xavfsizlik texnikasi
o‘rgatiladigan maxsus kurslar
ochib, ularga xavfsizlik texnikasi qoidalarini to‘la-to‘kis bilib
olishlariga imkon tug‘dirishi shart.
Ishchilar dastlabki instruktaj hamda ish o‘rnining o‘ziga instruktaj o‘tkazilgandan keyin,
(ishga olingan kundan hisoblab) kechi bilan uch oy muddat ichida bu kurslarda o‘qitiladi.
Xavfsizlik texnikasi kursini o‘tmagan va shunday kursda ta’lim olganligi haqida
guvohnomasi bo‘lmagan ishchiga ma’muriyatning juda xavfli yoki ma’suliyatli ishlarni,
shuningdek boshqa ish o‘rinlaridan ishlarni topshirishga haqqi yo‘q.
Ishchilarning xavfsizlik texnikasi bo‘yicha instruktajdan o‘tishi va o‘qitilishi qanday
tashkil etilayotganini va ularning sifatini doimo nazorat qilib turish kasaba uyushmalarining
korxona va viloyat komitetlariga yuklanadi.
Mehnatni tashkil qilish sharoitini va uning muhofaza qilinishini hamda ishchi va
xizmatchilarga sanitariya-maishiy xizmat ko‘rsatishni yanada yaxshilash uchun jamoa ish
beruvchi va ishlovchi o‘rtasidagi shartnoma katta ahamiyatga ega. Xavfsizlik texnikasi xizmati
ishlab chiqarishda baxtsiz hodisalar va kasallanishlar sababini tahlil qiladi hamda shu tahlil
natijasi asosida tadbirlar ro‘yxatini tuzadi. Bu ro‘yxatga yana baxtsiz hodisalar haqida tuzilgan
dalolatnomasida ko‘rsatilgan tadbirlar (N-1 formasi) hamda davlat va jamoat nazorat
organlarining mablag‘ sarflashni talab qiladigan ko‘rsatmalarida qayd qilingan tadbirlar ham
kiritiladi.
Amalga oshirilishi zarur bo‘lgan tadbirlarini bajarish uchun ma’lum miqdorda mablag‘
ajratiladi va mablag‘larni boshqa maqsadlarga sarflash taqiqlanadi.
4. Optik tolali asboblarda ishlatganda texnika xavfsizligi.
Optik o‘lchov asboblarini ishlatilishida quyidagi keltirilgan qoidalarga amal qilish
zarurdir:
1
O‘lchov asbobni elektr tarmoqqa ulashdan oldin asbobni erga ulash kerak.
2
Tarmoqqa ulangan asbobni qizish darajasiga etguncha kutish lozim.
3
Elektr tarmoqdagi kuchlanish stabil bo‘lishi va tez o‘zgaruvchan tebranishlar bo‘lishi
mumkin emas.
4
Optik modulyator elektr tarmoqqa ulanishidan oldin o‘chiq xolda bo‘lishi kerak.
5
O‘lchov ishlarini bajarish vaqtida optik nur tarqatuvchilarni ko‘zga yoki tanaga
yo‘naltirish qatiyan man etiladi.
6
To‘lqin uzunliklari optik nur tarqatuvchi diapazonlariga mos tushmasa ishlatish man
etiladi.
7
Asbobni yuqori sezuvchan yuzasini xo‘l yoki iflos lattalar bilan artish (tozalash) man
etiladi.
198
8
O‘lchov ishlari bajarilgandan so‘ng lazer va foto qabul qilgichlarni kirish joylari
qopqoqchalar bilan yopilishi kerak.
9
Razyomli (qo‘shgichli) muftalarni ishlatishda extiyotkorlik bilan ishlash. Bunda
texnik personal optik tolalarga ishlov berishda xavf borligini bilishi kerak.
Optik tola bilan ishlashda texnika xavfsizligining bir necha ko‘rinishlarini qarab
chiqamiz: ko‘rish qobiliyatini pasaytirish darajasiga qarab nurlanish manbalarini turlash, optik
tolalar bilan ishlash va kimyoviy moddalarni ishlatish usullari.
