Nazorat savollari:
1.
Elektr motor ekspluatatsiyaga qanday qabul qilinadi?
2.
Elektr motor izolyasiyasiga yuklanish rejimlari ta’siri qanday bo‘ladi?
3.
Elektr motorda namlik almashuvi haqida aytib bering?
4.
Elektr motorlarda qanday texnik qarov va joriy ta’mir tadbirlari
bajariladi?
5.
Maxsus elektr motorlar ekspluatatsiyasini ayting?
208
27-mavzu: Elektr motorning texnik qarovi va joriy ta’miri.
Reja:
1.
Elektr motorning texnik qarovi.
2.
Texnik qarov ish hajmi.
3.
Texnik qarov o‘tkazish muddatlari motor tipi.
Elektr motorning texnik qarovi va joriy ta’miri
Elektr motorning texnik qarovi turgan joyida demontajsiz amalga oshiriladi.
U qismlarga ajratilmaydi. Texnik qarov ish hajmiga quydagilar kiradi: motorni
chang va ifloslanishlardan tozalash; erga ulanish tarmog‘ining sozligini tekshirish,
motorning qismlarining mahkamlanishini tekshirish, qizishi, ish harorati va titrash
darajasi, shovqinini o‘lchash, ulanish kontaktlarini tozalab, yana mahkamlanish,
izolyasiya qarshiligini o‘lchash, nosozliklarni yo‘qotish. Faza rotorli motorlarning
kontakt xalqalari va
щetkalarining holati tekshiriladi. Texnik qarov o‘tkazish
muddatlari motor tipi, atrof muhit sharoiti, ishlab turgan ish mashinasining holatiga
qarab o‘rnatiladi.
Qishloq va suv xo‘jaligidagi 4A, 5A, D, AI seriyali asinxron motorlarning
texnik qarovi 3 oyda bir marta o‘tkaziladi. Cangli, namligi yuqori xonalarda
o‘rnatilgan motorlarda (ozuqa maydalagichlar, nasoslar, drobilkalar, go‘ng
transporterlari va hokazo) 45 sutkada bir marta texnik qarov o‘tkaziladi. Shunday
davriylikda ochiq atmosferada yoki naves ostida o‘rnatilgan motorlarda ham
texnik qarovlar o‘tkaziladi. Sut tovar fermalaridagi vakuum-nasoslar Yuritmalari
uchun 1,5-2 oyda bir marta texnik qarovi o‘tkaziladi. Har bir guruh ish
mashinalari xilma xil motorlarida texnik qarov davriyligi zavod yo‘riqnomalarida
(PPZESX) POOR bo‘yicha yoki joylardagi yo‘riqnomalarga ko‘ra o‘rnatiladi.
Elektr motorlarning joriy ta’miri maxsus guruhlar tomonidan bevosita ishlab
chiqarish - elektrotsex yoki elektrik xonasida yoki maxsus ta’mir sexlarida
bajariladi. Bunda motor tarmoqdan ajratiladi, erga ulanish tarmog‘idan ajratiladi,
joyidan echib olinadi. POOR sistemasiga ko‘ra motorning joriy ta’mirida quyidagi
jarayonlar bajariladi: texnik qarovidagi jarayonlar, ish joyidan echib olish, ta’mir
stoliga
olib
kelib,
qismlarga
ajratish,
chulg‘amlarini
tozalash,
stator
chulg‘amlarining izolyasiyasi qarshiligini o‘lchash, agar zarur bo‘lsa uni quritish,
podshipniklarni yuvish - tozalash, tekshirish, kerak bo‘lsa almashtirish, motor
klemmalar qutisi va chulg‘amlari oxirlaridan chiqqan simlarning holatini
tekshirish, qayta yig‘ish, moylash, yurishida sinash, buyoq qilish, motorni ish
joyiga o‘rnatish, ish mashinasi bilan sentrovka qilish, yuklama ostida sinash. Faza
rotorli motorlarda yana kontakt xalqalari, shetkalarining holati tekshirib ko‘riladi.
