Ilk yoshdagi birinchi guruh bolalari hayotini tashkil etishning o’ziga

107 
rvqatlantirishga mo’ljallangan stollar shunday joylashtiriladiki, tarbiyachi biror - 
bir bolani ovqatlantirayotganda boshqalari bilan muomala qila oladi. 
Kun tartibi ilk yoshdagi birinchi guruhga mansub bolalar hayotini to’g’ri 
tashkil etishning asosiy vositasidir. Uning o’ziga xos tomoni shundaki, kun tartibi 
yil davomida uch marta o’zgaradi. Oy o’tgan sari ovqatlantirish miqdori, uyqu va 
bedorlikning almashinuvi kamayadi, bedorlikda bo’lish davomiyligi uzayadi. 
Uch yosh guruhiga mansub bolalarning bir guruhda birgalikdagi hayotini 
to’g’ri tashkil qilish, bu kun tartibini har bir yosh guruhidagi bolalar o’z kun 
tartiblari asosida yashasinlar va bir guruh bolalari ikkinchi guruhdagi bolalarga 
xalaqit bermasinlar deganiqir. 
Yasli va yasli - maktabgacha ta`lim muassasasilarga bolalarni ilk yoshdagi 
birinchi guruhga qabul qilish ertalab soat 6.30 daqiqadan 7 - 8 gacha davom etadi. 
Guruhda 9 - 12 soat bo’ladigan 2 oydan 5 - 6 oygacha bo’lgan bolalar 3 - 4 
marta uxlaydilar (2 soatdan), uch marta ovqatlantiriladilar va ertalab, kunduzi, 
kechqurun 1,5 soatdan bedor bo’ladilar, 5 - 6 dan 9 - 10 oygacha bo’lgan bolalar 
guruhda 9 - 12 soat bo’lish mobaynida uch martadan ovqatlantiriladilar, 2 soatdan 
uch mahal uxlaydilar, ertalab, kupduzi va kechqurun 2 soatdan bedor bo’ladilar. 
Guruhda kuniga 9 - 12 soat bo’ladigan 9 - 10 oylikdan 1 yoshgacha bo’lgan 
bolalar uch marta ovqatlantiriladilar, ertalab va kechqurun 2 marta uxlaydilar, 
ertalab, kunduzi va kechtsurun 2,5 soatdan bedor bo’ladilar. 
Agar ertalabki qabuldan boshlab to bolalar otaonalari bilan qaytib 
ketgunlariga qadar e`tibor qilinsa, kun tartibi jarayonlarining kechishiga bir 
guruhdagi bolalarning uyqu payti boshqa guruhdagi bolalarning bedorlik paytiga, 
ba`zi bolalarning ovqatlanish payti esa boshqa guruhdagi bolalarning o’yin - 
mashg’ulotlari vaqtiga to’g’ri kelar ekan. 
Uch yosh guruhidagi bolalarning kun tartibi quyidagicha tashkil etiladi. 
Bolalarni tarbiyachi qabul qiladi, bolalar sog’lig’ini aniqlaydi, bolaning qanday 
uxlaganini so’rab - surishtiradi, erkalab, qo’liga o’yinchoqlar berib, uning ota - 
onasi bilan xotirjam xayrlashib qolishiga harakat qiladi. 
So’ng (soat 7.30 daqiqadan to 8 gacha) tarbiyachi umumiy xonada 5 - 6 
oylikdan 9 - 10 oygacha bo’lgan bolalarni kiyintiradi, enaga esa, ularni ayvonga 
olib chiqib, to ular uxlab qolguncha shu erda bo’ladi. Bu guruhdagi bolalar 9,5 soat 
uxlaydilar. 