7.3-jadval
Telekommunikatsiyada ishlatiladigan nurlanish manbalari
To‘lqin uzunligi (spektr)
Qo‘llanilishi
Sinf (odatta)
632 dan 670 gacha
(ko‘rinarli qizil)
Polimer tolali va optik tolali aloqa
o‘rnatgichlarida.
2 va 3A
850 (infraqizil)
Ko‘p modali ishlatishlarda, svetodiodlar.
1
Ko‘pmodali ishlatishlarda, lazerlar
1
Ko‘pmodali ishlatishlarda, VCSEL lazerlari
3 tadan1
980 (infraqizil)
Boyitilgan erbiemli optik kuchaytirgichlar uchun
quvvat beruvchi lazerlar
3 tadan 1
1300 (infraqizil)
Ko‘p modali ishlatishlarda.
1
1310 (infraqizil)
Bir modali ishlatishlarda
1
Yarim o‘tkazgichli optik kuchaytirgichlarda
3 tadan 1
1480 (infraqizil)
Boyitilgan erbiemli optik kuchaytirgichlar uchun
quvvat beruvchi lazerlar.
3 tadan 1
1550 (infraqizil)
Bir modali ishlatishlarda
1
Ko‘chirilgan erbiemli tola kuchaytirgichlarida
3
Kabelli televideniya tizimlarida
3
1625 (infraqizil)
Bir modali ishlatishlarida
1
Nurlanish manbalari va extiyot choralari. Bir necha yillar davomida sanoatning
rivojlanishi tufayli biz ayni bir to‘lqin uzunlikda ishlaydigan turli xil quvvatga ega bo‘lgan
nurlanish manbaalariga egamiz (7.3-jadval). Optik tolali tizimlarda ularning uch turi ishlatiladi:
svetodiodlar, oddiy lazerlar va vertikal rezanatorli tashqi nurlangan lazerlar (Vertical-Cavity
Surface-Emitting Laser – VCSEL). Bu bilan birga bu uch xil turdagi qurilmalarning xam bir
necha ko‘rinishlari mavjud.
Fabri-Pero rezonator va taqsimlangan teskari aloqali lazerlar, shuningdek tashqi va
frontal nurlangan svetodiodlar. Bundan tashqari, optik signallarni kuchaytirish uchun
kuchaytirgichlar keng qo‘llaniladi, shu bilan bir qatorda yarimo‘tazgichli (Semiconductor
Optikal Amplifier – SOA) va boyitilgan erbiem tolaga asoslangan ancha keng taralgan
kuchaytirgichlar (Erbium-Doper Fiber Amplifier - EDFA) ham ishlatiladi.
Ko‘rsatma. Ba’zi lazerlar, shuningdek VCSEL turdagilari, bir yo‘la ikki sinfning
ko‘rsatgichlari bilan belgilangan, chunki ular turli hil quvvat va xar-hil o‘llanilish sohalarida
ishlatilishi bilan farq qiladi.
Nurlanishni detektorlash. Nurlanishni aniqlashda ishlatiladigan qurilmalar ichida eng
ko‘p tarqalgani optik quvvatni o‘lchagichlardir. Ular turli hil to‘lqin uzunlikdagi nurlanish
quvvatini o‘lchaydigan fotodetektorlardan tashkil topgan. Bundan tashqari boshqa qurilmalar
ham ishlatiladi – mos ravishdagi elektron aktivlashtirilganda ularga tushgan infraqizil
nurlanishni payqay oladigan fotosenserli kartalar, 800 va 1300 nm to‘lqin uzunlikdagi infraqizil
nurlanishni ko‘zga ko‘rinadigan nurlarga o‘zgartirib beradigan infraqizil ko‘rish qurilmalari.
Keyingi uskuna yordamida ko‘pincha nurlanish manbaalarining quvvat xarakteristikasi
aniqlanadi.
199
Ma’lumotlarni uzatishning optik texnikasi bilan ishlayotgan mutaxasislar albatta xar-bir
tola aktiv holatda bo‘lishi mumkinligini esga tutgan holda yo‘l tutish kerak shuning uchun hech
qachon uzatgichning kirish teshigiga yoki konnektorning ustki qatlamiga qarash mumkin emas.