Zarur bo‘lsa, kontakt xalqalari silliqlanadi, shetkalar kontakti butun Yuzasi
bo‘yicha etarli bosim bilan o‘rnatilgan bo‘lishi zarur. Shetkalar tez eyiladi, shuning
uchun ular, yo‘riqnomada ko‘rsatilgan ko‘rsatkichlarga javob bermasi,
almashtiriladi. Elektr motorlar texnik qarovi va joriy ta’mirida quritilganda metall
yuzasi bilan izolyasiya qoplamasi (lak) orasida yupqa bo‘shliqlar qoladi. Bu
bo‘shliqlar ekspluatatsiya yoki saqlash davrida yana namlik tortib olib,
izolyasiyasini yaroqsiz holga keltirishi mumkin. Shuning uchun joriy ta’mirda
209
elektr motorlar quritilganidan keyin vannalarda izolyasiyalovchi lakga
shimdirilishi zarur. Motorni qo‘shimcha lak bilan shimdirish ta’mir texnologiyasini
murakkablashtiradi. Maxsus vanna, lak, lakni sifatli saqlovchi sig‘imlar kerak
bo‘ladi. Bundan tashqari elektr motorning ta’mir muddatlari ham ortadi. Ta’mir
muddatlari texnologik agregatning ish sikllari oshmasa, joriy ta’mir texnologik
jarayonga xalaqit bermay amalga oshirilishi mumkin bo‘ladi. Aks holda ta’mirga
olingan motor o‘rniga rezerv motor o‘rnatish kerak bo‘ladi.
Qishloq va suv xo‘jaligi obyektlarida o‘rnatilgan 4A seriyali uch fazali
asinxron motorlarning joriy ta’mir davriyligi ular ishlab turgan muhit sharoitiga
qarab, quruq muhitlarda 24 oydan, zax muhitlarda 18 oy va o‘ta zax va kimyoviy
faol gazlar bo‘lgan muhitlarda 12 oygacha bo‘ladi. Eski seriyali asinxron
motorlarda, kapital ta’mirlangandan keyin ishlab turgan bo‘lsa, joriy ta’mir
muddatlari 3-6 oyga qisqartiriladi. POOR sistemasida elektr uskunalarning joriy
ta’mir va texnik qarov muddatlari turli sharoitlarni hisobga olmaydi. Shuning
uchun har bir texnologik mashinada ishlab turgan elektr motorning texnik qarov va
joriy ta’miri muddatlari ishlab chiqilgan yillik ekspluatatsiya grafigiga,
ekspluatatsiya kartasiga, ishlab turgan rejimiga elektr ta’minot sharoitlariga va
boshqa ekspluatatsiya sharoitlariga qarab belgilanadi. Elektr uskunalar texnik
qarovi va joriy ta’miri muddatlarini belgilashda ularning diagnostikasi natijalariga
e’tibor qilinadi. Diagnostika elektr uskunalarda soz holda ishlab turganida va
ta’mir oldidan o‘tkaziladi va bo‘lg‘usi ta’mir hajmi aniqlanadi.
Sifatli o‘tkazilgan diagnostika tadbirlari elektr uskunalar resurslarini aniqlab
beradi, o‘z xizmat muddatini o‘tab bo‘lgan, ko‘rsatkichlari bo‘yicha
ekspluatatsiyaga yaroqsiz bo‘lgan elektr uskunalar, ularning qismlari ro‘yhatdan
chiqarilib yangisiga almashtriladi. Natijada texnologik mashinalarning behosdan
to‘xtab qolishi, avariya holatlari, elektr uskunalarning butkul yaroqsiz holga kelib
kolishining oldi olinadi. Resursi tugab borgan va ko‘rsatkichlari chegaraviy ruhsat
etilgan qiymatlarga kelgan jihozlarni ta’mir qilish ularning ishonchliligini oshiradi,
texnologik mashinalarning uzluksiz ishlab turishini ta’minlaydi.
