115
Ma’ruzani faol tadbirga aylantirish uchun uning mavzusi va tuzilmasi
orasidagi bog‘lanishning yechimini topish zarur bo‘ladi. Ma’ruzalar
o‘quv predmetining bosh masalasi ko‘nikma hosil qilish emas,
balki bilim
o‘zlashtirish bo‘lganidagina samara beradi. O‘qitishning barcha mavjud
masalalarini uch guruhga ajratish mumkin:
- bilimlar;
- ko‘nikmalar;
- ko‘rsatmalar.
O‘qitish masalalaridan kelib chiqqan holda uning metodi tanlanadi.
Agar ta’lim jarayonida tavsiflash, yodga tushirish, sanab o‘tish, kategoriyalar
bo‘yicha taqsimlash, ta’riflar keltirish, baholash va tushuntirish kabi didaktik
maqsadlar amalga oshirilishi lozim bo‘lsa, ma’ruza shaklidagi o‘quv
mashg‘ulotlarining tashkil etilishi maqsadga muvofiqdir. Hayot, kundalik
turmush, muhim voqealar bilan aloqadorlikda bayon etilgan ma’ruza
materiali oson o‘zlashtiriladi. Suzishni yoki avtomobil boshqarishni ma’ruza
mashg‘uloti yordamida o‘rgatib bo‘lmasligi ravshan. Shu boisdan,
uquv va
ko‘nikma hamda malaka egallanishi birinchi o‘rinda turadigan faoliyatda
ma’ruzaning tutgan o‘rni juda kichik. Nazariy bilimlar va dunyoqarash
ahamiyatiga ega bo‘lgan ma’lumotlar ma’ruza yordamida berilishi maqsadga
muvofiq.
Ma’ruza davomida o‘qituvchining xatti-harakatlari, imo-ishoralari, nutq
komponentlari muhim rol o‘ynaydi. Ma’ruzachi auditoriya bilan yaxshi aloqa
o‘rnatishi uchun uning dinamik siljib turishi tavsiya etiladi. Ovoz ohangining
o‘zgarishi va o‘rinli pauzalar ham yordamchi omillarga aylanadi. Bayon
mo‘’tadilligining o‘zgarishi, o‘rinli kalimalarning galma-gallanishi,
qiziqarli
ma’lumotlarning bezak tarzida ishlatilishi katta ahamiyatga ega. Ma’ruzaning
to‘laqonliligi ko‘rgazmali vositalardan qay darajada foydalanilishiga ham
bog‘liqdir. Rasmlar, jadvallar,
plakatlar, diagrammalar, moddiy obyektlar
va AKTning turli elementlaridan o‘rinli foydalanish ma’ruzaning ta’lim
beruvchi, tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi quvvatini oshiradi.
Har qanday ma’ruza tarkiban uch qismdan iborat bo‘ladi:
– kirish;
–
asosiy qism;
– xulosa.
116
Ma’ruza turlari pedagogning mahoratiga bog‘liq ravishda turfa
ko‘rinishlar va mazmunga ega bo‘ladi. Ma’ruzaning pedagogik samarasi
o‘qitishning barcha tashkiliy shakllariga qiyoslanganda eng yuqori bo‘ladi.