Optik kabel tizimlarining elementlarini ko‘rib chiqayotganda eng namunali qurilma
mikroskop xisoblanadi. Bu qurilma tolaning ustki qatlamini o‘rganishga imkon beradi, lekin
undan chiqayotgan infraqizil nurlanishni ko‘rishga imkon bera olmaydi. Tola ustki qatlamining
qayta ishlanish sifatini nazorat ilish uchun 200-400 marta kattaytiradigan mikroskoplar to‘g‘ri
keladi. Odatda ko‘zni himoya ilish uchun ularga nurlanish darajasini to‘lqin bog‘liq holda 2-35
dB ga kuchsizlantiradigan lazer fil’tri o‘rnatiladi. Fil’trli mikroskoplar oddiysidan ko‘ra ancha
qimmat, lekin hafsizroqdir. Ishingizda xar doim shu turdagi mikroskoplari ishlating, va ularga
buyurtma berishingizdan oldin har birining qo‘llanmasini yaxshilab o‘rganib chiqing.
Optik kabel tizimlari o‘rnatilishida kerak bo‘ladigan qurilmalarning ko‘p jamlanmasida
joylashgan, 30-100 marta kattaytiradigan mikroskoplar ko‘pincha umuman fil’trga ega
bo‘lmaydi. Ular bilan ishlashda ko‘zga jaroxat etkazish extimolligi juda katta. SHuning uchun
bunday turdagi uskunalarni tola qayta ishlash sifatini tekshirishda ham, texnik xavfsizlik
talablarining qondirilayotganini tekshirishda ham ishlatish tafsiya etilmaydi. Xar qanday holatda
ham, bunday mikroskoplarni ishlatayotganda foydalanuvchi har doim ko‘zni lazer nurlanishidan
himoya qiladigan ko‘z oynak taqishi shart.
Tolani qayta ishlash. Optik kabel tizimlarining ko‘pchiligida usti qorejagan shishali tola
ishlatiladi. Bunday turdagi tola zarur chidamlilikni ta’minlab beradi, tolaga bo‘lgan e’tiborni
pasaytiradi va ishlab chiqaruvchiga ularni bir-biridan ajratish uchun xar-hil turdagi ranglarga
bo‘yash imkonini beradi. Konnektorlarini montaj qilishda yoki kabellarni ulash jarayonida qobiq
olib tashlanadi. qobiqni olib tashlash vaqtida kimyoviy moddalar va uskunalardan to‘g‘ri
foydalanishda, tolani qayta tiklashda va uning siniqlarini ishlatishda ko‘pgina savollar tug‘iladi.
Ustki qobiq olib tashlanishi bilan tola ximoyasiz bo‘lib oladi.
Tashqi qobiq olib tashlanishi bilan tola himoyasiz qoladi va onson sinadi. Bunda tolaning
mayda zarrachalarining teri ostiga tushish extimolligi oshadi. SHuning uchun ish joyini shunday
jixozlash kerakki, bunda u erda ishlash xavfsiz bo‘lishi kerak. Bunga mos keladigan gilamchalar
va stollarni ko‘pchilik ishlab chiqaruvchilar tomonidan tayyorlanadi. Stol usti tolani qayta
ishlashda duch keladigan rang bo‘yicha kontrastlashtiruvchi qoplamaga ega bo‘lishi kerak, bu
esa yanada xavfsiz va qulay ishlash sharoitlaridan biridir. Labaratoriyalar va ishlab chiqaruvchi
xonalarga qora, yorug‘lik qaytarmaydigan va turli kimyoviy unsurlar ta’siriga chidamli, onson
tozalanadigan, ishchi qoplam to‘g‘ri keladi. Stolning tuzilishi shunday bo‘lishi kerakki, bunda
stol chetlari va yuzasida tola qoldiqlari yig‘ilmasligi kerak.
Tashqi muxit sharoitlarida qora yumshoq yuzali gilamchalar to‘shash tavsiya etiladi.
