15
monografiyalarda va jurnal maqolalaridaaxboroy tehnologiyalarini qo‘llash
jarayonida o‘z aksini topmoqda).
3. Tajriba
Tajriba - bu ham kuzatish bo‘lib, maxsus tashkil qilingan, tadqiqotchi
tomonidan nazorat qilib turiladigan va tizimli ravishda o‘zgartirib turiladigan
sharoitda o‘tkaziladi. Pedagogik Tajriba o‘qitishning va tarbiyalashning u
yoki
bu usulining, ko‘rsatma – qo‘llanmalarining samaradorligini tadqiq qil-
ishda qo‘llaniladi.
Tajriba o‘tkazishdan oldin tadqiqotchi tadqiq qilinishi kerak bo‘lgan ma-
salalarni aniq ifodalab olishi, bunday masalalarni hal qilinishi maktab amali-
yotida va pedagogika fani uchun ahamiyatga ega bo‘lishi kerak. Tajriba
o‘tkazishdan oldin tadqiqotchi o‘rganish predmeti bo‘lmish masalaning
nazariyasi va tarixi bilan,
shuningdek, shu soha bo‘yicha amaliy ish ta-
jribasi bilan tanishib chiqadi.
Тadqiqotda ilmiy farazni o‘rni katta ahami-
yatga ega. Butun tajribani tashkil qilish ilmiy farazni tekshirishga
yo‘naltiriladi. U material to‘plash yo‘larini belgilash imkonini beradi,
tadqiqotchining faktik materialda chalkashib ketishiga yo‘l quymaydi.
Tajriba natijalarini tahlil qilish, taqqoslash metodi bilan o‘tkaziladi. Bun-
ing uchun ikki
yoki bir necha guruh tuziladi, bu guruhlarga kirgan
o‘quvchilar tarkibi bo‘yicha tayyorgarlik darajalari va boshqa ko‘rsatkichlar
bo‘yicha imkoni boricha bir xilda bo‘lishi kerak. Bir xil sinflarda tadqiqotchi
tomonidan maxsus ishlab chiqilgan tajriba materiali bo‘yicha ish bajariladi.
Тaqqoslash uchun nazorat sinflari tanlanadi, bu sinflar o‘quvchilar tarkibi,
ularning bilim darajalari bo‘yicha taxminan tajriba sinflarga teng kuchli
bo‘lishi kerak, bu sinflarda matematika tajriba sinflarda qo‘llaniladigan me-
todlar, vositalar va boshqalar qo‘llanilmaydi.
Tajriba natijalari haqida obektiv ma’lumotlar olishning boshqa usullari-
dan ham foydalaniladi:
1. Tajriba-sinov o‘tkaziladigan sinflarda boshlang‘ich
shartlar nazorat
sinfidagiga qaraganda bir muncha eng qulayroqdir; agar tajriba sinflarda
bunday sharoitlarda yaxshi natijalar olingan bo‘lsa, masalani tajriba hal qil-
ishi o‘zini oqlagan hisoblanadi;
2. O‘quvchilarnig tarkibi taxminan bir xil bo‘lgan ikkita sinf olinadi;
tadqiq qilinayotgan masalaning yangi yechimi shu sinflarning bittasida qul-
laniladi, so‘ngra boshqa mavzu materiallarida
ikkinchi bir sinfda
qo‘llaniladi; agar bunday qo‘llanishdagi yangi metod, usul yaxshi natija
bersa, bu usul, metod o‘zini oqlagan bo‘ladi.
Tajribani boshlashdan oldin, uning oraliq bosqichlarida va oxirida
hamma sinf o‘quvchilarining bilimlari tekshiriladi. Olingan ma’lumotlarni
tahlil qilish asosida tadqiq qilinayotgan
metodning, usulning va h.k. sama-
radorligi haqida xulosalar chiqariladi. Tajriba-sinov o‘tkaziladigan sinflar-
dan olingan sifat va miqdoriy natijalarni tahlil qilish asosida xulosa chiqari-
ladi. Miqdoriy kattaliklarni aniqlashning turli xil usullari (o‘zlashtirilishi
bo‘yicha, to‘g‘ri va noto‘g‘ri javoblarni taqqosdash va h.k.) mavjud. Keyingi
vaqtlarda shu maqsadda variasion statistika metodlaridan har xil hisoblash
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
16
texnikasi va kibernetik vositalardan foydalanilmoqda. Ba’zi muhim qoi-
dalarni tajribaviy tekshirish ommaviy Tajriba yo‘li bilan amalga oshiriladi.
