135
Shuning uchun ham o’quvchilarga
uy vazifalarini va mustaqil
o’rganish uchun quyidagilarga e’tiborimizni qaratishimiz lozim.
O‘quvchilarning uy vazifalari xilma-xil bо‘lishi mumkin.
Darslik bilan ishlash;
Savollarga javoblar;
Jadvallar tuzish;
Jurnal va ilmiy-badiiy adabiyotlar о‘qish;
Mavzular uchun maqola va rasmlar tanlash;
Tabiiy obyektlar bilan ishlash;
О‘simlik va hayvonlarni kuzatish;
Tajribalar qо‘yish;
Mustahkamlash uchun savollar:
1. Uy vazifalarni xillarga bо‘lish mumkin?
2. Uy vazifalari berishda о‘qituvchi nimalarga e’tibor berishi
kerak?
3. Darslik bо‘yicha uy vazifalarida nimalarga e’tibor berish kerak?
Uyda bajariladigan amaliy ishlar qanday bо‘ladi?
4. Uy vazifalariga qо‘yilgan talablar?
136
20-§. EKSKURSIYALAR
Ekskursiya lotincha “Excursio” - “sayr etish” degan sо‘zdan
olingan bо‘lib, vistavka, korxona yoki tabiatning diqqatga sazovor
joylariga kollektiv ravishda uyushtirilgan sayr ma’nosi tushuniladi.
Maktablarda tashkil etiladigan ekskursiya esa sinf yoki о‘quvchilar
gruppasi bilan olib boriladigan ta’lim-tarbiyaning bir formasi bо‘lib,
“о‘rganilayotgan buyum va hodisalarni joyiga borib, tabiiy holatida yoki
sun’iy maxsus sharoitda bevosita idrok etishga - ekskursiya” deyiladi.
Oddiy qilib aytganda – ochiq havoda dars о‘tishga aytiladi.
Biologik
ekskursiyalar sinfdan tashqarida: tabiatda, qishloq xо‘jaligida ishlab
chiqarish obyektlarida va boshqa joylarda (botanika bog‘i, zoovistavka,
muzey, ilmiy-tadqiqot muassasalari kabilarda) о‘tkaziladigan о‘quv
xarakteridagi mashg‘ulotdir. Ekskursiyalar
asosan bahorda va kuzda
botanika, zoologiya, umumiy biologiya kurslarida о‘tkaziladigan
biologik ekskursiyalar dastur materialini о‘rganish va mustahkamlashga
bag‘ishlanadi. Ular maktab dasturida kо‘rsatilgan va о‘quvchilar uchun
majburiydir.
Tirik tabiat obyektlarini va hodisalarini bevosita bilish,
tabiiy
sharoitda о‘rganish imkoniyatini beradi. О‘quvchilar о‘rganilayotgan
о‘simlik va hayvonni ularning yashash sharoitida kо‘radilar. Organizm
tuzilishi va hayot faoliyatining yashash muhitiga moslashuvchanligini
yaqqol payqab oladilar. О‘quvchilarning
bilimini kengaytiradi va
mustahkamlaydi. О‘quvchilar о‘simliklar va hayvonlarni tabiiy muhitda
о‘simliklarni tuproqqa, hayvonlarni esa, о‘simliklarga bog‘liq
holda
kо‘radilar va о‘quvchilarning tabiatni о‘rganishda bо‘lgan qiziqishlarini
kuchaytiradi. Qishloq xо‘jaligi, ishlab chiqarish, tajriba stansiyalari,
mevazor, kо‘chatzor kabi joylarga
uyushtirilgan ekskursiyalar
о‘quvchilarda ishlab chiqarishning turli sohalariga nisbatan zо‘r qiziqish
uyg‘otadi. Biologik ekskursiya jarayonida о‘quvchilar biologik
bilimlarning amalda qanday qо‘llanilayotganligini bilib oladilar. Bunday
ekskursiyalar о‘quvchilarning kasb tanlashlarida ham ijobiy ta’sir
kо‘rsatadi.
137
Quyidagi ekskursiyaning tarbiyaviy ahamiyati.
Ekskursiya ham tarbiyaviy ahamiyatlarga egadir:
1.О‘quvchilarda ongli intizom;
2.О‘rtoqlik va dо‘stlik;
3.Tashabbuskorlik va havaskorlik xislatlari tarbiyalanadi.
4.Ekskursiyalar о‘qituvchini о‘kuvchilar bilan yaqinlashtiradi, unga
о‘z о‘quvchilarini yaxshiroq bilib olish, (sinf
sharoitida namoyon
bо‘lmagan о‘kuvchi xususiyatlarini aniqlash) imkoniyatini beradi.
5.О‘quvchilarda tetik va sog‘lom tuyg‘ularni vujudga keltiradi bu
esa о‘rganilayotgan о‘quv materialining oson va puxta о‘zlashtirib
olishini ta’minlaydi.
6. Ekskursiyalarda о‘quvchilar estetik xarakterdagi tuyg‘ularni his
qiladilar.
7.Tabiat gо‘zalligini bevosita his qilish shu tabiatga,
vatanga
nisbatan muhabbat tuyg‘ularini uyg‘otadi.
Ekskursiya davomida kelgusi dars va darsdan tashqari
mashg‘ulotlarda foydalanish uchun har xil tabiiy materiallar: о‘simlik
va hayvonlar, ularning ayrim qismlari (urug‘, ildiz, barg, ildizmeva,
ildizpoya, tugunak, poya, mollyuska chig‘anoqlari, qush patlari, hayvon
suyaklari) yig‘iladi. О‘quvchilar tirik va tabiiy obyektlarni yig‘ish va
rasmiylashtirish (gerbariylashtirish, kolleksiyalash, preparatlashtirish)
kо‘nikmalarini hosil qilib boradilar.