Ularning asosiy sifati, og‘irligining kamchiligi va ixchamligi( ular onson yig‘iladi va asboblar
qutisida saqlanishi mumkin). Asosan 3 xil ishchi stollaridan foydalaniladi. Telekommunikatsiya
xonalari uchun eng yaxshisi kichkina engil stollar mos keladi. Undagi xavfsiz ish muxiti
qaytarmaydigan qatlami va tola bo‘laklarini saqlash uchun mo‘ljallangan konteynerlar xisobiga
ta’minlanadi. Kabellarni etishtirish bilan shug‘ullanuvchilar uchun yanada uzun va balandlikni
boshqarish imkoniga ega stollar mos keladi. SHu bilan birga yaxshi yoritilganlik,
kattalashtiruvchi ko‘zoynaklarni va kabellarni turli shikastlanishlardan imoyalovchi,
mahkamlovchi qurilmalarga ega bo‘lishi kerak. Ish joyini “o‘rdak bo‘yin ”li lampalar yoritadilar.
Bu lampalar labaratoriyada tashqi muxit (maydon) sharoitlarida ham juda yaxshi yoritadi.
Himoya ko‘zoynaklari. 3-sinfdagi lazerlar bilan ishlaganda ishchilar mos filtrli
ko‘zoynaklarni taqishlari kerak. VCSEL tipli lazerlar asosidagi komponentlar bilan ishlovchi
mutaxasislar, 850nm to‘lqin uzunligiga mo‘ljallangan ximoya ko‘zoynaklarini taqib yurishlari
kerak. Bulardan tashqari, ularni qo‘yilgan vazifasiga mos keluvchi optik zichlikli (Optikal
density-O.D) filtrlar bilan jixozlash kerak. Masalan: 1ga teng O.D uchun o‘tuvchi optik
nurlanishning so‘nish miqdori 10dB ga, 2ga teng bo‘lganda 100dB ga teng. Nurlanish
manbalaridan chiquvchi optik quvvatni bilgan holda, o‘tuvchi nurlanishning quvvatini
darajagacha kamaytirish uchun, O.D ning kerakli qiymatini aniqlash mumkin. Optik kabellar
200
bilan ishlashdagi texnika xavfsizligi tolalarni qayta ishlashda, ayniqsa konnektorlar montajida va
kabellarni etishtirishda, oddiy himoya ko‘zoynaklari yaroqlidir. Ular normal ish jarayonida tola
fragmentlarining ko‘zga tushishining o‘ldini oladi. Biroq, sizning birdaniga ko‘zingizni
qichigingiz kelib qoldi. Agar bunda o‘lingizga bir qarashda xavfsiz ko‘ringan tolaning
bo‘lakchalari yopishib qolgan bo‘lsa, himoya ko‘zoynagining himoyalash qobilyatini yo‘qa
chiqarishi mumkin. Tolaning parchalari kichik va shaffof bo‘lib, ular teriga sezilarsiz holda
yopishib qolishi mumkin. Shu sababli, o‘llarni tez-tez yuvib turish tavsiya etiladi va bu ko‘zni
himoya qilishning yana bir usuli xisoblanadi. Ko‘zoynaklarda ishlash zarur va ularda
labaratoriya va maydon sharoitlarida ko‘p vaqt o‘tkazilganligi uchun asosiy e’tiborni ularning
tuzilishi va qulayligiga aratish kerak. Zarralarni utilizatsiya qilish: tolaning zarralarini utilizatsiya
qilish kerak. Buning uchun chiqindilar kichkina yopiladigan butilkalarga o‘xshash maxsus
konteynerlarga yig‘iladi. Zarrachalarni, odatda, plastik paket kiydirilgan axlat chelaklariga
tashlanadi. Chelakda ”Shisha bo‘lakchalari bor” deb aniq qilib yozilgan yozuv qo‘yish kerak.
