Nazorat uchun savollar:
1. Konflikt inson hayotining uzviy bir qismi ekanligini tushun-
tiring.
2. Pedagogik aloqada suhbatdosh turlarini tasniflashni taklif
eting.
3. Noto‘g‘ri aloqa sabablariga misollar keltiring.
4. Qarama-qarshiliklarga olib keladigan aloqa to‘siqlarini
oching.
5. Muloqotdagi abstrakt suhbatdosh turlarining tasnifi.
4-mavzu. NIZO, UNING MAZMUNI VA TURLARI
Reja:
1.
Nizoning to‘rt turlari, nizolar oldini oluvchi xabarlar, nizo-
larni hal qilishga yondashishlar.
2.
Nizolarning subyektiv xususiyatlari va pedagogik-psixo-
logik asoslari.
3.
Nizoli vaziyatning obyektiv mazmuni, pedagogik-psixo-
logik konfliktologiyani nazariy tahlil qilishdagi dastlabki xulo-
salar.
4.
Nizoli vaziyat ishtirokchilarining turli himoyalanish shakl-
lari, nizoning rivojlanishi borasidagi bosqichlari haqidagi bilim
va tasavvurlarni oshirish.
Tayanch tushunchalar:
nizo, nizoli vaziyat, yechimini to-
pish, tarkibiy qism, qoida, umumiy qoida, natija, qiyinchilik, gu-
27
ruhlar, texnologiya, tamoyil, mohirona, tipologiya, yechim,
ijobiy natija.
Konflikt (lotincha confliktus - to‘qnashuv) - yechilmas ziddi-
yatlarning paydo bo‘lishi, raqobat asosida qarama-qarshi
manfaatlarning to‘qnashuvi, har xil o‘tkir hissiy tajribalar bilan
bog‘liq muammolardir. Har qanday mojaroning negizida tomon-
larning biron bir masala bo‘yicha qarama-qarshi pozitsiyalari
yoki qarama-qarshi maqsadlar, ularga tegishli sharoitlarda ularga
erishish usullari yoki raqiblarning manfaatlari, istaklari va
harakatlari nomuvofiqligi turadi.
Konfliktli vaziyat nizo subyektlari va obyektlarining mavjud-
ligini taxmin qiladi. Mojaro rivojlana boshlashi uchun bir tomon
boshqa tomonning manfaatlarini buzgan holda harakat qila bosh-
lagandagi hodisa zarur boladi.
Agar qarama-qarshi tomon xuddi shunday javob bersa, ziddi-
yat potensialdan haqiqiyga o‘sib boradi va kelajakda to‘g‘ridan-
to‘g‘ri yoki bilvosita, xalokatli yoki konstruktiv tarzda rivoj-
lanishi mumkin.
«Konfliktologiya» tushunchasi «konfliktolog» tushunchasi
bilan bog‘liq (u nizolarni boshqaradi) - u nizoli vaziyatni kon-
struktiv boshqarish ustasi, ziddiyatdagi ishlarga vositachilik
mahoratini egallagan.
Salbiy oqibatlarning oldini olish va ziddiyatdan konstruktiv
maqsadlarda foydalanish uchun uning haqiqiy ichki va tashqi
sabablarini aniqlash, uning keyingi rivojlanish yo‘nalishini tushu-
nish va bashorat qilish zarur.
Konfliktning asosini nizoli vaziyat tashkil etadi. Unda quyi-
dagilar mavjud:
- nizo mavzusi (tomonlar hal qilishga urinayotgan qarama-
qarshilik yoki muammo);
- nizo obyekti (uni boshqarish va boshqarishni istagan raqib-
larning bir-biriga mos keladigan manfaatlariga asoslangan
muammoli vaziyat);
28
- nizo mavzusi (ziddiyatli shaxs yoki nizoni keltirib
chiqarishi mumkin bo‘lgan muammolar).
Muxoliflar mojaro ishtirokchilari. Ular shaxslar, odamlar
guruhlari, tashkilotlar bo‘lishi mumkin. Konfliktli vaziyatdagi
subyekt va muxoliflar ma’lum munosabatlar bilan bog‘lanib
turadi, har biri ko‘pincha subyektning yagona manipulyatsiyasi
deb da’vo qiladi.
Mavzuni manipulyatsiya qilish – bu ziddiyatli shaxsning
shaxs uchun muhim bo‘lgan ma’lum bir natijaga erishishga
qaratilgan yashirin yoki aniq harakatlari (masalan, mas'uliyatdan
subyekt uchun boshqasiga o‘tish orqali xalos bo‘lish mumkin).
Ushbu harakat hodisa deb ataladi.
