 
Savatda nechta bodiring qoldi ?
Yo’naltiruvchi savollar berish bilan rejani berish mumkin : Nimaning
rasmi solingan ? nechta ? Nima o’zgardi ? ko’paydimi kamaydimi ? shundan
keyin bolalar rasmga qrab , mustaqil masalalar tuzishga o’rgatiladi . 
O’yinchoqlar haqida masalalar tuzish bolalarning tasavur va mustaqilliklarining
rivojlanishiga imkon beradi. Masalan : Ko’girchoqning stolid 4 ta kichkina 1 ta
katta payola turibtdi . Stolda nechta payola turibdi ?
Bolalar maskur savolga javob berishni o’rganib olganlarida
keyingina, demak , masalaning son ma’lumotlarini amalda ajratadigan
bo’lganlaridan keyingina ularga masalaning sharti nima ekanini aytish mumkin 
: masalaning sharti buyumlarning soni haqida nima na’lum bo’lsa , shularning
hammsidir. SHu yerda tarbiyachi masalalar tuzish va yecgishga kirishadi . 
Masalalarni tuzishga shoshilmasliglari kerak , chunki bolalar masala
sixemasini osongina “ ilib “ olib , unga taqlid qila boshlaydilar. Bolalarga
og’zaki masalalarni dastlab tarbiyachi beradi . Masalaln “ Ota 6 ta shar sotib oldi 
. U bitta sharni qizchasiga berdi . Uning nechta shari qoli ? “ 
Bolalarni og’zaki masalalarni yechishga tayorlashda bunday usuldan
foydalanish mumkin : ularga masalani gapirib berish va uni doirachalar , 
kvadratlar yoki cho’t donalri yordamida illyutstratsyalashni taklif qilish kerak
Bolalarni masala shartini eslab qolishga o’rgatish lozim . Masala bilan bolalalr
birinchi mashg’ulotda tanishtiriladi. Ikkinchi va uchunchi mashg’ulotda bolalar
masalaning mazmunini bilib oladilar .Bolalar masalada shart va savol borligini
aniqlaydilar . Masala shartida kamida ikkita son bo’lishini alohida takidlash
kerak : ularga miqdoriy o’zgarishlarning ma’nosi haqida tushuncha beriladi : 
predmaetlarning ikki gurihini birlashtirishdi ( bir guruhini ikkinchi guruhiga

qo’shishdi ) , ular boridan ko’p bo’ldi, shuncha buyumni ajratishdi ,
kamaytirishdi — boridan kam qoldi . 
Sherzod uchta koptok keltirdi Hilola yana bitta koptok keltirdi . 
Sherzod bilan Hilola birgalikda nechta koptok keltirishdi? 
Masalaning 
son ma’lumotlari orasidagi miqdoriy munosabatlarga 
bolalarning e’t iborini qaratish muhim: Sherzod bilan Hilola nechta koptok 
keltirishdi? Hilola nechta koptok keltirdi? Hilola yana bitta koptok keltrganidan keyin 
koptoklar ko’p bo’ladimi yoki kam bo’ladimi? Bizdagi koptoklar Hilolaning 
koptoklaridan ko’p bo’ldimi yokikamaydimi? Nega? 
Bolalar Hilola 1 ta koptok keltirganini,hamma koptoklar 4 ta, 4 birdan katta 
ekanini tushuntiradilar. 
Tarbiyachi bunday deydi: 
Men masala tuzdim, sizlar uni yechdingiz. Endi biz masalalar tuzish va 
ularni yechishni o’rganamiz. Men masalani bunday tuzdim: Sherzod qancha va Hilola 
qancha koptok keltirganini so’zlab berdim keyin Sherzod bilan Hilola birgalikda 
qancha koptok keltirganini so’radim. Siz, Sherzod bilan Hilola 4 ta bayroqcha 
keltirdi, deb javob berdingiz. Siz savolga to’g’ri javob berdingiz, masalani to’g’ri 
yechdingiz. 
Masala savoliga aniq, to’la javob bo’lishiga erishmoq kerak. Agar bola biror 
nimani o’tkazsa (faqat miqdor haqida gapirsa),uni ta’kidlash qayd qilish kerak: 
— Tushunarsiz,qanday quyonchalar haqida gap bormoqda? 
