|
Mashinasozlik materiallari
|
| bet | 2/16 | | Sana | 19.06.2024 | | Hajmi | 61,83 Kb. | | #264369 |
Bog'liq Po’latlarni kimyoviy-termik ishlov berish.Sementatsiyalash va undan keyingi termik ishlov berishdan maqsad - sirtqi qatlamga yuqori qattiqlik va yeyilishga chidamlilik berish, kontaktdagi chidamlilik chegarasi va egilish, buralishdagi chidamlilik chegarasini oshirishdir.
Odatda tsementatsiyalash uchun kam uglerodli (0,1-0,18% C), ko‘proq legirlangan po‘latlar ishlatiladi. Katta gabaritli detallarni sementatsiyalashda ko‘proq uglerod miqdoriga (0,2-0,3% C) ega bo‘lgan po‘latlardan foydalaniladi. Bunday markali po‘latlarni tanlash, ularning sementatsiyalangandan keyin uglerod bilan to‘yinmaydigan o‘zagi toblashdan so‘ng yuqori qovushqoqlikni saqlab qolish qobiliyatiga ega ekanligi asosida amalga oshirildi.
Detallar sementatsiyalash shlifovkalash qo‘yimiga (50-100 mkm) ega bo‘lgan mexanik ishlov berishdan keyin amalga oshiriladi. Ko‘p hollarda faqat detallarni talab qilingan qismi sementatsiyalashga jalb qilinib, qolgani, puxtalash talab qilmaydigan qismi esa juda kichik qatlamda (20-40 mkm) mis bilan qoplanadi. Mis bilan qoplash eletroliz usulida olib boriladi yoki o‘tga chidamli glina, qum va asbestdan iborat qorishma, suyuq shishada aralashtirilgan so‘ng hosil bo‘ladigan maxsus qoplamalar bilan qoplanib, izolyasiya qilinadi.
Sementatsiyalangan qatlamning hosil bo‘lish mexanizmi va tuzilishi. Agar uglerodga ega bo‘lgan gazlarni (CO2, CH2 va boshqalar) dissotsiatsiyasi tufayli olingan uglerod atomar holatiga o‘tsa, u holda po‘latlarda uglerodni diffuziyasini amalga oshirish mumkin. Atomar ko‘rinishidagi uglerod po‘lat sirtqi qatlamida adsorbsiyalanib, metallning ichiga diffuziyalanib, kirib boradi.
Sementatsiyalash haroratda (As3 nuqtadan yuqori haroratda) diffuziya qatlami na faqat austenitdan, balki sekin sovutishdan keyin austenitni parchalanishi tufayli hosil bo‘ladigan ferrit va tsementitdan ham iborat bo‘ladi. Bunda uglerod miqdori ushbu haroratda to‘yinish chegarasigacha yetib bormaydi.
Sementatsiyalangan qatlam qalinligi bo‘yicha o‘zgaruvchan miqdorga ega bo‘lib, uning miqdori detalning sirtidan boshlab o‘zagiga borguncha kamayib boradi Shu munosabat bilan sekin sovutishdan so‘ng sementatsiyalangan qatlamda uchta zonani (sirtdan o‘zakka qarab) ko‘rish mumkin: oldingi austenit donasiga qarab, to‘r hosil qiluvchi perlit va ikkilamchi tsementitdan tashkil topgan evtektoiddan keyingi zona (1); faqat bitta plastinkali perlitdan tashkil topgan evtektoidli zona (2); perlit va ferritdan tashkil topgan evtektoidgacha bo‘lgan zona (3). Bu zonada ferrit miqdori o‘zakka yaqinlashguncha uzluksiz o‘sib boradi.
Semetatsiyalangan qatlamning samarali qalinligi qilib, ko‘pincha evtektoiddan keyingi zona bilan o‘tish (evtektoidgacha) zonasi (uglerod miqdori 0,45% gacha) yarimining yig‘indisi olinib, uning qattiqligi 50 HRCga mos keladi. Juda ko‘p buyumlar uchun samarali qatlam qalinligi toblashdan so‘ng qattiqligi 500HBga va ma’suliyatli detallar uchun esa 700HB teng.
Sinovlar 0,17% dan kam miqdorda ugleroddan iborat po‘latlar uchun sementatsiyalangan qatlamning samarali qalinligi semetatsiyalangan kesimning qalinligi yoki diametrini 15%ini tashkil etishini ko‘rsatdi. Agar po‘latda uglerod miqdori 0,17% dan ko‘p bo‘lsa, qatlam qalinligi 5-9% gacha kamayadi. Yeyilishga, katta solishtirma yuklanishlarsiz ishlaydigan detallar uchun sementatsiyalangan qatlamning samarali qalinligi sementatsiyalangan kesimning qalinligi yoki diametrini 3-4 %ini tashkil etishi aniqlangan.
Sirtqi qatlamda uglerod miqdori 0,8-1,0 % ni tashkil etishi kerak. Yuqori kontaktli toliqishga erishish uchun po‘latdagi uglerod miqdori 1,1 -1,2 % gacha oshirish kerak. Uglerodning yanada yuqori miqdorida sementatsiyalangan buyumning mexanik xossalari yomonlashadi.
Agar po‘latlar legirlangan karbid hosil qiluvchi elementlar bilan sementatsiyalansa, diffuziya haroratida austenit va karbidlardan tashkil topgan ikki fazali qatlam hosil bo‘lishi mumkin. Tsementatsiyalanadigan po‘latdagi legirlovchi elementlar sementatsiyalangan qatlam qalinligiga amaliy jixatdan ta’sir qilmaydi.
|
| |
