Shubha va maxfiylik.
Shubha, noaniqlik, inkor, shubha bildiradigan barcha imo-
ishoralar umumiy ma’noga ega: salbiy.
Ushbu turdagi imo-ishoralar ko‘pincha chap qo‘l bilan bog‘-
liq. Masalan, amerikaliklarda o‘ng qo‘lning ko‘tarilgan bosh bar-
mog‘i «yaxshi», chap qo‘lning kichik barmog‘i «yomon» degan
ma’noni anglatadi.
Odatda, imo-ishoralar to‘plami buklangan qo‘llar, tanani
orqaga burish, xochlangan oyoqlar, boshni oldinga egish, qoshlar
ostidan qarash. Ongli ravishda boshqarib bo‘lmaydigan kuchsiz
imo-ishoralar tanani siluetga burib, burunni silamoq, yon to-
86
mondan, oyoqlardan yoki butun tanani chiqish tomonga burab
qo‘ygan.
Ko‘z signallari.
Haqiqiy muloqot uchun asos faqat inson bilan yuzma-yuz
muloqot qilganingizda o‘rnatilishi mumkin. Agar siz ba’zi
odamlar bilan muomala qilishda o‘zingizni qulay his qilsangiz,
demak, siz o‘zingizni noqulay his qilasiz va boshqalarga nisbatan
ishonchsizlikni his qilasiz. Bu, asosan, ularning sizga qarashlari
va qarashlaringizni ushlab turishlari bilan bog‘liq.
Agar odamning nigohi sizning ko‘zingizga vaqti bilan 2/3
dan ko‘proq tushsa, bu ikki narsadan birini anglatishi mumkin:
birinchidan, u sizni juda qiziq yoki jozibali deb biladi, bu holda
ko‘z qorachig‘i kengayadi; ikkinchidan, u sizga dushmanlik
qiladi va sizni og‘zaki bo‘lmagan holda da’vo qilmoqda; bu
holda o‘quvchilar torayadi.
Biznes ko‘rinishi.
Ishbilarmonlik muzokaralarini olib borishda, suhbatdoshin-
gizning peshonasida uchburchak borligini tasavvur qiling. Ushbu
uchburchakka qarab, siz jiddiy muhit yaratasiz va boshqa odam
sizni ishchan kayfiyatda deb his qiladi. Sizning nigohingiz birov-
ning ko‘zidan pastga tushmasligi sharti bilan, siz o‘zingizning
nigohingiz bilan muzokaralar jarayonini boshqarishingiz mumkin
bo‘ladi.
Ijtimoiy nuqtai nazar.
Agar siz suhbatlashayotgan odam boshqa odamning ko‘z
darajasidan pastga tushib qolsa, ijtimoiy ta’sir o‘tkazish muhiti
yaratiladi. Qarashning o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganish
bo‘yicha tajribalar shuni ko‘rsatadiki, ijtimoiy muloqot paytida
ko‘zlar odamning yuzidagi ramziy uchburchakka ham qaraydi,
bu holda ko‘zlar chizig‘i va og‘iz sohasi ustida joylashgan.
Yaqin ko‘rinish.
Ushbu nigoh ko‘zlar chizig‘idan o‘tib, jag‘ning ostidan suh-
batdosh tanasining boshqa qismlariga tushadi. Yaqin aloqada bu
uchburchak ko‘zdan ko‘kragiga, uzoqdan esa ko‘zdan perineum-
ga tushadi. Erkaklar va ayollar ushbu ko‘rinish yordamida
87
insonga bo‘lgan qiziqishini namoyish etadilar, agar u ham
qiziqsa, u xuddi shu ko‘rinish bilan javob beradi.
Yon qarash.
Yon tomondan qarash qiziqish yoki dushmanlikni yetkazish
uchun ishlatiladi. Agar biroz ko‘tarilgan qoshlar yoki tabassum
bilan birga bo‘lsa, bu qiziqishni anglatadi va ko‘pincha uni jalb
qilish uchun ishlatiladi. Agar u qoshlarning osilishi, peshonaning
burishishi yoki og‘izning osilib turishi bilan birga bo‘lsa, bu
shubhali, dushmanlik yoki tanqidiy munosabatni anglatadi.
Xurmo va ularning yordami bilan uzatiladigan ma’lumotlar.
Ayni paytda suhbatdoshingiz siz bilan ochiq va halol bo‘la-
dimi-yo‘qligini aniqlashning eng yaxshi usuli bu uning kaftla-
rining holatini kuzatishdir. Biror kishi siz bilan ochiq gaplasha
boshlaganda, odatda, suhbatdosh oldida kaftlarini to‘liq yoki qis-
man ochadi. Ushbu imo-ishora sizga suhbatdoshning ayni paytda
haqiqatni aytayotganligini aytadi.
To‘g‘ri ishlatilsa, palma kuchi odamga ko‘proq vakolat va
boshqalarga buyruq berish qobiliyatini berishi mumkin.
Uchta xurmo buyrug‘i imo-ishoralari mavjud: palma
yuqoriga ko‘tarish (maxfiy imo-ishoralar), palma pastga (vakolat
soyasi) va ishora barmoq holati (agressiv xurmo holati).
Ba’zi qo‘l va qo‘l imo-ishoralari.
