Sof monetar nazariya. Bu nazariya tarafdorlarining fikricha bozor iqtisodiyotida
markaziy o’rinni pul va kredit egallaydi. Iqtisodiyotning siklli o’zgarishi eng avvalo
pul massasi oqimini o’zgartirishga bog’liq.
Iqtisodiy faollikning o’sishi, iqtisodiyotning ravnaq topishi, uning turg’unlik
bilan almashinib turishiga yagona sabab pul oqimining o’zgarishidir. Tovarlarga
talabning ortishi natijasida savdo, chakana narx o’sib, ishlab chiqarishning
kengayishiga olib keladi.
Pul oqimi (iste’mol xarajatlari summasi) pul miqdorining o’zgarishi natijasida
o’zgaradi. Pul miqdorining kamayishi iqtisodiy faoliyat faolligini pasaytiradi.
Pul va kredit tizimi beqaror tavsifga ega ekanligi sababli pul oqimini
barqarorlashtirish murakkab hisoblanadi. Hozirgi paytda kredit pullari to’lov va
muomala vositasi sifatida asosiy rolni o’ynaydi. Aynan bank tizimi kredit pullarni
yaratadi, shunga ko’ra, pul oqimining o’zgarishida banklarning hisob stavkalari katta
ahamiyat kasb etadi. Bu nazariyaning ayrim namoyandalari pulni harakatga
keltiruvchi kuch sifatida qarab, muvozanatning buzilishiga asosiy sabab deb
ko’rsatadilar.
Ikkinchi guruhi esa pul tizimi mutanosiblikni buzmaydi, faqat mutanosiblikni
buzilishiga olib keluvchi boshqa omillar uchun sharoit yaratadi, degan fikrni ilgari
suradilar. Muvofiq ravishda monetar va nomonetar yo’nalish vujudga keldi. Monetar
nazariyaning e’tiborli tomonlari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:
1) yuksalish fazasi davrida kreditni kengaytirish tufayli kelib chiqqan ishlab
chiqarish tuzilmasi nomutanosibliklarini tahlil qilinadi;
371
2) mazkur nomutanosibliklarning salbiy oqibati sifatida kelib chiquvchi inqirozlar
tahlil qilinadi.
Shunday qilib, bu nazariya jamg’arishning davriy ravishda oshib ketishi va
mutanosiblik buzilishining asosiy sababi sifatida pulni ko’rsatadilar.
