55
Biroq, agressiya bu murakkab xulq-atvor reaktsiyasi bo‘lib,
bu faqat genetik omil emas.
Agressivlikning rivojlanishiga ta’sir qiluvchi shaxsiy xususi-
yatlar harakat qilish istagi, hissiy sezuvchanlik - norozilik, noqu-
laylik hissiyotlarini boshdan kechirish tendentsiyasi, fikrlash
(instrumental tajovuz) va g‘oyasizlik (hissiy tajovuz), dushman-
lik atributsiyasi - har qanday noaniq stimulni dushmanlik deb
talqin qilishdir.
Qarama-qarshilik haqidagi ta’limot
fan sifatida nizolar-
ni boshqarish 20-asrning o‘rtalariga to‘g‘ri keladi. Nemis ameri-
kalik sotsiolog Lyuis Kozerning «Ijtimoiy ziddiyatning funktsi-
yalar» kitobida o‘z xulosalarini XX asr boshidagi nemis faylasuf-
larining xulosalariga asoslagan.
Konflikt yuzaga kelgan tizimga nisbatan har doim ham ishla-
may qolmaydi ; ko‘pincha konflikt uni saqlab qolish uchun za-
rurdir. Konflikt jamiyat va guruhlarning o‘ziga xosligi va chega-
ralarini o‘rnatish va saqlashga xizmat qiladi. Konfliktning vazifa-
si, Kozerning fikriga ko‘ra, guruh identifikatorini o‘rnatish va
saqlashdan iborat bo‘lib, boshqa guruhlar bilan ziddiyat
guruh-
ning o‘ziga xosligini mustahkamlash va atrofdagi jamiyat bilan
bog‘liq holda uning chegaralarini saqlab qolishga yordam
beradi. Ya’ni, nizo munosabatlar tizimini tartibga soladigan dara-
jada guruhni saqlab qolish funktsiyasini bajaradi.
Har qanday jamiyatda ziddiyat uchun asoslar mavjud, ammo
ijtimoiy tuzilmalar antagonistik talablarni ifoda etishning ruxsat
etilgan usullari bilan farq qiladi.
Eng keng tarqalgani - ziddiyatni tushunish uchun ikkita
yondashuv mavjud.
Birinchisida,
ziddiyat tomonlarning, fikrlarning, kuchlarning
to‘qnashuvi, ya’ni juda keng miqyosda aniqlanadi. Bunda «Qara-
ma-qarshilik» tushunchalari aslida miqyosi jihatidan taqqoslana-
digan bo‘lib qoladi.
Ikkinchi yondashuv konfliktni qarama-qarshi yo‘naltirilgan
maqsadlar, manfaatlar,
pozitsiyalar, fikrlar yoki qarama-qarshi-
liklar yoki o‘zaro ta’sir subyektlarining qarashlari to‘qnashuvi
56
sifatida tushunishdir. Bu yerda ziddiyatli o‘zaro ta’sirning pred-
meti individual shaxs yoki odamlar guruhi bo‘lishi mumkin
deb taxmin qilinadi.