Chelakni tozalaganda, paketni olmay turib uni boshqa paketga solish, og‘zini yaxshilab bog‘lab
qo‘yish kerak. Tola zarrachalarini utilizatsiya qilish kabelni yig‘uvchi shaxs zimmasiga
yuklatiladi va bu shartnomaga kiritilgan bo‘lishi kerak. Tola zarralarini xech qachon pollar ostiga
to‘kish kerak emas. Chunki ulardan ishchilar jaroatlanishi mumkin. Otik tola bilan ishlovchi xar
bir odim, agar u barcha extiyotkorliklarga amal qilsa ham, barmog‘iga mayda zarrachalarning
yopiship qolishidan imoyalanmagan. Zarrachalarning teri ostidan “teflon qoplamali” pintset
yordamida olib tashlashi kerak. U oddiy temir pintsetga nisbatan yumshoq yuzaga ega. Oddiy
pintset zarrani sindirishi va u teri ostida qolib ketishi mumkin. Ish joyidagi ximikatlar turli
sohalarda kabi tolali optika bilan ishlashda turli kimyoviy unsurlar ishlatiladi. Ba’zi kabellarda,
suvni itarib tashlovchi gellar o‘llaniladi. Tolaning ko‘pchilik konnektorlarida tolalar
ul’trabinafshali, anaerobli yoki termik qotirib jipslashtirilgan, mexanik ulagichlarga sinish
koeffitsientini moslashtirish uchun xar xil suyiltiruvchilar bilan joylashtiriladi. Bundan tashari
kabellarni kabel kanallari orqali tortishda turli xildagi aralashmalardan surish kerak bo‘ladi. Bu
material va aralashmalarni sotayotganlarda ularga “moddani ishlatishdagi exiyotkorlik choralari
yo‘riqnoma”si (Material Safety Data Sheet-MSDS) bo‘lishi kerak.
MSDS maxsulotini ishlab chiqarish xaqidagi batafsil ma’lumotlarni, remda joylashgan
xavfli narsalar xaqida yong‘in va portlash xavfining fizik xususiyatlari xaqida; sog‘liqa
zararli(avfli) narsalar xaqida; boshqa moddalar bilan tez reaktsiyaga kirishadigan moddalar
xaqidagi ma’lumotlar; ishlatish va idishdan bo‘shatish xaqidagi ma’lumotlar, shu bilan birga, bu
unsurlarni ishlatish jarayonida amal qilish kerak bo‘lgan maxsus himoya va extiyotkorlik
choralari xaqida batafsil malumotlarni o‘z ichiga oladi. Kimyoviy unsurlar yoki materiallarni
buyurtirganda xar doim ularning MSDS yo‘rinomasini talab qiling. Bundan tashqari bu
yo‘rinomalar tashqi sharoitlarda ishlaganda xam xar doim qo‘l ostida bo‘lishi kerak.
Optik tola bilan ishlash joylarida eyish va ichishni taqiqlash kerak. Bularni, yaxshisi,
maxsus uzoqlashtirilgan joylarda xar doim tola va ximikatlar bilan ishlaganda qo‘lni yuvishni
unutmasdan bajarish kerak. Ish joyidagi xavfsizlik qoidalarining qanchalik ko‘pligiga qaramay,
ularni erinmasdan bajargandagina ular effektiv xisoblanadi. Xavfsizlik bilan bog‘liq muammoni
xosil ilish uchun bittagina odam etarli, va uni bitta odam to‘xtata oladi.
“Lazer”-so‘zi optik kvant generatorining keng tarqalgan nomi bo‘lib . ingliz tilida bunday
generatio nomini bosh xarflardan olingan – Light Amplication dy stimulated Emission of
radiation “majburiy nurlanish yaratish xisobiga yorug‘likning kuchayishi”ni anglatadi.
Lazerdan foydalanganda xizmat ko‘rsatuvchi shaxsga bir qator xafli omillar ya’ni lazer
nurlanish ta’sir qilish mumkin. Birlamchi va ikkilamchi (aks etgan) nurlanishlarni ko‘z va teriga
zarar etkazishga ko‘ra standartga muvofiq lazerlar 4 sinfga bo‘linadi.
1-
sinfiga va teriga xavfsiz bo‘lgan lazerlar kiradi.
2-
sinfiga to‘g‘ri va oynadan chiqish nurlanish aks etgan nurlanish faqat ko‘zga ta’sir
etuvchi lazer kiradi.