Topshiriqni— ular nima qilganliklarini, nima bilan shug’ullaganliklari haqida 
masala tuzish borasida hamma bolaga bir vaqt berish kerak. 
Kartochkaning ustki poloskasiga 1 ta jo’ja, pastki palostkasiga esa 3 ta jo’ja 
qo’ying. Nima qilganingizni gapirib bering.
Gapirib berish qisqa, bog’liqli, konkret bo’lishini kuzatib boorish kerak. 
— 
Bu xil gapirib berish masala emas. Bu biz biladigan narsaning o’zi. Nimani 
bilish mumkin? 
Masalaning tuzilishi (tarkibi) bilan bolalar 2—3 mashg’ulot davomida 
tanishadilar. Masalaning sharti va savoli borligini, shartda esa kamida 2—3 son 
borligini bilib oladilar. 
Tarbiyachi tushuntiradi: 

— Kartochkaning ustki poloskasiga 1 ta , pastkisida 3 ta jo’ja bor. Bu masalaning 
sharti. Masalada nima haqida so’ralmoqda? (Hamma jo’jalar nechta?) Buni biz 
bilamiz. Bu bilib olishimiz kerak bo’lgan narsa. Bu masalaning savoli. Har bir 
masalada shart va savol bor. Bizning masalada qanday sonlar haqida gapirilmoqda?
Siz qanday savol qo’ydingiz? Masalamizni qaytaramiz. 
Shundan keyin bir bolaga masala shartini qaytarishni, biriga esa masala qanday 
qismdan iboratligini aniqlab savol qo’yishni taklif qilish mumkin. 2—3 ta masala 
shunday tuziladi. 
Bolalarga har gal masalani shart va savolga ajratishni taklif qilish kerak. Ba’zida 
tarbiyachining o’zi bolalarga masala shartini aytib, masalada hamma narsa 
aytilganmi, nima yetishmasligini so’rashi mumkin. Masalani rollar bo’yicha 
takrorlash mumkin: bir bola masala shartini gapirib beradi, ikkinchi bola savol 
qo’yadi, uchinchi bola o’yinda rolni almashtirish mumkin: ba’zi bolalar o’yinda 
masalaga shart o’ylab toppish mumkin, boshqalari savol qo’yishadi, tarbiyachi esa 
masala savoliga javob beradi, shundan keyin rollar almashinadi. 
Bolalarga masalaning mazmunini ochib berish, masalaning savoli “qancha” so’zi 
bilan boshlanishi sanoq buyumlarning joylashuviga ham, ular orasidagi masofaga, 
rangiga, kattaligiga, shakliga bog’liq bo’lmasligini uqtirish muhimdir. 
Bolalarga masalaga to’g’ri savol qo’yishga o’rgatish uchunularga bu jihatlarning 
farqini ko’rsatish zarur. Bolalarga yangi narsalarni bilish uchun nimani bilish 
mumkin, nima haqida so’rash mumkinligini o’ylab ko’rish taklif qilinadi. Masalan: 
ikkita olma bor edi. Bittasi uzulib tushganini biz bilamiz. Bu olmalar haqidagi yangi 
narsalarni bilish uchun nimani so’rash mumkin? Ushbularni so’rash mumkin: “Ular 
qaysi shoxda turgan edi? Olmalar shirinmidi yoki nordonmidi?,Olmalar qaysi rangda 
edi?” Bolalar odatda olmalar nechta bo’lganini so’rash kerak deyishadi. U holda 
masalada har doim no’malum bo’lgan narsa ( nima haqida bilishmaydi-yu, ammo 
bilish mumkin bo’lgan ) haqida so’ralishini tushuntirish kerak. Masalan: biz olmalar 
nechtaligini bilamiz, nechta olma uzilib tushganini bilamiz, ammo nechta olma 
qolganini bilmaymiz. 
Bolalar tayyor masala shartiga savol o’ylab topishga o’rgatish foydali. Bolalarga 
masalaga savol berish zarurligini ko’rsatish kerak. Masalan: bir bola qandaydir bir 
harakatni bajaradi, boshqa bir bola savol beradi. Bunday usulni ham qo’llash mimkin. 
