• 4-amaliy mashg‘ulot Mavzu: Donning sifatini baholash Mashg‘ulotning maqsadi
  • Soflik ko‘rsatkichlarini aniqlash.
  • O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti “ Chorvachilik va o




    Download 1,58 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet14/60
    Sana09.10.2024
    Hajmi1,58 Mb.
    #274164
    1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   60
    Bog'liq
    Samarqand veterinariya meditsinasi instituti (1)

    O‘zlashtirish uchun savollar: 
    1. O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligida qanday standartlar qo‘llaniladi? 
    2. Standartlar va texnik sharoitlar orasida kanday farq bor? 
    3. Ta’rif va terminlarga hamstandartlar bo‘lishi kerakmi? 
    4. Qishloq va o‘rmon xo‘jaligi standartlari qaysi turdagi standartlarga mos 
    keladi? 
    4-amaliy mashg‘ulot 
    Mavzu: Donning sifatini baholash 
    Mashg‘ulotning maqsadi: 
    talabalarga keltirilgan don uyumining asl ko‘rinishi 
    yoki naturasi, uning yirikligi va silliqligi, po‘sti, mag‘zi va boshqa soflik yoki sifat 
    ko‘rsatkichlarini aniqlashni o‘rgatish. 
    Organoleptik usullarga sezgi organlari yordamida don sifatlarini baholash 
    kiradi. Bu usulda boshqa usullarda aniqlab bo‘lmaydigan (masalan, donning ranggi, 
    hidi, ta’mi) ko‘rsatkichlari aniqlanadi. 
    Laboratoriya usullariga asboblar yordamida don sifatlarini aniqlash kiradi. 
    Bunday sifat ko‘rsatkichlari (namlik, ifloslanish, donni ombor zararkunandalari 
    tomonidan zararlanishi, nam kleykovinaning sifati va miqdori) son ko‘rinishida 
    ifodalanadi. 
    Soflik ko‘rsatkichlarini aniqlash. 
    Donning rang, hid va ta’mi uning soflik 
    ko‘rsatkichlari hisoblanadi. Bu ko‘rsatkichlar shunday o‘zgarishi mumkinki, 
    ularning faqat birining kamchiligiga qarab, kamchilik kategoriyasi o‘tkazilishi 
    mumkin va donni qabul manzili tomonidan qaytarilishi mumkin. Bu 
    ko‘rsatkichlarning kerakli miqdoridan cheklanish, donning o‘simlikda shakllanishi 
    va rivojlanish jarayonida, shuningdek, hosilni yig‘ishda, donni tovar holatga 
    keltirishda, tashish va saqlashda salbiy ta’sirlarni kechirganligidan dalolat beradi. 


    16 
    Rang, hid va ta’mini aniqlash uchun namunalar tanlash va namunalar ajratish 
    DASTga asosan amalga oshiriladi. 
    Rang

