temperatura va bosim ta'sirida o‘zgarganligi bilan
izohlanadi va bular tufayli
organizm qoldiqlari saqlanmagan. Arxey erasi qatlamlarida ohak, marmar uchrashi
o‘sha davrda prokariotlar — bakteriyalar, ko‘k-yashil suvo‘tlar yashaganligining
nishonasidir. Arxey erasining so‘nggi qatlamlaridan ko‘p
hujayrali hayvonlar,
masalan, gidroid poliplar, kovakichlilar, ipsimon yashil suvo‘tlarning
qoldiqlari
ham topilgan. Hulosa qilib aytganda, arxey erasidagi organik olamning
rivojlanishida aromorfoz tipidagi 3 ta katta o‘zgarish ro‘y bergan, bular: 1)
jinsiy
jarayoni; 2) fotosintez jarayoni; 3) ko‘p hujayrali organizmlar vujudga kelgan.
Proterozoy erasidagi
organik olam. Bu era 2 mlrd yillar chamasi davom etgan.
Uning boshida kuchli tog‘ hosil bo‘lish jarayonlari ro‘y bergan, Oqibatda yerning
qiyofasi ancha o‘zgargan. O‘sha davrda yashagan suvo‘tlar va sodda bir hujayrali
organizmlarning qattiq qismlaridan ohak va marmar hosil bo‘lgan. Ilgari hukmron
bo‘lgan prokariotlar — bakteriyalar, ko‘k-yashil suvo‘tlar
proterozoyga kelib,
eukariotlar — yashil, oltin rang suvo‘tlarning avj olib rivojlanishi bilan o‘rin
almashingan. Proterozoy erasida tarqalgan hayvonlarning aksariyati ko‘p hujayrali
formalar bo‘lgan. Dengizlarda ko‘p hujayrali hayvonlarning tuban formalari —
bulutlar, radial simmetriyali kovakichlilar bilan bir qatorda, ikki tomonlama
simmetriyaga ega formalar ham keng tarqalgan.
Ular orasida halqali
chuvalchanglar, mollyuskalar, bo‘g‘imoyoqlilar ko‘plab uchragan. Bu erada
bo‘g‘imoyoqlilarning eng qadimgi vakillari — qisqichbaqa chayonlar, shuningdek,
ignatanlilar hamda umurtqasiz hayvonlarning boshqa
yuksak vakillari vujudga
kelgan. Aromorfoz tipdagi yirik o‘zgarishlarga ikki tomonlama simmetriyali
hayvonlarning kelib chiqishini misol qilib keltirish mumkin. Ikki tomonlama
simmetriyaning paydo bo‘lishi tufayli hayvonlar gavdasi oldingi va orqa, qorin va
yelka qismlarga differensiyalangan va oldingi
tomonida sezuv organlari, nerv
tugunlari, keyinchalik esa bosh miya rivojlangan.