Tarbiyachi o’ng tomonda o’tirgan bolalarning hammasiga biror harakatni bajarishni, 
masalan, ikkita doirachaga bitta doirachani yaqinlashtirishni taklif qiladi. Chap 
tomonda o’tirgan bolalardan yonlaridagi o’rtoqlariga doiralar haqida savol berish 

mumkinligini o’ylab ko’rish aytiladi va bunday so’rashadi: “ Vohiddan nima haqida 
so’raysan ? Zuhraga qanday savol berasan?” 
Bolalar savolni ifodalab, “bo’ldi”, “qoldi” so’zlarini to’g’ri qo’llashni o’rganadilar. 
Bu keyinchalik ularning nutqlarini qashshoqlashtiradi. Savolning ifodasi har xil 
bo’lishi mumkinligini bolalarga ko’rsatish kerak. Masalan: bolaga bunday masala 
beriladi: “ Bir qizcha sayr qilib yurgan edi. Keyin yana bitta qizcha keldi”. Bola savol 
qo’yadi: “ Qizlar nechta bo’ldi?” “Bo’ldi”, “qoldi” so’zlari o’rniga “sayr qilmoqda” 
(kelishmoqda, o’ynamoqdalar va h.k. ) deyish mumkinligini tushuntirish kerak. 
Bolalar savolni to’g’ri ifodalashni o’rganib olganlaridan keyin o’qitishning 
navbatdagi bosqichi—tayyor masalada shart va savolni ajratishga, mustaqil ravishda 
masala tuzishni o’rgatishga o’tish mumkin. Bu bosqichda bolalar masalaning ikkinchi 
qismni farq qilish va aytishni, shuningdek masaladagi sonlarni aytishni o’rganadilar. 
O’qitishning hammasi turli-tuman ko’rsatmali materiallardan foydalanib amalga 
oshiriladi. 
Bolalar masala tarkibi bo’yicha oriyentr (yo’nalish) olishni o’rganib olganlaridan 
keyin ularga masalani hikoyadan, she’rdan, maqollardan, matallardan farq qilish 
o’rgatiladi. Bu ususl matn (tekst)ni ushbu reja asosida tahlil qilishdan iborat: 
Bunday sonlar bormi? 
Bunday sonlar nechta? 
Bunday savol bormi? 
Masalaning tuzulishi haqida tegishli bilimlarga ega bo’lgan bola har qanday 
matndan( bu matn qofiyalangan yoki qofiyalanmaganligidan qat’i nazar)son 
malumotlarniva savolni ajrata oladi, masala nima degan savolga javob bera oladi. 
Javob taxminan bunday bo’lishi mumkin: “Masala—bu bir narsani bilish (yechish, 
sanash ) uchun biror narsani bilish deganidir. Masalada ikkita son va bu sonlar 
haqida savol bo’lishi kerak”. Bolalar bu usulni egallab olgach, har xil, masalan, 
ushbu ko’rinishdagi matnni taxlil qilib oladilar: “Vohidda 4 ta konfet bor edi. U bir 
necha konfetni yeb qo’ydi. Vohidning nechta konfeti qoldi?”. 
Dalar bo’m -bosh yomg’ir yog’moqda yer nam bo’lgan , bu qachon
bo’ladi ?” Oxirgi ikkita , halqasi ikkita , o’rtasida mix” .Bu tekstlarni oddiygina
taxmin qilishning o’zi yetarli emas , mumkin bo’lgan o’rinda bu xildagi
tekstlarni masalaga aylantirish foydali . Buning yetishmayotgan ma’lumotlarni
ko’p qo’shish bilan amalga oshirish mumkin . Masalan : oxirgi topishmoqqa
savol qo’yib , uni masalaga aylantiramiz : “ Qaychining nechta oxiri va nechta
halqasi bor ?”

Endi , bolalar masala nima ekani haqida ma’lum tasavurga ega
bo’lganidan keyin , ularning qo’shish va ayirishga doir masalalarni yeyich
bo’yicha mashq qildirish mumkin , Bunda arif metik amallar ning ifodalanishiga
va yeshich usuliga alohida etibor berish kerak .Masalar yechishga o’rgatishning
boshidan boshlaboq bolalar masala savollariga javob izlaydilar, alabtta. Ammo ,
odatda , savollarga javob bollarni qiynaydi : odattda uncha katta bo’lmagan
sonlar tanlanadi . Qo’shish va ayirish bittadan amalga oshiriladi , javob berilgan
buyumlarni , sanash bilan ham topilishi mumkin . Bolalrni amalni oddiygina
bajarmay, balki uni ifodalashni o’rgatish kerak. 