Uyqudan oldin (to’shak to sovib ulgurmasdan) barcha derazalar ochilib 
ayvon bir shamollatib olinadi (shamol urib turadigan tomondagi derazalarni 
yopiqligicha qoldirish mumkin). Soat 7.30 daqiqadan boshlab 9 - 10 oydan 1 
yoshgacha bo’lgan bolalarga nonushta qildiriladi, SHundan so’ng tarbiyachi 
ularning bedorligini tashkil etadi, ular bilan o’yin - mashg’ulotlar o’tkazadi, soat 9 
dan boshlab birinchi uxlashga yotqizadi. So’ng bolalarning uyg’onishiga qarab 
birinchi kichik guruh bolalarini o’rnidan turg’azadi (5 - 6 oylikkacha bo’lgan 
bolalarni), ovqatlantiradi va ular bedorligini tashkil etadi. Undan so’ng soat 10 da 
ikkinchi guruh bolalarini ham uyqudai turg’azadi va ovqatlantiradi (5 oydan to 9 - 
10 oylikkacha). Ovqatlantirishni tarbiyachi va enaga amalga oshiradi. Enaga 
ovqatlantirishni yakunlaydi, tarbiyachi esa birinchi kichik guruh bolalari bilan 
o’yin - mashg’ulotlar uyushtiradi. Soat 10 dan 11.30 daqiqagacha tarbiyachi 

108 
ikkinchi kichik guruhdagi har bir bola bilan (yakka tarzda) o’yin - mashg’uloti 
o’tkazadi. Soat 11 da birinchi kichik guruhdagi bolalarning bedorligi tugaydi. 
Ularni asta - sekin ayvonda uxlashga yotqiziladi. Bu vaqtga kelib uchinchi kichik 
guruhdagi bolalar uyg’onadilar, ular o’rnidan turg’azilib, yuvintiriladilar, tushlik 
qildiriladilar. Tarbiyachi biroz vaqtdan so’ng ular bilan ikkinchi o’yin-mashg’uloti 
o’tkazadilar (butun boshli kichik guruh yoki har bir bola bilan navbatma - navbat). 
Soat 12 dan boshlab ikkinchi kichik guruh bolalarini (bedorlikdan so’ng) 
uxlashga yotqiziladi. Tarbiyachi va eiaga bolalarni kiyintirib ayvonga olib 
chiqadilar. 
Kunduzi soat 13 dan boshlab uyqudan turish va yuvinish - taranishdan so’ng 
birinchi kichik guruh bolalari ovqatlantiriladi, shundan so’ng ular ayvonda bedor 
bo’ladilar. So’ng tarbiyachi uchinchi kichik guruh bolalari bilan o’yin-mashg’uloti 
o’tkazadi. Biroz vaqt o’tgach, 9 oydan 12 oylikkacha bo’lgan bolalar uxlashga 
yotqiziladi. 
Soat 14 dan boshlab ikkinchi kichik guruh bolalari turg’aziladi va 
ovqatlantiriladi, so’ng manejda ular bedorligi tashkil etiladi va ular bilan o’yin - 
mashg’ulotlari o’tkaziladi. 
Kun davomida uchinchi marta 14.30 dan boshlab birinchi kichik guruh 
bolalarini ayvonda uxlashga yotqiziladi. Tarbiyachi ularni kiyintiradi, enaga esa 
ularni ayvonga olib chiqib yotqizadi. 
Soat 15 dan 16 gacha ikkinchn kichik guruh bolalari bedor bo’ladilar. Soat 
16 dan boshlab ular uxlashga yotqiziladi. Bu vaqtda esa uchinchi qichik guruh 
bolalari uyqudan turg’aziladi va ovqatlantiriladi. 
Soat 16.30 dan boshlab birinchi kichik guruh bolalari asta - sekin uyqudan 
turg’aziladi, so’ng ota - onalar birinchi va uchinchi kichik guruh bolalarini uyga 
olib ketishlari mumkin. 
Soat 18 da ikkinchi kichik guruh bolalarn asta - sekin turg’aziladi va 
ovqatlantiriladi hamda ular bilan o’yin - mashg’ulotlari o’tkaziladi. Soat 18.30 dan 
19 gacha ota - onalar bolalarni uyga olib ketadilar. 
Birinchi guruh kun tartibi uchun kun tartibi jarayonlarining tez - tez 
almashinib turishi xosdir. Kun tartibini aniq tashkil etish uyqu, ovqatlantirish, 
hojatga borish, bedorlikni o’tkazishdagi pedagoglik ta`siri bilan qo’shib olib 
boriladi. 