    Barcha qishloq xo‘jaligi mahsulotlari donlarining sifatini baholashda rang 
    asosiy va majburiy ko‘rsatkich hisoblanadi. Rangiga qarab don to‘plamining turi, 
    navi va bir xilligi aniqlanadi. Har qanday o‘simlikning normal doni o‘ziga xos 
    rangga, ba’zida esa yaltiroqlikka ega bo‘ladi. Rang donning nafaqat tabiiy 
    xususiyatlarini, balki uning sofligini hamda uning ma’lum darajada texnologik 
    xususiyatlari va oziq-ovqat afzalliklarini ta’riflaydi. Shuning uchun rang boshqa 
    belgilar qatori donni tovar turkumlari asosiga kiradi. 
    Don ranggini o‘zgarishi (qorayishi, qora dog‘lar, kulrang yoki yashil ranglarning 
    aks etishi va boshqalar). Ko‘p hollarda mikroorganizm faoliyati natijasida, 
    hasharotlar tomonidan shikastlanishi (burga-toshbaqacha), donga ishlov berishdagi 
    usullarni (quritish tartibiga rioya qilmaslik) noto‘g‘ri qo‘llashda ro‘y beradi. Rang 
    donning etilishi davrida va yig‘ishtirishda noqulay ob-havo natijasida o‘zgarishi 
    ehtimoli bor. Masalan, sovuq urgan don oqish rang aks etgan va to‘r yuzaga, issiq 
    urgan don yaltiroqligini yo‘qotgan hamda burishgan yuzaga ega bo‘ladi. Ranggi 
    keskin o‘zgargan don (chirigan, mog‘orlagan, ko‘mir holiga aylangan) odatda 
    begona yoki aralashmali don fraksiyalariga mansubdir. 
    Don ranggini muvofiq standart yoki namuna turlariga solishtirish yo‘li bilan 
    aniqlanadi. Rang va uning aks etishini ko‘pchilik o‘simliklar uchun qora oyna, 
    qog‘oz yoki qora matoda yoyilgan kunduzgi yorug‘likda aniqlangani ma’qul. 
    Hid
    . Yangi don o‘ziga xos hidga ega bo‘ladi. Begona hid don sifatining 
    yomonlashganidan dalolat beradi. Dondagi begona hidlar ikki sababga ko‘ra yuzaga 
    kelishi mumkin: atrof muhitdan turli moddalarni – bug‘ va gazlarni yutishi 
    (sorbsiya) natijasida; yoki organik birikmalarning, shuningdek don uyumidagi 
    boshqa komponentlarning (begona o‘t urug‘lari, organik aralashma, ombor 
    zararkunandalarining jasadlari va boshqalar) parchalanishi natijasida ro‘y berishi 
    mumkin. Shunga asoslanib hamma hidlarni ikki guruhga bo‘lish mumkin: sorbsiya 
    va buzilish hidlari. 
    Don saqlash amaliyotida ko‘pincha uning sorbsiya xususiyatlariga bog‘liq 
    bo‘lgan quyidagi hidlar ko‘proq uchraydi. 
    Shuvox va sarimsoq hidlari hosilni yig‘ish paytida donni ifloslaydigan shuvox 
    yoki yovvoyi sarimsoqning efir moylarini don tomonidan yutilishi natijasida yuzaga 
    keladi. Shuvox hidli don, shuningdek, achchiq shuvox va sivers shoxi tarkibida 
    glyukozid abstin to‘planishi hisobiga achchiq bo‘lishi mumkin. Bunday don 
    achchiq-shuvox deb ataladi. Dondagi achchiqlikni faqat issiq suv yordamida 
    yo‘qotish mumkin. 
    Tutun hidi donni don quritgichlarida noto‘g‘ri quritishda yoqilg‘i mahsulotlarini 
    etarlicha yonmasligi natijasida don tomonidan yutilib yuzaga keladi. 
    Kuchli yoki xo‘l qorakuya tukchalari bilan yuqori darajada ifloslangan don yoki 
    unda qorakuya qopchalari mavjud bo‘lsa, don qorakuya hidiga ega bo‘ladi. Bunday 
    don o‘ziga xos tuzlangan selyodka hidiga ega bo‘lib (qorakuya tukchalari tarkibida 
    trimetilamin bo‘lishi sababli) ularni faqat donlarni quritish va yuvishda to‘liq 
    yo‘qotish mumkin. 