3-
sinfdagi lazerlar to‘qri oynadan dimffizion aks ettiruvchi yuzadan 10 schm oraliqda
diffizion aks etgan nurlanishlarni ko‘zga xavfli ta’sir bilan xarakterlanadi.
201
Diffizion aks ettiruvchi yuzadan 10 sm oraliqda diffizion aks ettiruvchi nurlanish teriga
xavfli ta’sir etadigan lazerlar 4- sinfga ta’luqlidir.
Kondensator batereyalarini tok bilan ta’minlovchi zaryad qurilmalarida yuqori
kuchlanishni mavjudligi elektr toki o‘tish xavfini ko‘rsatadi.
Qachonki lazerlarni ta’minoti 10 kV dan yuqori kuchlanishda amalga oshirilsa rengen
nurlanishi vijudga kelishi mumkin.
TOAL qurilish va ekspluatatsiyasi lazerli nur taratuvchi sifatida turli yarim o‘tkazgichli
ilmiy-neonli va boshqa turdagi moslamalar ishlatiladi. Lazer nurlaridan inson organizm
a’zolarida birlamchi va ikkilamchi biologik o‘zgarishlar mumkin. Ta’sir etish darajasi: nurlanish
intensivligidan, ta’sir davomatidan to‘lin uzunligidan, inson tanasini ta’sirchanlik darajasiga
bog‘liqdir. Lazerni generatsiya nurlanish darajasidan, uni 4 ta sinfga bo‘lish mumkin:
1.
Inson tanasiga xavf tug‘dirmaydi. (zerkalno otrojenie)
2.
Ko‘zga to‘ridan to‘ri yoki ko‘zgudan aks nurlanishdan xavf tudiradi.
3.
Ko‘zga to‘ridan to‘ri, ko‘zgudan aks nurlanishdan xavf borligi.
4.
Inson tanasiga (ko‘ziga) diffuzli aytishlardan 10 sm oraliqda xavftug‘diradi.
Lazer nurlanishni biologik ta’siri nurlanish quvvati, to‘lqin uzunligi, impuls xarakteri,
impulslar ketma-ketligi chastota nurlanganlik davomiyligi nurlantiruvchi yuzani o‘lchamlari
nurlantiradigan to‘qimalarni anotolik va funktsional xususiyatlariga bog‘liq.
Lazer nurlanishni uzluksiz tezlik ta’siri odatdagi qizish bilan ko‘pgina umumiylikka ega.
Impuls rejimida ishlaydigan. Lazerlarda ba’zi xususiyatlar mavjud. Impuls lazer nurlanish
ta’sirida nurlangan to‘qimalarda bosim to‘saddan tez oshadi zarb to‘lqini vijudga keladi va
nixoyat to‘qima mexanik shikastlanadi. Maxalliy ta’siri turli organlar –ko‘z terini
shikastlanishida nomoyon bo‘lishi mumkin.
Ko‘zning optik muxiti 0.4 mkm dan 1.4 mkm gacha oralig‘dagi nurlanishni o‘tkazadi.
Rubin, geliy-neon lazerlarining nurlanishlari ko‘zning optik muxiti orqali deyarli o‘zgarishsiz
o‘tib uning nixoyatda sezgir qismlari to‘rlarda qobig‘ini deyarli to‘li egallaydi.
Lazer nurlanishini ko‘zni bosha elementlarida qisman tomirli qobig‘ida xam darajada
yutilishi mumkin. Faqatgina lazerni to‘qri tuzilishidan xam ko‘z shikastlanishi mumkin.
Lazer nurlanishi terini shkastlanish darajasi faqatgina nurlanish parametrlariga emas balki
terini pigmentaulyasiga va qon aylanishiga xam bog‘liq pigmentli terilar (masalan tug‘ma
dog‘lar) lazer nurlanishi to‘liq teriga nisbatan ko‘proq yutadi. Biroq pigmentauiyani yo‘g‘ligi
lazer nurlarini olib keladi natijada shikastlanish yuqoriroq xarakteriga ega bo‘lishi mumkin.
Lazer nurlanishni organizmga ta’siri shuningdek lazer nurlanish parametiriga xam bog‘liq.
