N. B. Goipova inkluziv ta’lim gospital ped a gogika

121
lashgan o‘quvchiga yordam ko‘rsatadi. Uni maktab fanlar o‘qituv-
chilari sanalmasa ham umumiy pedagogik tayyorgarlikka ega maxsus 
pedagoglar, professional terapevtlar, maxsus instruktorlar, psixotera-
pevtlar, logopedlar tashkil etadi. Yordamchi personalning vakillari 
ta’lim va korreksiya (reabilitatsiya) sohasidagi mutaxassislar sana-
ladi. Qonun mualliflarining fikriga ko‘ra, mas’uliyatning bunday 
bo‘lib olinishi amalda yaxshi natijalar beradi. Maktab o‘qituvchisi 
bevosita sinfdagi umumiy ish uchun javobgar va integratsiyalashgan 
o‘quvchilarning sinfdagi ta’limi uslublari uchun mas’uliyatni bo‘lib 
olish muammolaridan xavotirlanmasligi darkor. Unga zarur qo‘shim-
cha axborot (yo‘riqnomalar)ni yordamchi personalning a’zolari be-
rishi kerak. Yordam sinfda yordam ko‘rsatish bo‘yicha mas’ul va 
bevosita maktab inspektorlari va o‘qituvchilar bilan ish olib boradi-
gan Ambulator reabilitatsion departament tomonidan ko‘rsatiladi. 
Niderlandiya 
L.Requeraning yozishicha maxsus ehtiyojli bolalar va o‘smir-
larni Niderlandiyada ijtimoiy jamiyatga tayyorlashda ijtimoiy mehnat 
tashkilotlari, nodavlat tashkilotlar, vazirliklar va hududlardagi ijti-
moiy mehnat reabilitatsiyasi Komitetlari amalga oshirgan (1996 yil). 
Integratsiyalashgan o‘quvchilarga yordam ko‘rsatish maxsus 
maktablardan keladigan korreksion pedagoglar tomonidan ta’minla-
nadi. Ularning o‘zlari umumta’lim o‘quv yurtlari pedagog va 
ma’muriyatiga maslahat beradi. Oddiy maktablarga chaqiriladigan 
maxsus maktablarning pedagoglari integratsiyalashgan o‘quvchilar 
uchun o‘quv rejalarini ishlab chiqishda o‘qituvchilarga yordamla-
shadilar hamda biror nuqson mavjud o‘quvchilar bilan yakka tartibda 
shug‘ullanadilar. Integratsiyalashgan ta’limni tashkil etishda katta 
tajribaga ega bo‘lgan umumta’lim maktabi shtati ham kurator sifatida 
jalb qilinishi mumkin. Bunday hollarda yordam individual ta’lim 

122
ehtiyojlari xarakteri to‘g‘risida o‘qituvchilarga axborot berish va 
qo‘shimcha o‘quv materiallari berish shaklida amalga oshiriladi. 
Umumta’lim maktabi byudjetni oshirish va integratsiyalashgan 
o‘quvchilarga bevosita yordam ko‘rsatish bo‘yicha mas’uliyatli 
hisoblanadigan “yordamchi o‘qituvchi” shtatini kiritish bo‘yicha 
murojaat qilishi mukin. Yordamchi o‘qituvchi vazifalarining baja-
rilishi umumta’lim maktabi o‘qituvchilaridan bittasining zimmasiga 
ham yuklatilishi mumkin. Integratsiyalashgan ta’limga talabgorlarni 
saralab olish ancha jiddiy. Uni yaxshi natijalar ko‘rsatishga qodir 
bolalarni umumiy maktabga ko‘chirishni tavsiya qiladigan maxsus 
maktablar ta’minlaydi.
Integratsiyalashgan ta’limni tashkil etishni yordam ko‘rsatish-
ning vaqt bo‘yicha qonunchilik tomonidan cheklab qo‘yilishi qiyin-
lashtiradi. Jalb qilinuvchi mutaxassislar xizmatlarini byudjet tomo-
nidan kafolatli moliyalashtirish muayyan muddatga mo‘ljallangan. 
Masalan, jismoniy nuqsonlari mavjud o‘quvchilarga keluvchi peda-
goglar tomonidan yordam ko‘rsatilishi ikki yil bilan cheklangan. Bu 
vaqt o‘tganidan so‘ng maktab mustaqil ravishda integratsiyalashgan 
o‘quvchilarga yordam berishni tashkil etish usulini qidirishga majbur. 
Shunday qilib, hatto integratsiyalashgan o‘quvchilarga yordam 
ko‘rsatishga tegishli byudjet bo‘yicha mablag‘ ajratilganiga qaramas-
dan, muayyan bosqichda umumta’lim o‘quv yurti maxsus ta’limga 
muhtoj o‘quvchilarga sifatli yordam ko‘rsatishning moliyaviy muam-
molari bilan to‘qnashadilar. Ommaviy maktab o‘qituvchilarining 
biror nuqsoni mavjud bolalar bilan ishlashning xususiyatlari bilan 
tanishtiradigan qisqa muddatli kirish kurslariga qatnashishining 
cheklangan imkoniyati muammoning boshqa tomoni sanaladi. Milliy 
ma’ruzani tayyorlash paytiga kelib (1999 y.) umumta’lim muassasa-
larining o‘qituvchilari asosan maxsus maktablarning kelib ishlovchi 
o‘qituvchilaridan zarur axborot olib turardilar. Integratsiyalashgan 

123
o‘quvchilar bilan ishlaydigan o‘qituvchilar malakasini oshirish nuqtai 
nazaridan mintaqaviy kurslarni eng samarali deb tan olinadi. 
L.Evanspning ma’lumotlari (1995 y.) asosida Niderlandiyaning 28 ta 
umumta’lim boshlang‘ich maktablarining tarkibida nuqsonli bolalar 
ham o‘qitilgan. Ta’limiy maslahat markazlarida maxsus ehtiyojli 
bolalarni umuta’lim sharoitida o‘qitish va tarbiyalash yo‘llari, xusu-
siyatlari hamda bu bolalar haqida bilish va ma’lumotlar berish 
borasida bo‘lim faoliyat yuritgan. Bu bo‘limlarda o‘quv materiallari 
va dasturlarini yangilash, integratsion ta’limning yagona g‘oyasini 
ishlab chiqish, bu ta’lim tizimidagi muammolarning echimini izlab 
topish borasida ish yuritilgan. 

Download 3,4 Mb.