Nazorat uchun savollar:
1.Konfliktli vaziyat haqida tushuncha bering.
2. Muzokaralar jarayonida P. Rivedoux strategiyasi nima.?
3. Pedagogik ziddiyatlarning xususiyatlari nimada?
4. Qarama-qarshilikda oqilona xatti-harakatlar texnologiya-
sini izohlang.
8-mavzu. O‘QITUVCHI VA O‘QUVCHI O‘RTASIDAGI
NIZOLARNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Reja:
1.
Ta’lim muassasalarida o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi
nizolar.
2.
Konfliktologik kayfiyat va xususiyatlarni o‘rganish.
3.
Jamiyatdagi inqirozlarning kelib chiqishi va ijtimoiy to‘q-
nashuvlarning oldini olish yo‘llari.
68
Tayanch tushunchalar:
xavotirlanish, e’tibor, tahdid,
munosabat, oqibat, aziyat chekish, xato, og‘riq, uyqusizlik, hissi-
yot, talabchan, xarakter, o‘smir, muloqot, noverbal, modernizat-
siya, vosita, ehtiyotsizlik, qo‘pollik, qiziqmaslik, tajribasizlik, fa-
ollik, mustaqil fikrlilik, etnopsixologik xususiyatlar.
O‘qituvchi - o‘qituvchi» tarkibidagi nizolarning o‘ziga xos
sabablari.
Pedagogik nizolar subyektlari o‘rtasidagi munosabatlarning
o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan mojarolar quyidagi
o‘qituvchilar toifalari o‘rtasida yuzaga keladi:
● yosh o‘qituvchilar va ish stajiga ega o‘qituvchilar o‘rta-
sida;
● turli fanlarni o‘qitadigan o‘qituvchilar o‘rtasida (masalan,
fiziklar va til mutaxassislari o‘rtasida);
● bitta fanni o‘qitadigan o‘qituvchilar o‘rtasida;
● unvonga, rasmiy maqomga ega bo‘lgan o‘qituvchilar
(yuqori toifadagi o‘qituvchi, uslubiy birlashma rahbari) va ularga
ega bo‘lmaganlar o‘rtasida;
● boshlang‘ich va o‘rta o‘qituvchilar o‘rtasida;
● bolalari bitta maktabda o‘qiydigan o‘qituvchilar va ushbu
bolalarga dars beradigan o‘qituvchilar o‘rtasida.
Tashkiliy nizolar o‘qituvchilarning ta’lim muassasasi
ma’muriyatining resurslarni (o‘quv xonalari, texnik o‘quv
qo‘llanmalari) xolis yoki notekis taqsimlanishi to‘g‘risida
qaroridan noroziligi tufayli yuzaga kelishi mumkin;
O‘qituvchilarni psixologik muvofiqligi nuqtai nazaridan bitta
parallel ravishda muvaffaqiyatsiz tanlash; yoki o‘qituvchilarni
bilvosita «itarish» natijasi bo‘lishi mumkin (darslarni o‘qish nati-
jalarini solishtirish, intizomni bajarish, bir o‘qituvchini bosh-
qasini kamsitish hisobiga ko‘tarish yoki kimdir bilan taqqos-
lash).
O‘qituvchilar o‘rtasidagi ziddiyatlar turli sabablarga ko‘ra
paydo bo‘lishi mumkin: maktab jadvalidagi muammolardan
tortib to samimiy munosabatgacha. Ko‘pgina maktablar uchun,
69
ayniqsa, shahar maktablari uchun boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari
va yuqori sinf o‘qituvchilari o‘rtasida odatdagi to‘qnashuv
mavjud bo‘lib, bu obyektiv sabablarga bog‘liq: boshlang‘ich va
o‘rta maktablarda ta’lim mazmuni va tashkil etilishida
uzluksizlik.
O‘zaro da’volarning mohiyatini quyidagicha umumlashtirish
mumkin: predmet o‘qituvchilari ularga boshlang‘ich sinflardan kel-
gan bolalar yyetarlicha mustaqil emas va kattalarning haddan
tashqari homiyligiga odatlangan degan fikrni bildiradilar. O‘z
navbatida, boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari bolalarni o‘qish, hisob-
lash, yozish va bolalarga e’tibor bermaslik va iliqlik uchun ularni
o‘qitishni o‘rgatish uchun ko‘p kuch sarflaganliklarini achchiq-
lanish bilan aytadilar. G.M. Andreeva o‘qituvchilar tarkibidagi gu-
ruhlararo ziddiyatlarni tartibga solish imkoniyatini xatti-harakat-
larning buzg‘unchilik, dushmanlik, salbiy stereotiplarini guruh-
lararo tajovuzni, mojaroni ro‘yobga chiqaradigan va o‘zaro tushu-
nishni o‘rnatishga xalaqit beradigan xatti-harakatlarning konstruk-
tiv strategiyasi bilan almashtirishda ko‘radi.
