Parta ustiga ikki o‘quvchining har biri uchun ingichka kontrol
(nazorat) chiziq chizish kerak. Bu chiziqning ostki uchi o‘quvchilarning chap
ko‘kragi o‘ratsiga to‘g’ri bo‘lib, parta qirg’og’iga nisbatan 65º bo‘lishi zarur.
Natijada hamma o‘quvchilarning oldida (partada) nazorat chiziqlar hosil
bo‘ladi. Shundan keyin daftarni shu nazorat chiziqqa tekis qilib qo‘yishni
talab qilish oson bo‘lib qoladi. Qatorlar to‘lib borgan sari daftar ham shu
chiziq bo‘ylab yuqoriga ko‘tarila boradi.
Shu tartibda daftarni to‘g’ri tutish malakasi hosil qilingandan so‘ng
o‘qituvchi doskaga bir nechta qiya holatdan kichik tayoqcha va yoniga yana
shunday bir nechta tik tayoqcha chizib, o‘quvchilardan qaysi tayoqchalar tik va
qaysi tayoqchalar qiya ekanligini ko‘rsatishni tilab qiladi.
175
O‘quvchilar ular orasidagi farqni ko‘rsatib beradilar. Shundan keyin
o‘qituvchi yozuv o‘ng tomonga 65º qiya bo‘lishligini yana ta’kidlaydi.
Bunday mashqlar o‘quvchilar kuzatuvchanligini oshiradi, o‘quvchilarga
xatning qiya yozilishi shart ekanligini anglatadi. Ba’zi o‘quvchilar harflarning
uchun tayoqcha unsurini yozishda qiynaladilar. Bunday kamchilikning oldini
olish uchun shunday unsurlardan tashkil topgan harflarni mashq qildirish
kerak (Bu mashqni o‘tkazishda unsurlarning qiyaligini to‘g’ri saqlashga
yordam beruvchi qo‘shimcha qiya chiziqchalar ham beriladi.
Bunda o‘quvchilar harflar yonidagi tayoqcha unsuriga qarab harflarning
qiyaligini to‘g’rilab, o‘zlarining yozuvlarini tekshirib boradilar.
2-sinf o‘quvchilari uchun beriladigan mashqlar tekshiruv xarakterida
bo‘lishi ham mumkin.
O‘qituvchi o‘quvchilarga harflarning to‘g’ri yozilishini ko‘rsatish bilan
birga har bir harfning shaklini (qayerdn boshlanib, qayerdan tugatishni) ham
o‘rgatishi lozim.
O‘quvchilarni to‘g’ri va noto‘g’ri yozilgan harflarni farq qila olishga,
ularning asosiy kamchiligi nimadan iborat ekanligini aniqlay olishga o‘rgatish
kerak.
O‘qituvchi o‘rgatilayotgan harfning shaklini va yozilish tarkibini doskada
ko‘rsatib bo‘lganidan so‘ng, o‘qituvchilarning 4-5 marta yozishlarini talab
etadi. Bu vaqtda o‘qituvchi sinfni aylanib chiqib, xato yozayotgan
o‘quvchilarning daftariga to‘g’risini yozib berib, shunga qarab yozishni
buyuradi.
Noto‘g’ri yozilgan harflarning shaklini tahlil qilish orqali ularning
kamchiligini topishni o‘qituvchi doskada ham mashq qilib ko‘rsatishi
mumkin. Masalan, to‘g’ri yozilgan kichik t harfi bilan xato yozilgan t harfini
yonma-yon yozadi.
Noto‘g’ri yozilgan bu harfning asosiy kamchiligi nimadan iborat
ekanligini o‘qituvchi o‘quvchilardan so‘raydi. O‘quvchilar javob beradilar.
176
(Ikkinchi usti ilmoqli kichik tayoqcha unsuri birinchi unsurdan kichik,
uchinchi unsuri esa ikkinchisidan ham kichik).
O‘quvchilar bu harfdagi xatoni aytib beradilar (Birinchi unsuri bilan
ikkinchi unsuri orasidagi masofa yaqin, ikkinchi unsuri orasidagi masofa yaqin,
ikkinchi unsuri bilan uchinchi unsuri orasidagi masofa esa olis).
Shundan keyin o‘qituvchi doskadagi noto‘g’ri yozmagan harflarni
o‘chirib tashlab, uning to‘g’ri yozilishini qayta ko‘rsatib beradi, o‘quvchilar
ko‘chirib yozadilar.
Shunday qilib, yozuvning qiyaligini to‘g’ri saqlash uchun, birinchi
navbatda, daftarning parta ustida to‘g’ri turishini ta’min etish, o‘z-o‘zini
tekshirish uchun esa qo‘shimcha mashqlar berish lozim. Xatolar ustida
ishlash esa o‘quvchilar yozuvini mukammallashtiruvchi muhim omillardan
biridir.
Bu sinfda yozuv grafikasini o‘stirish uchun berilgan mashqlarning
xarakteri 1-sinfga o‘xshash bo‘lsa-da, maqsad harflarning kengligini,
balandligin va qiyaligini to‘g’ri saqlashdan iborat bo‘lib, bir chiziqli daftarga
yozish malakasi ona tili materiallari bilan bog’liq holda olib boriladi.
O‘quvchilar harflarni unsurlarga bo‘lib yozmasalar ham, har bir harfning
qanday unsurlardan tuzilishini, yozayotganda peroni qaysi tomonga harakat
qildirishni, qayerda burilish bo‘lishini, qaysi unsur qanday qiyalikda
yozilishini va boshqa qoidalarni yaxshi bilishlari kerak.
Ta’kidlangnidek, 1-sinfda o‘quvchilarga harflarn qiya chiziqlari siyrak
bo‘lgan ikki chiziqli daftarga yozishga o‘rgatilgan bo‘lsa, 2-sinfdan boshlab
bir chiziqli daftarga yozish o‘rgatiladi. Undan tashqari, harflarni guruhlarga
ajratish ham 1-sinfdan farq qiladi.
Husnixatga o‘rgatish metodlari ichida genetik metodi ham bor. Bu
metoddan foydalanishda harflar ma’lum o‘xshash guruhlarga ajratilishi va
ularning qanday unsurlardan iborat ekanligini ko‘rsatish lozim. Hozirgi
kunda ham bu metoddan qisman foydlanilmoqda. Genetik metodning asosiy
177
xususiyati kichik va bosh harflarni guruhlarga bo‘lib yozdirishdir. Masalan,
harflarni quyidagi guruhlarga bo‘lib yozish tavsiya etiladi.
|