Bolalar ko’bincha olish ( qo’shish) yoki ayirish ( qo’shish ) 
deyishganda nimani to’g’ri deb hisoblash mumkin deb so’rashadi .Qo’shish , 
ayirish matematikada ishlatiladigan ammallardir . Bu atamalarga turmushdagi
qo’shish , olish so’zlari mos keladi .Turmushdagi so’zlar bolalarning tajribalariga
yaqin va shu sababli o’qitishni shulardan boshlash mumkin. Maktab uslibiyotida
ortirish , oluv so’zlari ishlatilmaydi shu sababli tarbiyachi o’z nutqida qo’shish
ayirish so’zlaridan foydalanishga , asta sekin bolalarning ham ularni
ishlatishlariga harakat qilish maqsadga muofiqdir . Masalan : bola bunday deydi : 
“ Ikkita samaliyotda bitta samaliyotni olish kerak “ , tarbiyachi esa bu fikrni
bunday aniqlashtiradi : “ Ikkita samaliyotdan bitta samaliyotni olish emas
ayirish kerak “
Bolalar arifmetik amallarni tog’ri ifodalashda o’rgatilar ekan , ularga
yechish uchun harxil mazmunlu , ammo birxil sonly masalalarni taklif qilish
yaxshi samara beradi . Masalan , “ Muxtorning 3 shari bor edi ..1 ta shari yorildi 
. Muxtorning nechta shari qoldi ? “ 3 ta kapalalk qo’nib turgan edi . 1 ta
kapalak uchib ketdi . Nechta kapalak qoldi ?
Tashqi ko’rinishi bir biriga o’xshash , ammo harxil arifmetik
amallar qo’shilishini talab qiladigan masalarni ham ko’rsatish kerak bolalarga
nega harxil amal qo’lanilishi kerak ligini tushuntirish kerak .” 3 ta bola
o’ynayotgan edi . 1 ta bola ketib qoldi . Nechta bola qoldi ? “. “ 3 ta bola
o’ynayotgan edi . Yana bitta bola keldi . Bolalar nechta bo’ldi ? “.
Bolalar mustaqil ravishda masalalar tuzayotganlarida mustaqil
ravishda ularning etiborini masala mazmunining ahloqiy tomoniga etibor
qaratishi kerak . Masalan , bola ushbu masalani o’yladi “ bolaning 3 ta
mashinasi bor edi . Boshqa bir bola kelib , 1 ta mashinani tortib oldi . Bolada
nechta mashina qoldi ?” . Masala tog’ri tog’ri tuzulgan bo’lsa –da , tarbiyachi
bunday deydi : “ o’yinchoqni tortib oladigan bunday bola haqida masala
tuzging ham kelmaydi . Nimadir yaxshiroq narsa topaylik : balki bolaning o’zi
bitta mashinasini o’rtog’iga o’ynab turish uchun bergandir . 

Hisoblash usullarini o’rgatishni bittalab qo’shib sanash va bittadan
ajratib sanashdan boshlashadi . Bu yerda bolalar qo’shni sonlarni bilganliklariga
tayanadilar , shu sababli bu bilm puxta bo’lishi kerak . Bazi bolalar
hisoblashlarga o’tishdan oldin birinchi qo’shiluvchini qayta sanay boshlaydilar,
shu sababli nega bunday qilishning hoji yo’qligini tushuntirish kerak bolalar
birni qo’shish ( ayirish ) usulini yaxshi egallab olganlaridan keyin , ularga
ikkinchi qo’shiluvchi ( ayriluvchi) sifatida ikki sonini olish va bu sonni
ketma ket bitadan qo’shish ( ayirishni ) o’rgatish mumkin . Bolalarga 3 sonini
qo’shish ( ayirishni ) o’rgatish da shunday usuldan foydalanish aytiladi : bir , 
bir , bir . Bolalar o’zlari foydalangan ususllar haqida og’zaki axbarot berishga
o’rgatiladi. Men birni birga qo’shdim , ikki bo’ldi . Keyin men ikki biln birni
qo’shdim uch hosil bo’di. Bolalarni hisoblash usullarida arifmetik amalni
ifodalashdan farq qilishga o’rgatish uchun ular quyidagi savollarga javob
berishga o’rgatiladi :
a) 
Qancha ekanini bilish uchun nima qilish kerak ( javob arifmetik
amalni ifodalashni talab qiladi , bunda isimli sonlar ishlatiladi bitta olmaga
bitta olamsni qo’shish kerak
b) 
Biz buni qanday bilamiz ? ( javobda hisoblash usullarini tushuntirish
talab qilinadi , bunda sonlar isimli bo’lmaydi , ikkiga birni qo’shamiz uch
hosil bo’ladi , yana birni qo’shamiz , to’rt hosil bo’ladi n) .Natija topilganidan
keyingina ism beriladi : hammasi bo`lib 4ta qo`ziqorin bo`ldi. 