Hodisa – bu vaziyatlarning tasodifan kelib chiqishi natijasida
yuzaga kelgan va nizo uchun sabab bo‘lgan nizoli vaziyatni
situatsion provokatsiyasi. Hodisa raqiblarning tashabbusi bilan
ham, ularning xohish-irodasi va xohish-irodasidan mustaqil ra-
vishda obyektiv holatlar tufayli yoki tasodifan paydo bo‘lishi
mumkin. Konflikt ziddiyat predmeti ( tomonlar o‘rtasidagi ziddi-
yatlar kabi ), nizo obyekti (to‘g‘ridan-to‘g‘ri to‘qnashuv sodir
bo‘lishidan ancha oldin paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan muam-
moli vaziyat) asosida yuzaga keladigan to‘qnashuvlar natijasida
yuzaga keladi. Mojaroning sababi manipulyatsion ta’sir o‘tkazish
va nizolarni boshqarish vositalaridan foydalangan holda muxolif-
larni jalb qilishdir.
Vayronkor manipulyatsiya – o‘zlarining maqsadlariga bosh-
qa ziddiyatli shaxsga zarar etkazishga erishish uchun qaratilgan
bo‘lib, ziddiyat subyektining tajovuzkorligini kuchaytiradi va
ziddiyat yana buzuq doirada davom etib, dinamik ravishda des-
truktiv rivojlanadi. Mojaroni hal qilish uchun ushbu doirani
buzish va muloqot uchun umumiy manfaatlar va motivlarni
anglash maqsadga muvofiqdir. Bunga konstruktiv manipulyat-
siya va boshqarish orqali erishish mumkin.
Konstruktiv manipulyatsiya – bu boshqa odamlarning man-
faatlariga ziyon yetkazmasdan umumiy maqsadlarga erishishga
29
qaratilgan ta’sirlar va o‘zaro ta’sirlarning kommunikativ (og‘zaki
yoki og‘zaki bo‘lmagan) tizimi.
Konflikt genlari – bu ziddiyatga olib kelishi mumkin bo‘lgan
so‘zlar, harakatlar (yoki harakatlar yetishmasligi).
Tabiatda quyidagi to‘qnashuvlar mavjud:
1. To‘g‘ridan-to‘g‘ri salbiy munosabat.
2. Kamsituvchi munosabat.
3. Maqtanish.
4. Murabbiylik munosabatlari.
5. Insofsizlik va nosamimiylik.
6. Axloq qoidalarini buzish.
7. Regressiv xatti-harakatlar.
Qarama-qarshiliksiz o‘zaro ta’sirning ikkita qoidasi mavjud -
nizolardan foydalanmang va nizoga ziddiyat bilan javob ber-
mang. Ish jarayonida yuzaga keladigan nizolar mavjud - ular
biznes deb nomlanadi. Ishbilarmonlik mojarolari dinamikasining
muntazamligi shundan iboratki, ular shaxsiy va emotsional
ziddiyatlarga aylanadi.
Uzoq muddatli ishbilarmonlik mojarosi mojaro obyektini
yo‘qotishiga olib kelishi va shaxsiy nizoga aylanishi, raqiblar-
ning bir-biriga nisbatan salbiy munosabati shakllanishi mumkin.
Shaxsiy va hissiy to‘qnashuvlar ichki psixologik sabablarga -
raqiblarning shaxsiy fazilatlariga asoslanadi.
Ko‘rinish darajasiga ko‘ra to‘qnashuvlar yashirin va ochiq,
tasodifiy va surunkali bo‘linadi. Yashirin mojaro odatda ikki
kishiga ta’sir qiladi, ular hozircha ziddiyatda ekanliklarini ko‘r-
satmaslikka harakat qilishadi. Ammo ulardan biri asabiylashi-
shi bilan ziddiyat ochiq janjalga aylanadi.
Tasodif o‘z-o‘zidan paydo bo‘ladi, surunkali esa ataylab
qo‘zg‘atiladi. Ular mehnat unumdorligiga ta’sir qiladi. Mojaro-
ning sabablari va manbalarini tahlil qilishda uning aybdorini,
provokatsiya maqsadlarini va sabablarini izlash kerak. Ishlab
chiqarish mojarolarining ikki shakli mavjud: - vertikal (ma’lum
bir jamoada rahbar va bo‘ysunuvchilar o‘rtasida). - gorizontal
(jamoa a’zolari, ishlab chiqarish ishchilari o‘rtasida).
30
Konfliktlarning turlari sanoat va ishbilarmonlik to‘qnashuvi -
bu biznes munosabatlari jarayonida ishlab chiqarishda paydo
bo‘ladigan muammoli vaziyatdir. Konflikt ziddiyatli vaziyat-
ning ichki sabablari bo‘lgan chuqur motivlarga ega (ishlab chiqa-
rish asosida yuzaga kelgan qarama-qarshiliklar, kooperatsiya
yetishmasligi, avtoritar boshqaruv, raqobat). Shaxslararo ziddiyat
- bu odamlar bir-biriga mos kelmaydigan maqsadlarni ko‘zlashi
yoki mos kelmaydigan qadriyat va me’yorlarga rioya qilishlari,
ularni bir-birlari bilan munosabatlarda amalga oshirishga harakat
qilishlari yoki shu bilan birga, kuchli raqobat kurashida
kurashishga intilishlari muammoli ziddiyatli vaziyat hisoblanadi.
