118
Maktabgacha katta tarbiya yoshidagi bolalarning kun tartibida o’ziga - o’zi
xizmat ko’rsatish mehnati sezilarli o’rinni egallaydi. Tarbiyachilar mustaqil
yuvinish, kiyinish ko’nikmasini shakllantirishni davom ettiradilar, ular bolalardan
yuvinish, echinish, ovqatlanish
tartibini aniq bilishni, ularni o’z vaqtida va aniq
bajarishlarini talab qiladilar. Tarbiyachi bu shakllangan ko’nikmalardan
bolalarning o’zaro yordamlarini tashkil etish va axloqiy me`yorlarni tarbiyalashda
foydalanadi.
O’ziga - o’zi xizmatni yaxshi tashkil etish shartlaridan biri - kun tartibi
jarayonlarini izchil va bosqichma - boskich o’tkazish va bunda barcha bolalarning
ishtirok etishidir. Bolalar o’zlariga qo’yilayotgan talablarni tushunishlari va o’z
burchlarini muntazam tarzda bajarishlari kerak. maktabgacha katta yoshdagi
bolalarning o’ziga - o’zi xizmatlarini tashkil etishda guruh tarbiyachisi bolalardagi
malakalarni hisobga olib, shunga muvofiq harakat usulinigina eslatadi va shu
orqali ularning e`tiborini jalb qiladi. Tarbiyachi shuningdek bolalarning o’ziga -
o’zi xizmat ko’rsatishiga doir ish sifatlarini hisobga olib boradi,
uni baholaydi,
nima yaxshi chiqmayotgan bo’lsa, tahlil qiladi.
Katta va tayyorlov guruhidagi muhim vazifa nonushtagacha tayyorlanish,
nonushtadan so’ng, shuningdek tushli va kech - tushki ovkatga tayyorlanish
vaqtida navbatchilar ishini aniq tashkil etishdan iborat. Navbatchilik qilish
ko’nikmasini shakllantirish ishi davom ettiriladi, chunki navbatchilarning
vazifalari kengayib boradi. Navbatchilarni tayinlashda,
bu ishda tajribaga ega
bo’lganlar qatori yanti bolalarni tayinlash ham e`tibordan chetda qolmasligi kerak.
Yil boshida tarbiyachi navbatchilarni o’z vazifalari bilan tanishtiradi, zaruriyat
bo’lganda ayrim harakatlarni ko’rsatadi, topshirilgan ish uchun jamoa oldidagi
mas`uliyatni ta`kidlaydi (o’z vaqtida kelish, harakatlar izchilligi, hamma narsani
bolalar
turishiga tayyorlash, asbob - anjomlardan to’g’ri foydalanish va shu
kabilar).
Navbatchilarning tabiat burchagidagi mehnati ham har kuni tashkil etiladi.
Tabiat burchagida bo’ladigan navbatchilar ertalab baliqchalarni boqadilar, gullarga
suv quyadilar, erlarni yumshatadilar, qushlar qafaslarini tozalashda yordam
beradilar, vaqti - vaqtida ko’chat o’tqazishda ham yordam beradilar.
Tarbiyachi va bolalar navbatchilar ishini nazorat qiladilar hamda uni
baholaydilar. Oshxona bo’yncha navbatchilar nonushtaga, so’ngra tushlik va kech-
tushki ovqatga tayyorlanishda qatnashadilar. Mashg’ulotlarda navbatchi bo’lganlar
material va qo’llanmalarni tayyorlaydilar, mashg’ulotdan so’ng
ularni joy-joyiga
olib qo’yadilar.
Maktabgacha katta yoshdagi bolalar mehnati orasida alohida o’rinni guruh
xonalarida doimo tozalik va tartibni saqlash ishi egallashi lozim. Tarbiyachi
bolalardan qaysi biridir kiyimini shkafga tartibli qo’ymaganligini ko’rib, masalan,
shapka qaerda turishi kerakligini yoki koftochkaning engi nima uchun
chiqarilmaganligini so’raydi. Vaqti - vaqtida (odatda haftada bir) bolalar tarbiyachi
topshirig’iga ko’ra qo’llanma va o’yinchoqlarni artadilar, yuvadilar, guruh
xonasini umumiy yig’ishtirishda
qatnashadilar, Xo’jalik - turmush mehnatini
yaxshi tashkil etishda bolalarning yonma - yon ishlab, umumiy natijani tasavvur
qilishlari muhimdir. Ba`zan umumiy ishni bajarish uchun tarbiyachi vazifani
119
bolalar o’rtasida xar bir bolaning tajribasiga ko’ra taqsimlaydi va u ishni
oxirigacha bajaradi. Mehnat vazifalarini uyushtirishda tashabbus va mustaqillikni
namoyon qilganlarni rag’batlantiradi. Tayyorlov
guruhiga tarbiyachi bolalar
mehnatini tashkil etishning yana bir ko’rinishi hamkorligidagi mehnatdan
foydalanadi. Bu holatda bolalardan bittasi ishning oz qismini bajaradi, ikkinchisi
uni davom ettiradi. Qo’l mehnati ko’pincha mashg’ulotlarga barcha bolalar uchun
bir vaqtda ulashiladi: o’yinchoqlar, qog’oz, yog’och, tabiiy materiallardan
narsalarni bolalar butun guruh, bo’lib yoki kichik guruhlarga bo’linib bajaradilar.
Bu maqsadda alohida joy jihozlanib, u erga material va asboblar joylashtiriladi.
Yilning issiq vaqtlaridagi sayrlarda erni chopish va yumshatish, o’toq qilish,
hosilni yig’ishtirish bo’yicha birgalikdagi ish tashkil etiladi. Bu holatda mehnatni
tashkil etishning asosiy shakli guruh (3 - 4 bola) yoki zveno bo’lib
bajariladigan
davomli topshiriqlar bo’ladi.
Shunday qilib, bolalar mehnatini to’g’ri tashkil etish har bir bolani har xil
mehnat turlariga muntazam jalb qilishni nazarda tutadi, bunda ishning jamoa va
yakka tartibdagi shakllaridan foydalaniladi, ish hajmi nazarda to’tiladi, uskunalar
to’g’ri tanlanadi.