Uyquni ochiq havoda tashkil etish uchun ayvon zarur. Bolalar harorat 10 - 
15 darajadan past bo’lmagan havoda maxsus kiyimda uyquga yotqiziladi. Bolalar 
uxlaydigan xona osuda bo’lmog’i lozim. Bu ayniqsa kunduzgi uyqusi arzimagan 
narsaga ham buziladigan 8 - 9 oydan katta bolalar uchun zarur. 
Uyqu oldidan bolalarni beeovta qilmaydigan tinch sharoit yaratiladi. Agar 
bola uxlamasa (bu ko’proq 9 - 12 oylik bolalarga tegishli), uning to’shagi yonida 
bir oz o’tirib turiladi. Uyquga ajratilgan vaqtga rioya qilish lozim, uyqudan ertaroq 
uyg’onib ketish sabablarini bartaraf etish va uyqu muddatini cho’zishga harakat 
qilish kerak. Uyg’ongan bolani qayta yotqizishning imkoni bo’lmaganda uni 
guruhga olib ketilib, manejga joylashtiriladi. 
Har bir bolani ovqatlantirish uyqudan turgach va hojatdan so’ng unga 
mo’ljallangai ovqat turi bilan o’tkaziladi. Juda ovqat egisi kelgan bolalarni birinchi 

109 
bo’lib ovqatlantiriladi, qolganlarini esa 10 - 15 daqiqa manejda qoldiriladi va 
keyinroq ovqatlantiriladi. Bolaga 4 - 5 oylikdan boshlab ovqat va yarim quchoq 
holda qoshiqii yarim - yarim qilib beriladi. Bola bu paytda ovqatlantiruvchi 
tizzasida yarim o’tirgan holda bo’ladi. Uni yangi turdagi ovqatga asta - sekin 
o’rgatib boriladi: choy qoshiqda sila - sila qilib ovqat, so’ng ko’krak suti beriladi. 
Ovqatlantirish paytida xotirjam sharoit bo’lishi lozim, aks holda bola tez chalg’iydi 
va ovqat emay qo’yadi. 
5 - 6 oylik bolalar ham kattalar qo’lida yarim o’tirgan holda ovqatlantiriladi. 
Bolalar ovqatpi ko’rganlarida mustaqil tarzda og’izlarini ochadilar. 7 - 8 oylik 
bolalarga chaynashga ko’nikishlari uchun non gardishini, qattiqroq pecheneni 
berish mumkin. Sakkizinchi oyda bolalar yaxshi o’tiradigan bo’lgach, ikkitadan 
qilib maxsus stolga o’tkaziladi va tarbiyachi ularni navbatma-navbat 
ovqatlantiradi. Ovqatlantirish paytida bolalarni ozodalikka, saranjomlikka o’rgatish 
zarur. Buning uchun ular doimo toza stolda ovqatlaitiriladi, ovqat oz - ozdan sekin 
- sekin beriladi, bu bilan bolaga ovqatni chaynash imkoni yaratiladi, og’zini artib 
turiladi. Xodimlar bolaning ishtaha bilan ovqatlanishini yoki unga atalgan ovqatni 
eyayotganini kuzatib boradi. 10 - 11 oylik bolalarni mustaqillikka o’rgatayotganda 
hali qoshiq tutishni bilmaganlari uchun qattiq non berib qo’yiladi. Ovqatlantirish 
jarayonida ovqatning nomini, harakatlarni ko’rsatib berish, bolani ovqatning 
hammasiii eyishga xotirjam va suyib rag’batlantirish lozim. 
Tarbiyachi bir kichik guruh balalarni ovqatlantirayotganda ham manejdagi 
bolalardan ko’zquloq bo’lib turadi. 
Bolani ovqatlantirib bo’lgach, uni manejga qo’yiladi. Tarbiyachi uni 
erkalab, turli o’yinchoqlar bilan siylaydi va u harakatlarni bajarishga o’rgatiladi. 