Elektr motorlarning ekspluatatsion ishonchliligini oshirishi uchun qator
tadbirlar o‘tkaziladi. Qishloq va suv xo‘jaligidagi elektr motorlarni ishdan
chiqishiga asosiy sabablar quyidagilar bo‘lishi mumkin: og‘ir atrof muhit sharoiti
(Yuqori namlik, tok o‘tkazuvchi chang, kimyoviy faol gazlar, quyosh, yog‘in
sochishlar va hakozolar), avariyaviy ortiqcha yuklanishlar, to‘liqsiz fazada
ishlashdan va boshqa avariyaviy rejimlardan himoyalanish darajasining pastligi va
boshqalar. Og‘ir muhit sharoitlarini hisobga olib, elektr motorlarning
ishonchliligini oshirish uchun elektr motorlarni agressiv muhitlarda ishlashi uchun
mo‘ljallab ishlab chiqariladi va ularni konstruktiv ishlanishi, bo‘yicha to‘g‘ri
modernizatsiya qilinadi, ta’mir paytida nozik qismlari almashtiriladi. Yana elektr
motorlar agressiv muhitdan boshqa xonaga chiqariladi, agar bunga texnologik
jarayonni amalga oshirish imkoni bo‘lsa. Elektr motorlarning ishonchliligini
oshirish uchun zavoddan alohida muhitlarda ishlash uchun mo‘ljallangan motorlar
ishlab chiqarilmoqda. Ularning belgilanishida «SX» bo‘lsa, demak ular qishloq
xo‘jaligi sharoitilari uchun mo‘ljallangan bo‘ladi, masalan 4AL2SCX 4ASX
210
konstruksiyali motorlarning ulanish kontaktlariga qo‘shimcha ishlov berilgan,
sifatli bo‘yoq qilingan bo‘ladi.
4AM, 5A, AI seriyali motorlar modernizatsiya qilingan bo‘lib, oshirilgan
ishonchlilikka ega bo‘ladi. Ular qo‘shimcha izolyasiyalangan bo‘lib,
himoyalanish darajasi yuqori qilib ishlangan. Hozirda sanoatda ishlab
chiqarilayotgan motorlar quvvati 0,06 kVt dan 400 kVt gacha, 0,4kV
kuchlanishda, tezligi 3000, 1500,1000,750 ayl/min bo‘lib, ishlanishi oshirilgan
himoyali universaldir, ular Yuqori namlik, kimyoviy faol muhitlarda (namligi 80-
10%, ammiak miqdori 20-40 mg/m
3
, CO
2
- 0,03-0.88 mg/m
3
, N
2
S-10-90 mg/m
3
,
changlanish darajasi 240g/m
3
gacha) ishonchli ishlay oladi. Hozirgi kunda ham
ishlab chiqarish sharoitlarida eski seriyali asinxron motorlar ishlab turibdi va
ularning ekspluatatsiyasida, texnik qarov va joriy ta’mir muddatlarini belgilashda
ularning konstruktiv ishlanishini hisobga olish zarur.
Elektr motorlarning ishonchliligini oshirish uchun eng ko‘p qo‘llaniladigan
uslub lak bilan shimdirishidir. Lakni ingibitorlar bilan to‘ldirish va jarayonni 2-3
bor takrorlash kutilgan natijalarni beradi. Ingibator lak qatlamiga erib
difundiyalanadi va elektr uskunadagi bo‘shliqlarni to‘ldiradi, namlikni singib
o‘tishini to‘xtatadi. Ingibator sifatida BDN ingibitori olinishi mumkin. U dietilanil,
benzotiazol va paranitorfenollarning atsetondagi eritmasi bo‘lib, ingibitorlar
umumiy lak massasining 6% ini tashkil qiladi. Stator chulg‘amlarining yon
tomonlari yana bo‘yoq purkalib, bo‘yoq qatlami bilan qoplanadi va vannaga
botiriladi. Kuzatuvlar ko‘rsatadiki, ingibitorlar bilan to‘yingan lak bilan motorlar
izolyasiyasi kuchaytirilganda ularda izolyasiya qarshiligi ekspluatatsiya davrida 4-
5 marta yuqori bo‘lib qoladi.
Elektr motorlarni ekspluatatsiya davrida stator chulg‘amlarining yon
tomonlari eng ko‘p qiziydi, ya’ni issiqlik emirilishi eng yuqori bo‘ladi. Stator
chulg‘amlarining izolyasiyasini atrof muhit ta’siridan himoya qilishni kuchaytirish
uchun u epoksid smolasi bilan kapsullanadi. Bunday uslublar yuqori namlik,
kimyoviy faol gazli muhitlarda qo‘l kelishi mumkin. Bunda ishonchi
ekspluatatsiya muddatlari 8-10 yilga uzayadi. Lekin kapsullash texnologiyasi
murakkab bo‘lib, u faqat maxsus sex yoki zavodda kapital ta’mirlash paytida
o‘tkazilishi
mumkin.
