bu yerda:
δ-namunaning nisbiy uzayishi, % xisobida;
l
1
-namunaning sinashdan keyingi uzunligi;
l
0
-uning sinashdan oldingi uzunligi.
Binobarin, % xisobida ifodalangan (l-l
0
)/ l
0
nisbat
nisbiy uzayish deb ataladi.
Namunaning
nisbiy torayishi quyidagi formuladan topiladi:
bu yerda:
φ-namunaning nisbiy torayishi, % xisobida;
F
0
-namuna ko’ndalang kesimning sinashdan oldingi yuzi;
F
b
-uning (bo’yinning) sinashdan keyingi yuzi.
Demak, % xisobida ifodalangan (F
0
-F
b
)/ F
0
nisbat
nisbiy torayish deb ataladi.
Materiallarni qattiqligini sinash.
Materiallarni
qattiqligi bu uni yuzasiga
botirilayotgan qattiq jism -
indikatoriga ko‘rsatilayotgan qarshiligidir.
Indikator
sifatida toblangan po‘lat shar yoki konus yoki piramida shaklidagi olmozli uchlik
qabul qilinadi.
Brinell usulida namuna yuzasiga po‘lat shar botirilganda qolgan
izning yuzasiga qarab;
Rokvell usulida namuna yuzasiga olmoz konus yoki po‘lat
shar botirilganda ular qoldirgan
izning chuqurligiga qarab;
Vikkers usulida
olmoz piramida qoldirgan iz yuzasining kattaligiga
qarab qattiqlik aniqlanadi
(3.9-rasm).
3.9-rasm Qattiqlikni sinash usullari sxemalari:
a-Brinell usuli usuli bilan;
b -
Rokvell usuli bilan;
в - Vikkers usuli bilan
Brinell usuli.
GOST 9012-59 bo‘yicha namuna yuzasiga toblangan po’lat shar
botiriladi: shar diametri 10,5 yoki 2,5mm boTadi. Botirilayotgan kuch 5000N dan
30000N gacha (R). Kuch olingach namuna yuzasida sferik chuqurcha xosil boTadi:
chuqurcha diametri
d; Bu maxsus lupa yordamida o’lchanadi. Brinell usuli
bo‘yicha qattiqlik quyidagi formula bo‘yicha
aniqlanadi;