Bolalarni hisoblashlarga qanday o`rgatish kerak ? Rasm illyustratsiya bo`yicha 
masala tuzishni taklif qilish mumkin. 
—Bir qutida 5ta, ikkinchi qutida 2ta qalam bor. Ikkala qutida hammasi bo`lib qancha 
qalam bor? 
Bolalar masalani taxlil qilib, uni yechish uchun 5 ga 2 ni qo`shish kerakligini 
aniqlashadi. 
—Biz qanday qo`shamiz ? Katta qutida nechta qalam bor? Agar biz katta qutida 5 ta 
qalam borligini bilsak, biz uni sanab o`tirmaymiz : 5 ga 1 ni ikki marta qo`shamiz, 5 
va 1- bu 6, 6 va 1- bu 7, 5ga 2 ni qo`shilsa, 7 hosil bo`ladi. Qutilardagi hamma qalam 
nechta? 
Bolalar 2 sonini 1 talab qo`shishni o`rganib olganlaridan keyin berilgan sonni 
qanday qilib 1 talab ayirishni ayirishga doir masalalar yechish bilan ko`rsatish kerak. 
Ajratib sanash usulini bunday ifodalamoq lozim, 1 tasi kam 5- bu 4, 1 tasi kam 4- bu 
3 va h.k. 

Bolalarni arifmetik amalni hisoblash usulidan farq qilishga o`rgatish uchun qo`shib 
sanashda va so`zidan ajratib sanashda siz qo`shimchasidan foydalanish maqsadga 
muvofiqdir. 
Agar bolalarning hammasi ko`rsatmali buyumlardan foydalanib hisoblash usullarini 
yaxshi egallab olishgan bo`lsa, u holda masalani fikrda yechishga o`rgatishni 
boshlash mumkin. Bu sekin – asta amalga oshiriladi : oldin qo`shiluvchilar 
(ayiriluvchi, kamayuvchi ) ko’rsatmali materialda namoyish qilinadi , shundan
keyin bolalar soda masalani fikrda to’la yechadilar, masala yechilganidan keyin
javob buyumlar yordamida ko’rsatiladi .Yuqorida bayon qilinganlardan ko’rinib
turibdiki o’quvchilarni hisolash faoilayatiga o’rgatish va masalalar bilan
tanishtirish bosqichma bosqich amalga oshiriladi 
1 bosqich masalar tuzishga o’rgatish Bolalar masalasi strukturasi ni 
o`zlashtirishadi, qo’shish va ayirish amallarini egallagan holda masalaning
sharti va savolini ajratadilar . Masalar uchun materiallarni bolalar atrofdagi
olamdan olishadi . 
2 – bosqich qo’shish va ayirish amallari , bittadan qo’shib sanash va bittadan
ajratib sanash usullaridan ( oldin 2 sonini qo’shib yoki ayirib , so’ngra 3
sonini qo’shib yoki ayirib ) to’g’ri ifoydalanish . 
Masalalr yecgishda bunday ketma ketlik zalur u hisoblash jarayonini
yengillashtiradi . 
Bunda tarbiychi qiyinchiliklarni va masalalar yechishni
yengillashtiradigan harxil usullardan foydalanadi. Masalar yechishning foydali
usuli – mazmunini illustratsiyalash usulidir . Rasimda ikkita qo’shiluvchini
ko’rsatmali tasvirlash kerak doskada savatni tasvirlash mumkin . Undcha 6 ta
olma borligini , savatning yoniga alohida 1 ta olama ( savatdan tushib ketgan 
) tasvirlash mumkin . 