Undan
keyin
kapsullangan
chulg‘amlarni
ta’mir
texnologiyasi murakkablashadi.
Elektr motorlarning ekspluatatsion ishonchliligini oshirish uchun ularni
alohida xonaga olib chiqish mumkin, agar texnologik jarayon shunga yo‘l quysa,
ya’ni texnologik agregat bevosita obyektda bo‘lishi shart bo‘lmasa. Bunda
texnologiya murakkablashishi mumkin, qo‘shimcha tok tarmoqlari talab qilinadi,
demak qo‘shimcha mablag‘lar zarur bo‘ladi. Shuning uchun og‘ir muhit sharoiti
bo‘lgan ishlab chiqarish texnologiyalarini loyihalash va montaj jarayonida bu
amallarni bajarish nazarda tutilishi zarur. Loyiha hisoblariga ko‘rsatilgan harajatlar
kiritib yuboriladi va texnik-iqtisodiy asoslanadi.
Elektr uskunalarni montajida ham motorlarni ishonchli ishlashi, ularni atrof
muhit ta’siridan himoyasi hisobga olinishi zarur. Masalan tomda o‘rnatilgan
ventilyatorlarga (nasos stansiyalari, parrandachilik, chorvachilik fermalari,
issiqxonalar, ustaxonalar, paxta, don punktlari va boshqa joylarda) havoda
211
kondensatlangan suv tushib, uning izolyasiyasini ishdan chiqarishi mumkin.
Ventilyasiya trubalari o‘qi bo‘ylab tomadigan suv tomchilaridan motor himoya
qilinadi, yoki o‘qi bo‘ylab siljitib, chetroqqa o‘rnatiladi. Bunda elektr motorlarni
to‘xtab qolishlari kamayadi, ular ishonchli ishlab turadi. Izolyasiyani namlanib
qolishdan saqlash uchun, motorlar davomli ishlamay turganida, chulg‘amlarini,
motorni qizdirib turilishi mumkin. Bunda motor ichida zarur mikroiqlim hosil
bo‘ladi va namlik izolyasiyadan haydalib, motorning quruq va sifatli bo‘lishi
ta’minlanadi. Tok bilan motorni qizdirishda motor chulg‘amlari turli sxemalarda
tarmoqqa ulab quyiladi. Bunda motor turgan joyida tarmoqdan ajratilib, uchchala
faza chulg‘amlari kondensatorlar orqali ulanishi, bir fazasi tiristor orqali ulanishi
yoki ikki tiristorli sxema bo‘lishi mumkin (7.4-rasm). Bunda motorga berilgan tok
miqdori uning to‘xtab turgan holida atrof muhitdan 5,0-10
0
S ga harorati Yuqoriroq
bo‘lishini ta’minlab turishi zarur. Bunda motorga namlik va kimyoviy faol gazlar
singib kirmay qoladi. Yuqoridagi sxemalar tarmoq quvvat koeffitsienti miqdorini
oshirish imkonini ham beradi.
Kondensatorlar batareyasi motorda biror faza yo‘qolgan rejimlarda ma’lum
bir muddatga motorni to‘liqsiz faza rejimida ishlab turishiga imkon beradi.
Texnologik jarayon davom etib turishi mumkin va motor 25% gacha ortiqcha
yuklanib ishlab turadi. Agar uning normal ekspluatatsiya rejimida yuklanishi 25-
30% ga past bo‘lsa, bunday rejimda uzoq vaqt ishlab turishi mumkin. Texnologik
mashina uzluksiz ishlab turadi.
7.4-rasm. Elektr motorning chulg‘amini quritish sxemasi.
(a)-kondensator (S) bilan, (b)-bir tiristorli sxema bilan, (v)-ikki
tiristorli sxema bilan elektr motorning cho‘lg‘amini quritish sxemasi.