    17 
    Neft mahsulotlari hidi (kerosin, benzin) donlarga iflos vagon, avtomashina 
    kuzovlari va boshqalarda tashish va saqlash davrida o‘tadi. 
    Omborlarda sichqon va kalamushlar bo‘lsa, ular o‘z axlatlari bilan ifloslantirishi 
    natijasida sichqon hidi paydo bo‘ladi. 
    Don qabul qiluvchi manzilgoxlarda donning ba’zi sorbsiya hidlari bilan ham, 
    agar ularni qayta ishlashda engil yo‘qotish imkoni bo‘lsa va donning qayta ishlangan 
    mahsulotlariga (un, yorma, non) o‘tmasa, olishga ruxsat etiladi. 
    Eng ko‘p tarqalgan buzilish hidlariga quyidagilar kiradi. 
    Ombor hidi donni uzoq vaqt kam shamollatib saqlash va donning oraliq 
    mahsulotlarining anaerob nafas olishida sorbsiyalanish oqibatida paydo bo‘ladi. 
    Shamollatishdan keyin bu hid engil yo‘qoladi, ammo donning oziq-ovqat sifatiga 
    ta’sir etadi. 
    Qo‘lansa va mog‘orli qo‘lansa hidlar nam donning tarkibida mikroorganizmlar 
    (mog‘or zamburug‘lari) ning rivojlanishi uchun qulay bo‘lgan sharoitda, ya’ni 
    haroratda paydo bo‘ladi. Donlarni don tozalagich mashinalari orqali o‘tkazishda bu 
    hidlar ancha kama-yadi. Ammo butunlay yo‘qolmaydi. Qo‘lansa va mog‘orli 
    qo‘lansa hidlar kuchli saqlanadi va u qayta ishlanadigan mahsulotlarga o‘tadi. 
    Solod hidi saqlash davrida donni ildiz olib unishi natijasida yuzaga keladi. 
    Undan tashqari, donning o‘z-o‘zidan qizishi jarayonida donda solod hidini 
    eslatuvchi hid paydo bo‘ladi. Solod hidli donda yuqori miqdorda amino birikma va 
    engil oksidlanadigan moddalar mavjudligi aniqlangan. 
    Chirigan hid ombor zararkunandalarining jasad va axlatla-rini chirishi natijasida 
    yuzaga keladi. Chirigan hid shuningdek o‘z-o‘zidan qizigan donlarda xam yuzaga 
    keladi. 
    Solod, qo‘lansa va boshqa buzilish hidiga ega donlar nuqsonli hisoblanadi va 
    don qabul qiluvchi joylarda qabul qilinmaydi. 
    Hid sog‘lom, shuningdek, maydalangan donda ham aniqlanadi. Hidni aniqlash 
    uchun oldindan aralashtirilgan o‘rtacha namunadan kaftga taxminan 100 gr don 
    (sog‘lom yoki maydalanganini olib) nafas bilan ilitiladi va sezgi organlari 
    yordamida don uchun begona hidlar mavjudligini aniqlashga harakat kilinadi. 
    Don hidini kuchaytirish uchun stakanga solinadi, issiq suv quyiladi (harorat 60-
    70 
    0
    S) va shisha bilan ustidan berkitiladi. Suvni 2-3 daqiqadan keyin to‘kiladi va 
    isitilgan don hidlab ko‘riladi. 
    Xuddi shu maqsad uchun donni 2-3 daqiqa davomida bug‘da isitish mumkin. 
    Don temir to‘rda qaynab turgan suv ustida qizdiriladi, shundan so‘ng toza qog‘oz 
    suv ustiga sochiladi va hidi aniqlanadi. Donni qizdirish va undagi namlikning 
    bug‘lanishi hidli moddalarni adsorbsiyalanishiga sabab bo‘ladi. 
    Ta’m. 
    Sog‘lom don ushbu ekinga monand o‘ziga xos ta’mga ega bo‘lib, 
    ko‘pincha chuchuk yoki biroz shirin bo‘ladi. 
    Don ta’mining o‘zgarishi ko‘pincha uning uyumiga to‘pgul (savatchalar) yoki 
    achchiq va Sivers (achchiq shuvox ta’mi) o‘simliklarining qismi tushishi, donning 
    unishi (shirin ta’m) va mikroorganizmlar rivojlanishi bilan (yoqimsiz chirigan ta’m, 
    nordon va boshqalar) bog‘langandir. 
    Ta’m toza maydalangan donda aniqlanadi. Buning uchun o‘rtacha namunadan 


    18 
    taxminan 100 gr don ajratiladi, u iflos aralashmalardan tozalanadi va laboratoriya 
    tegirmonida yanchiladi va 2 gr chaynaladi. Har bir aniqlashdan oldin va keyin og‘iz 
    yaxshilab chayiladi. Don ta’mini aniqlash boshqa organoleptik ko‘rsatkichlar 
    bo‘yicha donning soflik darajasini aniq belgilash imkoni bo‘lmagan hollarda 
    o‘tkaziladi. 

    Download 1,58 Mb.
    1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   60




    Download 1,58 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti “ Chorvachilik va o

    Download 1,58 Mb.
    Pdf ko'rish