Bunda markaziy tizimi va yurak-qon tomiri tizimlari (tomir distomiyasi miyada qon aylanishi
buzilishi qonni bioximik tarkibi o‘zgarishi) doomiyatigafunktsional buzilishlar bo‘lishi mumkin.
Lazerlardan foydalanish qoydalarida va sanitar normalarda muguz parda ko‘z to‘r pardasi
va teri uchun chegaraviy mumkin bo‘lgan nurlanish satxlari o‘rnatilgan. Monoimpulsli va
uzluksiz lazer nurlanishlarni chegaraviy ruxsat etilgan (mumkin bo‘lgan) sathi sifatida to‘lqin
uzunligini λ xisobga olgan xolda biologik effektlarni chiqarmaydigan minimal energetik
ekspozlumyalar qabul qilingan λ=0.308 mkm to‘lqin uzunlikli uzluksiz lazer nurlanish uchun ish
nuri mabaynida ko‘z va terini nurlanishda chegaraviy ruxsat (CRE) sathi. W
CRE
=10
-4
Dj/sm
2
bo‘ladi.
Turli parametrli lazer nurlanishini inson organizmini bir joyiga bir vatning o‘zida ta’siri
natijasida biologik effektlar yig‘indisi shartida lazer nurlanishi W
E
sathini chegaraviy ruxsat
etilgan sath qiymatiga nisbati oshmasligi kerak .
W
1
/W
CRE1
+W
2
/W
CRE2
+…….+W
n
/W
CREn
1
(7.1).
0.4-1.4 to‘lqin uzunligi diapozonida nurlanish manbaini burchak o‘lchamini yoki to‘r
parda dog‘ni nurlanish diametri va qorachiq diometri to‘g‘rilovchi koeffitsent sifatida
qo‘shimcha xisobga olinadi.
202
Davriy impulsli nurlanishda agar bir impulsni nurlanish davomiyligi 0.25 s dan kam
bo‘lsa chegaraviy ruxsat etilgan satxi impulslarni takrorlanishi chastotasi va impuls seriyalari
ta’siri davomiyligi xisobga olgan holda anilanadi.
7.4 - jadval
Lazerning xavfli ta’sir darajasi
Birlamchi biologik effekti
Ikkilamchi biologik effekti
To‘li
n
uzun
lik,
mkm
Generatsiyalanganlazerenergiyasiniva
qtdavomidata’siriDJ (Ee)
To‘l
qin
uzun
lik,
mkm
Generatsiyalanganlazerenergiyasiniva
qtdavomidata’siriDJ (Ee)
1
0,2∙0
,4
1,4
dan
katta
Ee<0,8 d
2
0,4 –
0,75
Ee < 4,8∙10
-4
Pn
B
0,4 –
1,4
Ee <7,7∙10
-5
.t.
2
0,4 –
1,4
7,7∙10
-5
< Ee < 3,2∙10
2
n
0,4 –
0,75
4,8∙10
-4
Pn
B
2
Pn
B
3
0,2 –
0,4
0,8 d
2
2
0,4 –
0,75
Ee > 10
2
Pn
B
0,4 –
1,4
3,2∙10
2
n 2
4
0,2
dan
katta
Ee>10
2
-
-
Ishchipersonallarninurlanishdansaqlashdaquyidagiusullarqo‘llaniladi:
-
Ogoxlantiruvchi signalizatsiyalarni yoqilishi;
-
Pasaytirilgan quvvatda ishlash;
-
Distansion boshqaruv;
-
Ish rejimini (tartibini) tanlash;
-
Ekranlashtirishlar.
Ishchi xodimlarni lazer nurlaridan saqlashni ta’minlashda, faqat maxsus jixozlangan
xonalarda bajarish mumkin. Bundadevolpotolokvaboshapredmetlar (maxsusasboblardantashari)
aksqaytargichliyuzasibo‘lmasligikerak. Hamma lazerlar lazer xavfligi bo‘lgan belgilar bilan
markirovka qilingan bo‘lishi kerak. Elektromagnit maydonni va nurning tarqatish darajalarini xar
doim o‘lchash ishlari mexnat muxofazasini tashkillashini bajarishda zarur bo‘lgan choralaridan
biridir.
| 