Bundan tashqari yulduzcha sxemada ulangan kondensatorlar batareyasi
motorni himoya qilishi ham mumkin (7.5-rasm). Bu erda kondensatorlar batareyasi
sig‘imi quyidagicha aniqlanadi. Agar ular yulduz sxemada ulangan bo‘lsa quvvati
10 kVt gacha motorlar uchun:
S=1,3(1+2R
n
), agar aylanish chastotasi p= 3000 ayl/min bo‘lsa,
S=3(1+R
n
), agar p= 1500 ayl/min bo‘lsa,
S=3,7(1+R
n
), agar p= 1000 ayl/min bo‘lsa, S=3,5(3+R
n
), agar p= 750 ayl/min
bo‘lsa.
212
Agar motor quvvati 10 kVt dan yuqori bo‘lsa:
S=10+R
n
, , p=3000, 1500,1000 ayl/min bo‘lsa
S=30+2R
n
, , p=750 ayl/min bo‘lsa
R
n
,- kVt larda olinganda S- mikrofaradalarda bo‘ladi.
Eski seriyali motorlarda sxema qo‘llanilganda kondensatorlar sig‘imlari 35%
ga oshirib olinadi.
Motorlar individual kondensatorlar batareyasiga ulanganda texnik xavsizligi
qoidalariga rioya qilish zarur, chunki ular kuchlanish ostida doimiy qoladi.
Ekspluatatsiyaga ulash oldidan va muntazam ravishda kondensatorlarning sig‘imi
va tarmoq cos si nazorat qilib turiladi.
Tiristorli sxemalar qo‘llanilganda motorga o‘rtacha 0,1 I
H
tok kelib turadi,
bu tok motorni quruq bo‘lishini ta’minlaydi. Bu sxema ishlab turganida magnit
Yuritkich va kontaktlarda titrash yuzaga kelishi mumkin, ularning mahkamlanish
qismlari tekshirib turiladi, motor kontakt joylari, sentrovkasi tekshiriladi. Ikki
tiristorli sxemalarda bu kamchiliklar yo‘qotiladi. Odatda qizdirish toki (25-50%) I
n
bo‘lganda sxema ishonchli ishlab turadi. Quritish toki 0,25 I
n
bo‘lganda tiristor
orqali o‘tgan tokning nosinusoidalligi K 5% bo‘ladi. Elektr motorlar ishonchli
ishlab turishi uchun ular ishonchli ximoya vositalari bilan ta’minlanishi PUE va
TEQ bo‘yicha ekspluatatsiyasini tashkil
qilinishi zarur.
7.5-rasm. Asinxron motorni faza
yo‘qolishi rejimidan
kondensatorlar yordamida himoya qilish
sxemasi.
Respublikamiz
sharoitida
ko‘plab
meliorativ nasos stansiyalari ishlab
turibdi, ular er ostiga tuproq sho‘rini
yuvib
tushgan
suvni
oqava
suv
kanallariga chiqarib turish uchun xizmat
qiladi.
Sirdaryo,
Jizzax,
Xorazm,
Qoraqalpoq,
Buxoro
viloyatlari
erlarining
ko‘pchilik
qismi erlari
sho‘rlanishi yuqori bo‘lib, ular qish
mavsumida yuviladi. Suv tuproqdagi
tuzlarni yuvib er ostiga tushadi. Demak,
meliorativ
(drenaj)
nasoslari
sho‘rlangan-tuzli suvni haydaydi. Ular
kimyoviy faol muhitda ishlab turadi. Shuning uchun meliorativ nasos stansiyalari
uchun maxsus, suv ostida ishlab turishga mo‘ljallangan, germetik motorlar ishlab
chiqariladi. Bunday motorlar chuqurligi 250 metrgacha bo‘lgan quduqlarda
ishlashga mo‘ljallangan bo‘lib, aholini ichimlik suv bilan ta’minlovchi nasos
stansiyalarida ham ishlatiladi. Respublikamizning qishloq aholi yashash
punktlarida ko‘pchilik suv ta’minoti tizimida shunday nasoslar ishlatiladi. Har bir
aholii yashash punktlari ishlab chiqarish korxonalari o‘z suv ta’minot tizimiga ega.