Xurmolarni ishqalash - bu imo-ishora yordamida odam-
lar og‘zaki ravishda o‘zlarining ijobiy kutishlarini yetkazadilar.
Bosh barmog‘ingizni ko‘rsatkich barmog‘iga yoki boshqa
barmoqlarning uchlariga surtish, odatda, pulni to‘lov sifatida
qabul qilishni ko‘rsatish va kutish uchun ishlatiladi.
Qopqoq barmoqlar - ko‘pincha bu imo-ishora umidsizlik va
odamning salbiy munosabatini yashirish istagini anglatadi.
Qattiqlashtirilgan qo‘l holati - ishonchli yoki «hamma
narsani biladigan pozitsiyani» bildiradi. Ushbu imo-ishora
ko‘pincha rahbariyat tomonidan qo‘llaniladi.
Qo‘llarni orqa tomonga qo‘yish, o‘ziga ishongan odamning
boshqalardan ustunligini his qiladigan imo-ishora deb hisobla-
nadi. »Orqadagi qo‘llar» imo-ishorasi, «bilakni ushlagan orqa-
88
dagi qo‘llar» imo-ishora bilan farq qiladi, bu odamning xafa
bo‘lganligini va o‘zini tortib olishga harakat qilayotganligini
ko‘rsatadi. Qizig‘i shundaki, odam qanchalik g‘azablansa, uning
qo‘li shunchalik orqada harakat qiladi.
Bosh barmoqlarning aksentuatsiyasi - odamning qaysarligi,
ustunligi va hatto tajovuzkorligi haqida gapiradi. Biroq, bu imo-
ishora (boshqalar singari) boshqa imo-ishoralar bilan birgalikda
ko‘rib chiqilishi kerak, chunki ochiq barmoqlar ijobiy signaldir.
Muloqot jarayonida optimal masofani tanlash quyidagi
ko‘rsatkichlarga bog‘liq: yoshi, jinsi, holati, psixologik xususi-
yatlari, millati, tanishish darajasi.
Haddan tashqari yaqin va juda uzoq joylar aloqaga salbiy
ta’sir ko‘rsatmoqda. Agar masofa uzoq bo‘lsa, demak, u kishi
sherigiga yoqimsizligini sezishi yoki sherigini mag‘rur deb
bilishi mumkin.
Bugungi kunda quyidagi tasnifni umumiy qabul qilingan deb
atash mumkin:
0,5 metrgacha - yaqin masofa - yaqin, yaqin munosabatlarga
(yoki - sport, raqs) to‘g‘ri keladi.
0,5 dan 1,2 metrgacha - shaxslararo masofa - do‘stlarning
teginish va teginishsiz suhbati.
1,2 dan 3,7 metrgacha - norasmiy ijtimoiy va ishbilarmonlik
muzokaralari (yuqori chegara ko‘proq rasmiy talablarga javob
beradi).
3.7 va undan ortiq - jamoat masofasi.
To‘g‘ri tanlangan masofa keyingi muloqot uchun ohangni
belgilaydi. Shaxslararo bo‘shliq vizual aloqaning chastotasi va
davomiyligiga ta’sir qiladi. Odamlar qanchalik yaqin bo‘lsa, ular-
ning o‘zaro qarashlari qanchalik qisqa va kam bo‘lsa, masofada
ular bir-birlariga uzoqroq qarashadi va suhbatda diqqatni saqlash
uchun imo-ishoralardan foydalanadilar.
Ko‘pincha hayotda muloqot stol orqali sodir bo‘ladigan
holatlar mavjud (masalan, ish paytida, imtihonlarni topshirish-
da). Shuning uchun sheriklarning bir-birlarini idrok etishning
afzalligi va yo‘nalishi kabi tarkibiy qismlarni hisobga olish kerak
89
- bu »yuzma-yuz» pozitsiyasidan farq qilishi mumkin bo‘lgan
kommunikatorlarning bir-biriga nisbatan joylashishi, «orqaga
orqaga» pozitsiyasi.
Konflikt - bu o‘zaro ta’sirlashish jarayonida yuzaga kela-
digan, ziddiyat subyektlarining qarama-qarshiligidan iborat
bo‘lgan va odatda salbiy his-tuyg‘ular bilan birga keladigan
sezilarli ziddiyatlarni hal qilishning eng keskin usuli.
Uilyam Linkoln ( konfliktlarni hal qilish bo‘yicha Amerika
assotsiatsiyasi prezidenti ): «... Konflikt - bu kamida bitta tomon-
ning uning manfaatlari buzilishidan, boshqa tomon yoki tomonlar
tomonidan buzilishidan qo‘rqish (tushunish)» deb ifodalaydi.
Konfliktning kundalik ta’rifi janjal. Ammo bu har doim
shunday bo‘ladimi: bu tushunchalar xulq-atvor darajasida qanday
farq qiladi, mojarolar doimo hayqiriqlar, o‘zaro ayblovlar bilan
hamroh bo‘ladimi?
Mojaro har doim ham janjal emas. Mojaro mojaroga hamroh
bo‘lishi mumkin, ammo bu shunchaki to‘plangan his-tuyg‘ularni
ifodalashning konstruktiv bo‘lmagan usuli.
|