So’ng, tarbiyachi boshqa bolalarni ovqatlantirishda davom etib, manejdagilar 
ahvolidan xabardor bo’lib turadi. 
Bolaning kiyimi almashtirilayotganda, yuvintirilayotganda u haroratning 
o’zgarishiga juda sezgir ekanligiga, kattalarning keskin harakatlari ham salbiy 
ta`sir 
ko’rsatishiga 
e`tibor 
berish 
zarur. 
Bolani 
yo’rgaklayotganda, 
yuvintirayotganda, ho’l kiyimini almashtirayotganda gapga solish, avaylab 
muomala qilish joiz. 
Bolalar hayotnning birinchi yilida bolalarining ularda xilma - xil xulq 
shakllari tarkib topadi. Tarbiyachi yoki enaga bedorlik soatlarida kichik guruhdagi 
har bir bolani o’yinchoqlarni tomosha qilishga, narsalar bilan harakat qilishga, 
qichqirishga, harakatlanishga, tovushlarga kuloq tutishga, kattalar bilan muloqotga 
undaydi. Bu davrda eng muhimi - tadqiqot mo’ljal olish faoliyatini tashkil etishdan 
iboratdir. 
Kun davomida birinchi kichik guruh bolalarining bedorligi uch davrda 
tashkil etiladi. Birinchi davr soat 9.30 daqiqadan to 11 gacha, ikkinchi davr soat 13 
dan to 14.30 gacha, uchinchi davr soat 10.30 daqiqadan to bolaning uyga ketishiga 
qadar. Bolalar bedorligini tashkil etish jarayoni ularning uyg’ongandan so’ng 
o’rnidan turg’azishni, yuvinishni, massajni, qayta kiyintirishni, ovqatlantirishni 
(bolalar yasliga emizgani kelgan onalarga beriladi yoki bolalar guruhda 
ovqatlaitiriladi) o’z ichiga oladi. So’ng bedorlikning qolgan qisminn bolalar 
manejda o’tkazadilar. Bolalar manejga kiyiitirgan holda joylanadi: 3,5 oylik 

110 
bolalarning qo’li ochiq qoldiriladi, gavdasi va oyoqlari esa yo’rgaklanib, paxmoq 
adyolga o’raladi. 4 - 5 oylik bolalar kofta polzunkalarda bo’ladilar. 
Bedorlik vaqtida bolalar bilan muloqot, bolalarning mustaqil faolligi va 
tarbiyachi tomonidan o’tkaziladigan o’yin - mashg’ulotlar uyushtiriladi. Tarbiyachi 
bolalarda mo’ljal olish - tadqiqot harakatlarini rivojlantirish uchun bolaga 
shaqildoqlar beradi, ularni ushlashga undaydi, agar bola ushlay bilmasa, 
shaqildoqni uning kaftiga qo’yadi, uni ushlashga, so’ngra tutib turishga da`vat 
etadi. 
Tarbiyachi ba`zan bolaning harakatlarni rag’batlantirish uchun shaqildoqni 
faqat uning qo’liga emas, balki og’ziga ham yaqinlatishi mumkin. Tadqiqotlarning 
ko’rsatishicha, bunda bilishga oid faollik ortar ekan. Tarbiyachi eshitishni 
rivojlantirish maqsadida uzoqdan nimadir taqillatadi, bolaning ovoz kelayotgan 
tomonga boshini burishini kuzatadi, jarangdor qo’shiq, metallofon, childirma ovozi 
bilan bolalar ko’nglani ochadi. 
Guruh mutasaddilari taassurotlarni boyitish, ijobiy his - tuyg’ularni 
rag’batlantirish maqsadida bolalarni vaqti - vaqti bilan qo’lga olib ko’taradilar, 
ularni kuldiradilar, ularning guvranishlari va bijir-bijirlarini qo’llab - 
quvvatlaydilar. 
Bedorlikning birinchi davrida 6 oylikkacha bo’lgan bolalarni massaj 
qiladilar va havo vannasida tutadilar. 