Ularda 3 fazali, quvvati 2-65 kVt bo‘lgan PEDV tipli asinxron elektr motorlar
213
ishlatiladi (suv to‘ldirilgan, suvga cho‘ktirilgan holatda ishlaydigan elektr motor).
Ular diametri 140-230mm bo‘lgan quvurlarda o‘rnatiladi.
Bunday motorlar yagona seriyali asinxron motorlardan farq qilib
cho‘lg‘amlari maxsus simdan tayyorlanadi, rotori suvda yumshatiluvchi
podshipniklarga ega bo‘ladi, korpusi butunlay germetik ishlangan bo‘ladi. Suv
ostida ishlovchi nasoslar to‘xtovsiz ishlab turishi, yuqori FIK bilan ishlashi,
xavfsiz ishlatilishi zarur. Bularni ta’minlash uchun quyidagi tadbirlar bajariladi:
- er osti suvlari debiti, satxi, bosimi, tozaligi nazorat qilib turiladi, nasosni
suvli ishlashini ta’minlovchi rejimlari tanlanishi zarur;
- nasoslar yuqori FIK bilan barqaror ishlashini ta’minlovchi tarmoq gidravlik
ko‘rsatkichlari saqlab turiladi. Suv yig‘ish baklari etarli hajmda bo‘lishi zarur;
- elektr motor ulanishlarida sifatli kuchlanish bo‘lishi nazorat qilinadi;
- elektr motorni va boshqarish
щitini o‘z vaqtida va sifatli texnik
ekspluatatsiya tadbirlarini o‘tkazib turilishi.
Suv ostida ishlaydigan nasos motorlari ishga tushirishdan oldin distillangan
suvga to‘ldiriladi. Stator chulg‘amlarining korpusiga nisbatan izolyasiyasi o‘lchab
ko‘riladi,
R
iz
5mom bo‘lishi zarur (
t
sug
200
S ), chiqish simlari ta’minlovchi tarmoqqa
ulanadi. Ulanish joylari izolyasiyalanadi metall trubka kiyitiladi va suvga
to‘ldirilib yana izolyasiya qarshiligi o‘lchab ko‘riladi, 1,5-2,0 soatdan so‘ng
izolyasiya qarshiligi doimiy bo‘lib qolishi zarur. Nasos qurilmasini quduqqa
tushiriladi, 1,5 soatdan keyin izolyasiya qarshiligi ta’minlovchi tarmok orqali
o‘lchab ko‘riladi
R
iz
5M Om bo‘lib qolishi zarur. Suv quvurini tekshirib ko‘rib
keyin nasos agregati ishchi tushiriladi.
Щitdagi ampermetr bilan motor yuklamasi
nazorat qilinadi.
I
ish
I
n
bo‘lishi zarur. 5-6 sutka davomida ekspluatatsiya qilingach
ishchi tok ampermetr shkalasida belgilab qo‘yiladi. Keyinchalik bu belgi bo‘yicha,
nasos yuklamasi nazorat qilib turiladi. Motorning ishchi holati tekshirib turiladi.
Suv ostida ishlovchi motorlarning texnik qarovi har oyda o‘tkaziladi. Bunda
motor er ostida suvda qoladi va quyidagi tadbirlar bajariladi:
-motorning toki (yuklanishi) va kuchlanishini o‘lchab ko‘riladi. Agar normal
kuchlanishda tok kuchi 20-25 % gacha ortgan bo‘lsa motor qismlari eyilganligini
bildiradi va u joriy ta’mir qilinadi,
-motorni tarmoqdan ajratilgach to‘la sovigach, 40-45 minutdan keyin ,
ta’minlovchi kabelni ajratib olib, u orqali motor chulg‘amlari izolyasiyasi
o‘lchanadi. Izolyasiya kattaligi avvalgi qiymatidan 2-3 barovar kamayib ketgan
yoki 5 M Omdan past bo‘lsa, uning izolyasiyasida nosozlik borligidan darak
bo‘ladi,
-elektr motorni soz holdaligiga ishonch hosil qilingach, mayda defektlari
yo‘qotilgach, u tarmoqqa ulanadi. Suv quvurini tekshirib nasos ishga tushiriladi.
