|
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat instituti
Pdf ko'rish
|
| bet | 196/251 | | Sana | 07.06.2024 | | Hajmi | 7,63 Mb. | | #261339 |
Bog'liq biologiya majmuaBridjes
tomonidan X
xromosomaning genetik taxlili orqali aniqlangan. Deletsiya gomozigota holatda odatda
letal
xossaga ega bo’ladi.
Xromosomaning juda kichik qismini yo‘qolishi letal bo‘lmasligi mumkin. Lekin
xromosomaning bir muncha kattaroq bo‘lagini ajrab ketishi ayanchli oqibatlarga olib keladi.
Masalan, odamlarda 5 xromosomaning kalta yelkasidagi deletsiya tufayli kalla
suyagining kichik bo’lishi, bolaning rivojlanishining sekinlashishi va aqliy zaiflik ro’y
beradi. Shuningdek odamlarda 4, 13, 18 xromosomalardagi deletsiya ham nuqsonlarga,
chunonchi, aqli zaiflikka sababchi bo’ladi.
Duplikatsiyada
xromosomalarning ba’zi bir qismlari undan ko‘p marotaba ortadi.
Duplikatsiyaga yo‘liqqan qismlar xromosomalarda yonma-yon joylashishi va fenotipda
namoyon bo’lishi mumkin. Masalan, drozofila meva pashshasi ko‘zidagi Bar mutatsiya X
xromosomadagi duplikatsiya oqibatida paydo bo‘lgan. Bar mutat-siyada ko’zdagi fasetkalar
kamayib ketadi. Bir necha nukleotidlardan iborat DNK ning unchalik katta bo’lmagan
qismi gen tarkibiga qo‘shilishi va u bir necha ma-rotaba takrorlanishi mumkin.
Sichqonlar genomining 10% ga yaqini tez takrorlana-digan nukleotidlar izchilligidan
iborat. Ularning takrorlanishi 106 martaga teng. Ba’zi strukturali genlar eukariot
organizmlar genotipida ikki nusxadan iborat bo’ladi.
Invyersiya
ham xromosoma mutatsiyasining bir xili. U sodir bo‘lgan taqdirda
xromosomadagi genlar soni ortmaydi hamda kamaymaydi, lekin ayrim qismi o‘z o’rnini
180° ga o‘zgartiradi. Invyersiya ikki xil bo‘ladi. 180° ga o‘zgargan xromoso-maning bir
qismida sentromera bo’ladi, ikkinchi qismida esa sentromera bo’lmaydi. Invyersiyaning
birinchi xilini
pyeritsentrik invyersiya
, ikkinchi xili
paratsentrik invyersiya
deyiladi (49-
rasm).
Translokatsiya
deganda ikkita nogomologik xromosomalarning o’zaro ayrim bo’laklari
bilan o‘rin almashishi tushuniladi. Translokatsiya hayvon hujayralarida ham o‘simlik
hujayralarida ham kuzatiladi. Nogomologik xromosomalari translokatsiya-ga uchragan
organizmlarda nasl qoldirish kamroq bo’ladi. Gomozigota retsiprok translokatsiyaga
uchragan xromosomalarda genlarning birikish guruhi o‘zgaradi. Dastlab xromosomaga
birikmagan genlar endilikda xromosomaga birikkan bo’ladi yoki aksincha hodisa ro‘y
beradi.
|
| |