Ovqatlantirilgandan so’ng 25 - 30 daqiqa o’tgach, bolalarning oldingi 
mustaqil harakatlarini hisobga olgan holda yakka tarzda o’yin - mashg’ulotlar 
o’tkaziladi. Masalan, tarbiyachi o’yin - mashg’uloti o’tkazmoqchi bo’lgan bola 
etarlicha harakatlar bajargan bo’lsa, u bilan nutq o’stirishga oid o’yin - mashg’uloti 
o’tkazishi lozim bo’ladi; agar bola harakatsiz qolib, o’yinchoqlarni tomosha qilgan 
va guv - guvlagan bo’lsa, harakatlarni rag’batlantiradigan, sudralishni o’stiradigan 
o’yin - mashg’ulotlarni o’tkazgani ma`qul. 
Nutq, qo’llar harakatlari, umumiy harakatlarni rivojlantiruvchi o’yin-
mashg’ulotlarn har bir bola bilan yakka tarzda o’tkaziladi. Ular 3 daqiqadan 6 
daqiqagacha davom etadi. Odatda, bolalar bilan o’tkaziladigan o’yin-
mashg’ulotlari manejda olib boriladi. U erda bolalar bedorlik tugaguncha 
bo’ladilar. 3 - 4 oylik bolaga chalqancha yotishdan qorni bilan yotishga o’tish 
uchun kattalarning yordami talab etiladi, 5 - 6 oylik bola esa o’zi erkin ag’darila 
oladi, qo’llariga tayanib tura oladi, tirsakdan bukilgan qo’llari bilan siljiy oladn. 
Siljishni rag’batlantirish maqsadida bolaning oyog’iga kaftni qo’yish, shuningdek, 
o’yinchoqqa jalb qilish mumkin. 
Ikkinchi kichik guruh bolalari (5 - 6) dan 9 - 10 oygacha) ertalab 7 dan 8 
gacha, so’ng 10 dan 12 gacha, 14 dan 16 gacha va bedorligini tashkil etish soat 8 
dap to ota - onalari ishdan qaytgunlarigacha bedor bo’ladilar. Bedorlikni tashkil 
etish chog’ida bolalarda ijobiy xulq, harakat va nutqiy faollik, narsalar bilan xilma 
- xil harakatlarni bajarish uchun sharoitlar yaratiladn. 
Bedorlikni tashkil etish jarayoni bolalar uyg’ongandan so’ng boshlanadi. 
Tarbiyachi bolalarni asta - sekin kiyintiradi va ovqatlantiradi. So’ngra bolalarni 
(koftochka, to’pig’i yopiq ishtonchalar, kolgotkalar va jun paypoqlar kiygan) 
emaklash, ko’tarilish, turish, o’tirish uchun jihozlangan manej tepaga joylashtiradi. 

111 
U erda shuningdek, bir necha qopqoqli qutilar, bir necha qopqoqli tog’orachalar, 
ikki qavatli matreshkalar, koptok va hokazolar (bir vaqtning o’zida u juda ko’p 
o’yinchoqlarni qo’yish mumkin emas) qo’yiladi. 
Bolalar ovqatlantirilgan zahoti biroz muddat mustaqil ravishda o’yinchoqlar 
bilan mashg’ul bo’ladilar, atrofdagi narsalarni ko’zdan kechiradilar, tinglaydilar. 
Tarbiyachi ovqatlantirishni tugatgach, ikkinchi kichik guruh bolalari bilan yakka 
tarzda o’yin - mashg’ulot o’tkazishga o’tadi, bola bungacha nima bilan 
shug’ullanganini hisobga olgan holda massaj va gimnastikaga kirishadi. 