Ampermetrda motor toki nazorat qilinadi, u nominal qiymatidan ko‘p bo‘lmasligi
zarur (7.6-rasm).
7.6-rasm. Suv
ostida
ishlovchi
motorlarning iste’mol tokining tarmoq
kuchlanishiga bog‘likliq funksiyasi.
214
1-ESV 10-63-65; 2-ESV 8-16-140; 3-ESV 6-10-235.
Motor ulangan tarmoqdagi kuchlanish doim bir xil bo‘lishi zarur.
Kuchlanishning
o‘zgarib
turishi elekt
motorni
qizishiga,
rezinametall
podshipniklarning eyilishiga olib keladi. Oxir oqibatda motor tarmoqdan ortiqcha
Yuklanish toki iste’mol qiladi, u qizib ishlaydi, izolyasiyasi eskirib yaroqsiz holga
keladi.7.1-jadvalda suv ostida ishlaydigan elektr motorlarning asosiy nosozliklari
va ularni yo‘qotish uslublari keltirilgan.
7.1-jadval
Suv ostida ishlaydigan elektr motorlarning asosiy nosozliklari va ularni yo‘qotish
uslublari
T.r.
Nosozliklar
Asosiy sabablari
Yo‘qotish
uslublari
1
2
3
4
1
«Pusk» tugmasi
bosilganda ampermetr
yuqori tok ko‘rsatadi,
motor ishga tushmaydi
Ta’minlovchi tarmoq
kuchlanishi past.
Rotor tormozlanib
qolgan
Kuchlanishni
me’yoriga etkazish.
Rotorni aylantirib
ko‘rish
2
Nasos titrab ishlab
turibdi, ampermetr
Balansirovka buzilgan.
Nasos
Nasosni quduqdan
ko‘tarib nosozligini
ko‘rsatishi barqaror
emas
sentrovkasi buzilgan
podshipniklar echilgan
yo‘qotish kerak
3
Nasos ishlab turganda
suv yo‘q, tok salt ishlash
miqdorida
Kirish trubkasi
ifloslangan. qaytish
klapani yopilib qolgan
Tozalash
4
Haydash kanalida suv
bosimi past
Motor notekis
aylanmoqda. Nasos
detallari eyilgan.
quduqda suv satxi
pasaygan
Dvigatel aylanish
yo‘nalishini
o‘zgartirish, nasosni
almashtirish, suv
tortish quvurlarini
almashtirish
Suv ostida ishlab turgan elektronasos komplekti metall tuzli suv ta’sirida
korroziyaga uchraydi, izolyasiyasi tezroq eskirib boradi. Bu jarayon motor ishlab
turganida ham to‘xtab turganida ham davom etadi. Motorni ichki korroziyasini
oldini olish uchun zavoda tayyorlangandayoq u distillangan suv bilan to‘ldiriladi,
suvga ingibitor qo‘shiladi. Ingibitor tarkibida utropin-2,4 g/l, natriy nitrati-1,09 g/l,
kaliy xromat-0,6 g/l bo‘ladi. Ingibitorlar motor qismlarini korroziyasini
sekinlashtiradi. Izolyasiyasiga ham emiruvchi ta’sirni kamaytiradi. Motorning eng
ta’sirchan joyi ta’minlovchi kabelga ulangan joyi bo‘lib, ular alohida yopishqoq
215
lenta bilan o‘raladi va lak bilan qoplanadi. Ingibitorli distillangan suv bilan
to‘ldirib ulanish joyi qo‘shimcha laklangan motor xizmat muddati 2-2,5 barobar
ortganligi kuzatilgan. Ingibitor arzon tarkibli bo‘lib, oddiy laboratoriya sharoitida
tayyorlanadi. Distillangan suvda eritilgan ingibitorlar oddiy yopiq idishda uzoq
vaqt o‘z sifat ko‘rsatkichlarini saqlab qoladi. Shuning uchun ingibitorli eritma
zarur proporsiyada tayyorlab olinadi va zaruratga qarab ishlatiladi.
Demak er osti suvlarida ishlayotgan motorlar ekspluatatsiyasi alohida e’tibor
talab qiladi va tegishli amallar bajarilganda Yuqori ekspluatatsiya ishonchliligini
ta’minlanadi.
| 