Ota-onalar va o‘qituvchi o‘rtasidagi pedagogik ziddiyat-
larning sabablari. O‘qituvchilar o‘rtasidagi ziddiyatlar va o‘qituv-
chi va ota-ona o‘rtasidagi ziddiyatlar bitta manbaga ega: o‘quv-
chini tarbiyalash va o‘qitishning ko‘p yo‘nalishli modellari.
O‘qituvchi va ota-ona o‘rtasidagi ziddiyat o‘quv jarayoni, ta’lim
darajasi, o‘qituvchining o‘quvchiga munosabati bolani yoki
uning ota-onasini shaxsan rad etish to‘g‘risidagi o‘zaro da’volar-
da ifodalanadi.
Ota-onalarning o‘qituvchilarga da’volari quyidagicha ko‘ri-
nadi:
«Ular ko‘pincha bolalarni kamsitadilar, haqorat qiladilar»;
«O‘qituvchilar barcha bolalarni uy hayvonlariga va boshqa-
larga ajratadilar»; «O‘qituvchilar o‘ylashadi: agar u yomon
o‘qisa, demak, u bezori»;
«Ular bir tomonlama va doimo adolatsiz ravishda kamsitil-
gan»; «Ular ota-onalar haqida bolalar oldida yomon gapirishadi»
O‘qituvchilarning da’volari: «Ular (ota-onalar) o‘z farzandlari
70
haqida juda yaxshi o‘ylashadi»; «Ota-onalar maktabni tasodifiy
va tashqi kuzatuvlariga ishonadilar. Ular hech narsaga chuqur
kirib bormaydilar. Ular o‘qituvchilarni yuzaki baholaydilar”;
«Ular o‘zlari bolani umuman nazorat qilmaydilar, unga ahamiyat
bermaydilar, balki o‘qituvchiga da’vo bilan kelishadi»; «Ular
faqat biz, O‘qituvchilar, o‘z farzandlarini o‘qitish va o‘qitishga
majburmiz deb hisoblashadi»; “Ular ko‘pincha ta’lim jarayoniga
aralashadilar. Yoki sinf rahbari ularga mos kelmaydi, yoki
o‘qituvchi to‘g‘ri emas”. Ota-onalar va o‘qituvchilar o‘rtasidagi
ziddiyatga tez-tez sabab quyidagi bo‘ladi: umumiy va pedagogik
madaniyat (ayniqsa, xavfli kasb-hunar o‘qituvchi noloyiqligi)
ning
● turli darajalari;
● o‘zaro ta’sirning ta’lim maqsadlariga mos kelmaydigan
turli xil maqsadlari (raqobat, o‘qituvchining o‘z kasbiy holatini
tasdiqlash istagi va ota-onaning ta’lim xizmatlarini oluvchisi
sifatida o‘z maqomini tasdiqlash istagi);
● ta’lim strategiyasi va taktikasining nomuvofiqligi
(«pedagogik nomuvofiqlik»);
● ota-onalar, o‘qituvchilar tomonidan o‘quv jarayonining
murakkabligini, uning samaradorligining ko‘plab omillarga
bog‘liqligini tushunmaslik (o‘quv materialini taqdim etish
rejasiga qat’iy rioya qilish, qat’iy javobgarlik, individual
yondashuvning yo‘qligi va boshqalar);
● bolaga shaxs sifatida munosabatdagi farqlar;
● ota-onalarning maktabga bo‘lgan salbiy munosabati;
● tomonlarning mas'uliyatsizligi (oilaning yoki o‘qituvchilar
tarkibining bog‘liq positsiyasi);
● ta’lim uchun javobgarlikni bir-biriga yuklash;
● «yuqori maoshli ota-onalar» ning xizmat ko‘rsatish soha-
sidagi shaxs sifatida «kambag‘al» o‘qituvchiga nisbatan qarash-
lari, «maktab emas, oila majburiy...» kabi da’volar);
● o‘z nuqtai nazarining ustunligini da’vo qilgan ikki
yetakchining to‘qnashuvi;
71
● O‘qituvchining kasbiy layoqatsizligi (tayyorgarlikning past
darajasi, maktab o‘quvchilari uchun talablarni yuqori baholash).
| 