22
larning
rangi
ob-
ning
shaf-
fofligi
konsis-
tenstiyasi
3
balli
baxo
(A)
4
4
5
4
4
4
5
5
Mohiyat
koef-
fistienti
(B)
0,15
0.1
0,1
0,1
0,35
0,7
0,4
0,1
Jami
bahosi
(A+B)
0,6
0,4
0,5
0,4
1,4
2,8
2,0
0,5
8,6
Yoz faslida qayta ishlangan mahsulot (kompot,
tuzlangan mah-sulot, qurigan
mahsulot) qishki dars mashg‘ulotlarida organoleptik baholanadi va uning ayrim fizik,
kiyoviy va tovar ko‘rsatkichlari aniqlanib, shu asosda quyidagi degustastiya varag‘i
to‘ldiriladi:
DEGUSTASIYa VARAG‘I
Sana, ishlash joyi _____________________________________
Degustatorning familiyasi, ismi, vazifasi ________________
______________________________________________________
Q
o‘
y
il
g
an
n
am
u
n
a
raq
am
i
Mah
su
lo
t
tu
ri
,
n
av
i
T
as
h
q
i
k
o‘
ri
n
is
h
i
Mev
a-
sab
za
v
o
t
Sh
ar
b
at
y
o
k
i
q
iy
o
m
E
ti
k
o
n
si
s-
ten
st
iy
as
i,
k
at
ta
-
k
ic
h
ik
li
g
i,
ch
ay
n
al
is
h
y
u
ti
mi
H
id
i
T
a'
mi
U
m
u
mi
y
b
ah
o
si
Masalan mevaning kosistenstiyasi yumshoq paxtaga o‘xshash,
qattiq yoki
mazasi achchiq, sho‘r, shirin, taxir va h.k. bo‘lishi mumkin.
Organoleptik baholash oxirida hamma o‘z fikrini muhokama qilib bayon qabul
qilishadi va daftarga yozishadi.
Xo‘jalik agronomi o‘z mahsuloti uchun ekspert rolini bajaradi, yoki u albatta har
bir meva-sabzavotlarni turi va naviga qarab, davlat standartidagi texnik shartlarni
yaxshi bilish kerak.
Shuni yodda tutish kerakki, texnik shartlar o‘zgarib turadi.
Shuning uchun talabalarga beriladigan topshiriqda yuqoridagi mahsulotlarga
belgilangan texnik talablarga e’tibor qaratilib, har bir texnik shart ko‘rsatkichlarini
sinchiklab qaralishi kerak.
Jihoz va materiallar:
penetrometr, qalam, xalqaro stan-dartlar, torozi, meva
namunalari, chizg‘ich, degustastiya varag‘i.
O‘zlashtirish uchun savollar.
23
1.
Meva-sabzavotlarni tovar sifatiga nima kiradi?
2.
Meva-sabzavotlarni katta-kichikligi, og‘irligi, hajmi va boshqa ko‘rsatkichlarini
o‘lchash nima uchun kerak?
3.
Keltirilgan mahsulot to‘plamidan namuna qanday olinadi?
4.
Organoleptik usulda baholash boshqa baholash usulidan qanday farq qiladi?
7-amaliy mashg‘ulot
Mavzu: O‘simlik moyi sifatini baholash
Mashg‘ulotning maqsadi:
o‘simlik moyi sifatini belgilovchi ko‘rsatkichlar
bilan tanishish. Talabalarga laboratoriya sharoitida o‘simlik moyi sifatini baholashni
o‘rgatish.
Ishlash tartibi:
o‘simlik moyining sifati uning tashqi ko‘rinishi, fizik xossalari va
kimyoviy tarkibi bo‘yicha baholanadi. Moy sifatini
baholash uchun uning ishlab
chiqarish turkumi miqdoriga qarab standartga ko‘ra, yaxshilab aralashtiriladigan va
tahlillar uchun 0,5 l ajratib olinadigan o‘rtacha namunasi tanlab olinadi.
Oziq-ovqat uchun ishlatiladigan o‘simlik moyi tiniq shaffof va och sariq rangga
ega bo‘lishi kerak. Standartga muvofiq hid, rang va shaffoflik moyning harorati 20
0
S
bo‘lganda aniqlanadi.
Moy hidini belgilash uchun uning yupqa qatlami shisha plastinkaga yoki
qo‘lning orqa tomoniga surtiladi. Ranggini aniqlash uchun uni kamida 50 mm
qalinlikda stakanga quyiladi va oq fonda undan o‘tadigan hamda aks etadigan nurga
tutib ko‘riladi. Shaffofligini aniqlash uchun 100 ml moy shisha silindrga quyiladi va
bir kun 20
0
S haroratda tinch qo‘yiladi. Tingan moy oq fonda undan o‘tadigan va aks
etadigan nurga tutib ko‘riladi. Agar moy unsimon
yoki unda har xil zarralar
bo‘lmasa, u shaffof hisoblanadi. Paxta moyining faqat silindrning yuqori ustunida
moy unsimon yoki muallaq zarralar bo‘lmasa, u shaffof hisoblanadi.
Moydagi namlik va uchuvchi moddalar tarkibini aniqlash uchun 5 gr moyni
105
0
S haroratda doimiy massaga aylanguniga qadar quritiladi.
Moy sifatini qoldiq (moysiz aralashmalar) miqdori kabi belgi ham tavsiflaydi.
Standartga ko‘ra nazarda tutilgan usulga binoan moydagi qoldiqni vaznli va hajmli
usullar bilan aniqlanadi. Vaznli usul bilan petroley efirda yoki engil benzinda
aniqlanadi. Vaznli usul bilan petroley efirda yoki engil benzinda erimaydigan moy
tarkibidagi mexanik aralashmalar (g‘ijimlar, qobiqlar, kletchatka zarrachalar va shu
kabilar) miqdori aniqlanadi. Hajmli usul bilan silindrga
quyilgan va bir kun
davomida 15-20
0
S da tinch qo‘yilgan moy qoldig‘i aniqlanadi. Qoldiq millilitrlari
soni qoldiqning hajmga ko‘ra foizini ko‘rsatadi.
Moy sifatini baholashda sovunlanish miqdori va yodlar soni kabi belgilar ham
ko‘rsatiladi.
Moyning ovqatga yaroqliligini tavsiflaydigan eng muhim belgilardan biri
kislotalar soni hisoblanadi. Kislotalar sonining ortiqligi xom ashyo sifati pastligi,
uning saqlanishi yoki moy uzoq vaqt davomida saqlanishida
buzilganidan dalolat
beradi. Kislotalar soni standartda nazarda tutilgan uslub bo‘yicha aniqlanadi.