Bedorlik jarayonida xodimning har bir bola bilan muloqoti tarbiyaviy va 
ta`limiy jihatga ega bo’ladi. SHu maqsadda ob`ektiv - yo’naltirilgan muloqotdan 
foydalaniladi, bunda tarbiyachi bola diqqatini narsa yoki harakatga qaratadi va ilu 
zahoti uning nomini aytadi. Bolalarda yangi, to’satdan paydo bo’ladigan narsalarga 
nisbatan mo’ljal olish reaktsiyasi rivojlantiriladi, g’ayriixtiyoriy diqqati 
rag’batlantiriladi. Bu ayniqsa bola bilan muloqotga kirishish paytida, tarbiyachi 
qo’lida oldin choyshab tagiga yoki xalat cho’ntagiga yashirib qo’yilgan yangi 
o’yinchoq paydo bo’lganda yaqqol namoyon bo’ladi. SHu zahoti o’yinchoq bilan 
bir - ikki harakat qilib, uni yashirish, bu bilan unda o’yinchoqni yana ko’rishga 
istak uyg’otish, uni takror ko’rsatib, qidirishga undash lozim. Bolalarga yangi 
narsalarni ko’rishga qiziqishni yangi buyumlar, harakatlar, kattalar tashrifidan 
foydalangan holda bir necha marta uyg’otish kerak. Notanish odamlar, yangi 
o’yinchoqlar bolalarda ovoz reaktsiyalari uchun zarur bo’lgan bevosita jonlanish 
uyg’otadi, tarbiyachi esa bola talaffuz etgan bo’g’inlarni takrorlagan holda bolani 
yana takrorlashga undashi lozim. Tarbiyachi buning uchun bedorlik vaqtida «ha-
ha-ha», «ma-ma-ma» qabilidagi bo’g’inlarni mashq qilishga undashi kerak. 
Tarbiyachi bolaning o’yinchoqlar bilan muomala qilishidan uni bir vaqtda ikki 
buyum bilan harakat qilishga o’rgatishda foydalanadi, u bu harakatlarni dastlab 
bola qo’li bilan bajaradi yoki harakat usulini bir necha marta ko’rsatadi, Bedorlik 
chog’ida harakatlarni o’stirish katta o’rin egallaydi. Bolalar 7 - 8 oylikdan boshlab 
emaklaydi. Tarbiyachi emaklashni takomillashtirish maqsadida bolalarni erkalagan 
holda ularga o’yinchoqlarni ko’rsatadi, ularni o’yinchoqmi emaklab kelib olishga 
undaydi. Bola shikastlanmasligi va yiqilmasligi uchun uning mustaqil harakatini 
kuzatib turish lozim, aks holda bola cho’chib qolishi va kerakli harakatni bajarmay 
qo’yishi mumkin. 
Bedorlikning ikkinchi davrida tarbiyachi o’yin - mashg’ulotlari o’tkaza 
borib har bir bolaning faolligini uyushtiradi. Agar tarbiyachi bu vaqtda boshqa 
bolalar ham uni diqqat bilan kuzatib turishganini bilib qolsa, ularni ham 
mashg’ulotga jalb qiladi. SHunday qilib, birmuncha kichik guruh bilan o’yin-
mashg’uloti o’tkazish mumkin bo’lib qoladi. 
Bolalarning mustaqil faolligidan uyushtiriladigan o’yin - mashg’ulotiga 
o’tishi tabiiy va ixtiyoriy kechadi. 
O’yin - mashg’ulotlarni bolalarni buyumlar bilan qilinadigan yangi 
harakatlarga, buyum va harakatlarning nomini anglatuvchi yangi so’zlarga 
o’rgatish uchun o’tkaziladi. Bedorlik soatlarida bolalarni ovutish maqsadida 
«Quvlashmachoq», bekinmachoq va hokazo tipidagi quvnoq o’yinlarni tashkil 
etish ma`qul. 

112 
9 - 10 oydan 1 yoshgacha bo’lgan bolalar ko’proq bedor bo’ladilar. SHu 
vaqtda massaj va gimnastika o’tkaziladi. Qabuldan so’ng ular 2 soat (soat 7 dan 9 
gacha) bedor bo’ladilar. Kunduzi ular soat 11,5 dan 14 gacha, ya`ni 2,5 soat 
(bedorlikning bu davrida o’yin - mashg’ulotlari o’tkaziladi) va tushdan so’nt 16 
dan 18 gacha bedor bo’ladilar. Bedorlik vaqtida go’dakmi har tomonlama 
rivojlantirishga, ayniqsa, unda asosiy harakatlarni, buyumlar bilan bajariladigan 
harakatlarni, nutqni o’stirishga qaratilgan yaxlit tarbiyaviy ishni o’tkazish lozim. 
