11
ijtimoiy siqiluv, dilsiyohlik, hafagarchilik, nafrat, qasos,
birov-
larni mensimaslik, kibrli munosabat.
Konfliktlarni boshqarishning boshqa fanlar bilan aloqalarini
ochib berishda ularning nisbatan mustaqil nazariya sifatida shakl-
lanishidagi o‘rnini emas, balki fanlarning har biri nizolarni bosh-
qarish bilan bog‘liq ravishda o‘z uslubiy funksiyasini qanday
bajarishini ko‘rsatish muhimdir.
Avvalo, nizolarni boshqarish falsafa, sotsiologiya, psixologiya,
siyosatshunoslik, tarix, iqtisod bilan bunday aloqani ochib bera-
di. Falsafaning ushbu funksiya mazmunini aks ettiruvchi umumiy
falsafiy usulda amalga oshiriladigan metodologik
funksiyasini alo-
hida ta’kidlash lozim. Konfliktlarni boshqarish bilan boshqa fanlar
o‘rtasidagi bog‘liqlik quyidagi ikki jihatdan ochib beriladi: birinchi
jihat shundaki, nizolarni boshqarish boshqa fanlar doirasida ishlab
chiqilgan bilish prinsiplariga asoslanadi va nizo mavzusini chuqur-
roq anglashga imkon beradi. Ushbu tamoyillar: universal muloqot
tamoyillari; determinizm; rivojlanish; tizimli yondashuv; ijtimoiy va
faoliyat konteksti; shaxsiy yondashuv; bir-birini to‘ldiruvchi va h.k.
Masalaning ikkinchi tomoni esa konfliktologiyaning boshqa fanlar-
dagi tadqiqot usullaridan ijodiy foydalanishidan iborat. Konfliktlarni
boshqarish boshqa fanlar bilan aloqasi haqida gapirganda,
boshqa
fanlar bilan aloqasi haqida gapirganda, uning ushbu fanlarga
teskari ta’sirini qayd etmaslik mumkin emas. Masalan, shaxslararo
munosabatlar sohasidagi konfliktologik muammolar ko‘plab psixo-
logik, sotsiologik, huquqiy va axloqiy muammolarni, xususan, alo-
qa, munosabatlar, ijtimoiy-psixologik iqlim va boshqa ko‘plab
muammolarni hal qilishni rag‘batlantiradi.. Konfliktologiya bu eng
yosh tarmoqlardan biridir. Ko‘plab fanlarning
birlashmasida rivoj-
langan ilmiy bilimlar, eng avvalo, sotsiologiya va psixologiya-
dir. Konfliktologiya sotsiologiyaga nisbatan mustaqil yo‘nalish
sifatida 20-asrning 50-yillari oxirida paydo bo‘ldi va dastlab
«mojaro sotsiologiyasi» deb nomlandi. Ushbu voqea Dahrendorf
(Germaniya) va Coser (AQSh) - «Ijtimoiy mojarolarning funksi-
yalari» (1956) asarlari bilan bog‘liq. Xuddi
shu davrda psixolo-
giyada ham shunga o‘xshash holat kuzatiladi. M. Sherif, D. Rapo-
12
port, R. Dose, L. Tompson, K. Tomas, M. Doych, D. Skott va bosh-
qalarning tadqiqotlari tufayli konflikt psixologiyasi nisbatan musta-
qil yo‘nalish sifatida ajralib chiqdi. Konflikt sotsiologiyasida va
ayniqsa, konflikt psixologiyasida olib borilgan tadqiqotlar konflik-
tologik amaliyotni rivojlanishiga hissa qo‘shdi. Konfliktologik ama-
liyotning shakllanishi XX asrning 70-yillariga to‘g‘ri keladi. Ushbu
davrda Horovits va Boardman ziddiyatli o‘zaro munosabatlarda
konstruktiv xulq-atvorni o‘rgatishga qaratilgan psixologik trening
dasturini tuzadilar. C. Osvud xalqaro ziddiyatlarni hal qilish uchun
ishlab chiqilgan PIR (Tanglikni
pasaytirish uchun bosqichma-
bosqich va o‘zaro tashabbuslar) metodologiyasini ishlab chiq-
di. Konfliktologik amaliyotni shakllantirishda nizoni hal qilish
bo‘yicha muzokaralar olib borish texnikasi alohida o‘rin egalladi
(D. Skott, S. va G. Bauer, G. Kelman va boshqalar). Mediatorlar (V.
Linkoln, L. Tompson, R. Rubin va boshqalar) ishtirokidagi muzo-
kara texnologiyalarini rivojlantirish AQShda 70-80-yillarda media-
tor mutaxassislarni tayyorlash bo‘yicha ta’lim
muassasalarining
yaratilishiga olib keldi. Bu davrda R.Fisher va V. Ureyning «print-
sipial muzokaralar» Garvard usuli butun dunyoga mashhur bo‘l-
di. 1980-yillarda AQSh va dunyoning boshqa mamlakatlarida nizo
markazlari paydo bo‘ldi. 1986 yilda BMTning tashabbusi bilan
Avstraliyada nizolarni hal qilish xalqaro markazi tashkil etildi
Shunday qilib, pedagogik konfliktologiyaning maqsadini
o‘qituvchilar tarkibida shaxslararo muloqotning barcha turlarini
optimallashtirish; bolalar, o‘qituvchilar, ota-onalarga pedagogik
nizolarning oldini olish va hal etishda
psixologik-pedagogik
yordam ko‘rsatish; identifikatsiya va integratsiya jarayonlarini
tartibga solish va boshqalar belgilab beradi.