Bolalarga rasmini solish oson bo’lgan sadda buyumlarni berib ,
ularning rasmini solishni so’rash kerash shundan keyin bolalar buyumlar
haqida masalalar o’ylab topadilar ( bunda ularga savolga javobni emas masala
sharti rasmini chizish kerakligini eslatib qo’yish kerak)
Ayirishga doir masalarga ikkita rasm ishlashadi : birinchi rasmda
kamayuvchi ikkichisida ayriluvchi va ayirma ( qoldik) tasvirlanadi . Masalan ,
bir rasmda 7 ta jo’ja , ikkinchi rasmda 6 ta tovuq va 1 ta tovuq tasvirlanishi
mumkin ).
Masalalar yechishni uchunchi chorakdan ( kvartaldan ) boshlashni
rejalashtirish mumkin . Ikki uch mashg’ulotni masalalrar yechishga bag’ishlab ,

unga rejaning boshqa masalarini kirtmaslik maqsadga muvofiq. Shundan keyin
massalar yechishga o’rgatish uch- to’rt qisimdan iborat mashg’ulotning tarkibiy
qismi sifatida rejalashtiriladi . Mashg’ulotni rejalashtirishda hargal uning
konkiret rejaviy mazmunini ko’rsatish kerak . Masalan bir mashg’ulotda “
bolalarni tayyor masalaga savol qo’yishni o’rgatish “ , keying mashg’ulotda “
bolalarga tuzilish bo’yicha to’la tugallangan masalani mustaqil tuzish o’rgatiladi 
“ va undan keying mashg’ulotda “ bolalarni “ masalani topishmoq va
amqollardan farq qilishi haqida o’rgatiladi . 
Masalan yechishni o’rgatishda hammasi bo’lib 20 22 ta mashg’ulot
ajratiladi . Bolalarning bilimlarini mustahkamlash va ular dasturning by
bo’limini qanday o’zlashtirishlarini tekshirish uchun oxirgi ikki mashg’ulotni
butunlay har xil masalalarni yechishga ajratish ma’qul .
Bolalar bog’chasida masalalar yechishga maqsadga yo’haltirilgsn holad a
o’rgatish natijasida bolalsr bog’chalari tarbiyalanuvchilari maktabga borishda
quyidagi bilimlarga ega bo’lishlari kerak :
Masala strukturasini tushunadigan uning sharti savoli son
ma’lumotlarini ajrata oladigan masalani hikoyadan , topishmoqdan , she’riy
maqollardan farq qiladiladigan ;
Masalaning son ma’lumotlari orasidagi munosabatlarini tushinish asosida
arifmetik amalni ifodalay oladigan “ qo’shish ‘ “olish “ so’zlarida to’g’ri
foydalana oladiga , “ ayirish “ so’zlarining mazminini tushina oladiga ;
Qisman ko’rsatma materialga asoslanib , ifodalangan arifmetik amalni
bajara oladiga , katta songa kichik sonni qo’sha oladigan , tog’ri hisoblash
usullaridan foydalana oladigan ; 
Masalani yechish uchun bajariladiga amalalrrning zarurligini tushuntirib
bera oladigan , isbotlaty oladigan bo’lishari kerak .
O’ZINI - O’ZI TEKSHIRISH UCHUN SAVOLLAR
1 .Kichik bog’cha yoshidagi bolalarni buyum guruhlarini his etish xususiyatlari
2 . ikkinchi kichik, o’rta va katta yoshdagi bog’cha bolalrida miqdor haqidagi
tasvurlari mazmuning murakkablashuvi . 
3. Kichik bog’cha yoshidagi bolalarda miqdor haqidagi tasavurlarni
shakillantirishga qaratilgan o’yin va o’yin mashiqlar
4 . Bolalrda sanoq faoliyatining o’zlashtirilishi uchun sanoqqa qadar bo’lagan
davrning ahamiyati. 

5 . Bog’cha bolalarining sodda hisoblash faoliayti haqida bilimlarni
shakillantirish uslubiyati:
— 
Masalarni tuzilishi bilan tanishtirish ; 
— 
Arifmetik amalar haqidagi bilimlarni shakillantirish ; 
— 
Hisoblash usullari haqidagii bilimlarni shakillantirish;
6 Bolalarni hisoblash faoliyati haqidagi bilimlarni shakillantirish bo’yicha
yillik reja . 

Download 1,04 Mb.