Buning uchun to’siq ortidagi guruh xonasida divancha, quti, xoda, yoy va boshqa 
narsalar qo’yish kerak. Bu yoshdagi bolalar emaklay oladilar, suyanchiqqa 
tayangan holda erkin tura oladilar va oshib o’ta oladilar, mustaqil tarzda yura 
boshlaydilar. Dastlabki paytda bola ikki - uchta cho’chib - cho’chib qadam 
tashlaydi. Kattalar bolani diqqat bilan kuzatib borib, yiqilmasligi uchun ushlab 
boradilar. Baquvvat, sog’lom, ko’p vaqtini harakatda o’tkazadigan bolalar 
tarbiyachiping «Dilorom, kelaqol» degan undoviga bajonidnl ko’nib yura 
boshlaydilar. Bolalar yil oxiriga kelib, kattalar yordamida va mustaqil yura 
boshlaydilar, o’tira oladigan bo’ladilar, o’rindiqlarda o’tiradilar, u yoq - bu yoqqa 
o’girilib «o’ynaydilar». Bolalar bedorlik vaqtida turli buyum va o’yinchoqlar bilan 
maqsadga yo’nalgan harakatlar qiladilar. Yangi harakat usullaripi rivojlantirish 
maqsadida bolalarga rezinali, tselluloidli va plastmaesali sgojetli o’yinchoqlardan 
tashqari ular mayda buyumlarini soladigan paqirchalar, tovoqchalar, bitonchalar va 
hokazolar, shuningdek, qopqoqli qutichalar, matryoshkalar, kubiklar, turli 
kattalikdagi koptokchalar beriladi. Shuningdek, bolalarga ularni taqlidiy 
harakatlarga undagan holda syujetli o’yinchoqlar (qo’g’irchoq, kuchukcha va h. k) 
taklif etiladi: «qo’g’irchoqni allalash», «qo’g’irchoqni boqish» kabi harakatlar 
uchun. 
Tarbiyachi mustaqil o’yinlardan so’ng shu erning o’zida bolalarning to’siq 
ortidagi doimiy o’yinlari o’rniga rejada ko’rsatilgap o’yin - mashg’ulotni 3 - 4 bola 
bilan bir vaqtda o’tkazadi. Bunda bolalarning nutqini o’stirishga oid mashg’ulotlar 
katta o’rin egallaydi. 
Shunday qilib, bir yoshli bolalar hayotini tashkil etishda kun tartibi markaziy 
o’rinni egallaydi. Shu bilan birga to’g’ri tashkil etilgan kun tartibini bolalar 
faolligisiz tashkil etib bo’lmaydi. Bolalarni o’rab turgan va ular imkoniyatlariga 
hamda tarbiya vazifalariga muvofiq keluvchi moddiy muhit vaqti - vaqti bilan 
o’zgarib turadi. 
Bedorlikni tashkil etishda bolalarning turli xulq shakllaridagi ehtiyojlarini 
qondirish, shuningdek, bolaning muomala, harakatlar, buyumli harakatlar, bilish 
jarayonlari, nutqni o’stirishga, har tomoilama tarbiyalash vazifalarini hal etishga 
yo’naltirilgan faol faoliyatini murakkablashtirish ko’zda tutiladi. 
Birgalikdagi hayot tarzi sharoitlarida bolalar faoliyatining yakka tarzdagi 
shakllarini keng tashkil etish va ular bilan muomala qilish imkoniyati bo’lganda 
kichik guruhlar bolalari bilan kun tartibi jarayonlarini amalga oshirish ko’zda 
tutiladi. Yosh davrining oxirida alohida guruhiy o’yin - mashg’ulotlarga o’tish 
mumkin. 

Download 2,1 Mb.