Faqat bitta tomondan erishilishi mumkin bo‘lgan bir xil maqsad-
ga erishish (ichki sabablar - belgilarning mos kelmasligi, qarama-
qarshi motivlar, ehtiyojlar va manfaatlar to‘qnashuvi, raqobat,
shaxslararo qarama-qarshiliklar). Shaxs ichidagi nizolar bir-
biriga qarama-qarshi motivlar, ehtiyojlar, manfaatlar to‘qnash-
ganda paydo bo‘ladi. Ular shaxsning salbiy psixologik holatiga
asoslanadi: ichki hissiyotlar, norozilik va umidsizlik. Shaxsiy
shaxslar o‘rtasidagi zo‘ravonlik tajribalariga moyil bo‘lgan
odamlar dürtüsellik, haddan tashqari yuqori darajadagi da’vo
darajasi va boshqalarning harakatlariga tanqidiylik va o‘zini o‘zi
tanqid qilish bilan ajralib turadi. Shaxsiy ziddiyatning ichki
sabablari - bu past darajadagi yoki ustunlik majmualari, o‘z qadr-
qimmatini yuqori darajada baholagan (yoki kam baholangan) va
intilish darajasi, salbiy psixologik holat (xafagarchilik, his-
tuyg‘ular, g‘azablanish, ko‘ngli to‘lmaslik, norozilik), boshqalar-
ning xatti-harakatlarini tanqid qilishning kuchayishi va o‘zini
past tutishi. tanqid. Konfliktli shaxs - bu boshqa odamga yoki
guruhga doimiy tashvish, norozilik, da’vo va asossiz da’volarni
bildiradigan, haddan tashqari baholangan shubhali shaxs. Shaxsiy
nizolar ko‘pincha uzoq davom etadigan va hal etilmaydi, chunki
odamni qayta tarbiyalash yoki uning hayotga qarashini o‘zgar-
tirish, masalan, ish yoki dam olish sharoitlarini yaxshilashdan
ko‘ra ancha qiyin. Ichki shaxsiy-emotsional ziddiyatdan chiqish
yo‘li - psixologik tuzatish yoki raqiblarni ajratish, agar o‘zaro
31
ta’sir qilish mumkin bo‘lmasa. Mojaro jarayonini to‘xtatish har
doim ham foydali emas. Bu hal qilinmaydi va har qanday vaqtda
yangi kuch bilan paydo bo‘lishi mumkin.
Konflikt rivojlanishining asosiy bosqichlari konfliktgacha
bo‘lgan bosqich - qarama-qarshilikning potensial subyektlari
o‘rtasidagi munosabatlardagi ziddiyatlarning kuchayib borishi.
Ammo barcha qarama-qarshiliklar mojaroga aylanib qolmaydi,
faqat bir-biriga mos kelmaydigan deb hisoblanadigan va ijtimoiy
keskinlikni kuchayishiga olib keladigan narsalargina: - odamlar
manfaatlari, ehtiyojlari va qadriyatlarini haqiqiy buzilishi. – ja-
miyatda yoki individual ijtimoiy jamoalarda sodir bo‘layotgan
o‘zgarishlarni yyetarli darajada idrok etmaslik. - ba’zi bir
(haqiqiy yoki xayoliy) faktlar, hodisalar va boshqalar to‘g‘risida
noto‘g‘ri yoki buzilgan ma’lumotlar. Ijtimoiy keskinlik - bu
odamlarning psixologik holati va ziddiyat boshlanishidan oldin
yashirin (yashirin).
Konfliktgacha bo‘lgan jarayon uch bosqichga bo‘linadi:
- qarama-qarshiliklarning paydo bo‘lishi (ma’lum muno-
zarali obyekt haqida, ishonchsizlik va ijtimoiy keskinlikning
kuchayishi, bir tomonlama yoki o‘zaro da’volarning taqdim
etilishi, aloqalarning pasayishi va shikoyatlarning to‘planishi ).
- o‘z da’volarining qonuniyligini isbotlashga intilish va
dushmanni bahsli masalalarni «adolatli» usullar bilan hal qilishni
istamaslikda ayblash, o‘zlarining stereotiplarini yopish, hissiy
sohada xurofot va dushmanlik paydo bo‘lishi.
- o‘zaro ta’sir tuzilmalarini yo‘q qilish, o‘zaro ayblovlardan
tahdidlarga o‘tish, tajovuzkorlikning kuchayishi, «dushman qiyo-
fasi» ning shakllanishi va jangga munosabat. Shunday qilib,
ziddiyatli vaziyat ochiq ziddiyatga aylanadi.
Ammo o‘z-o‘zidan u uzoq vaqt mavjud bo‘lishi mumkin va
hodisa ro‘y bermaguncha to‘qnashuvga aylanib ketmaydi.
Konfliktli vaziyatda nizolashayotgan tomonlarning xulq-
atvorining 3 ta varianti mavjud:
tomonlar (tomon) yuzaga kelgan ziddiyatlarni bartaraf etish-
ga va murosaga erishishga intilishadi;
32
tomonlardan biri «hech qanday maxsus voqea yuz bermadi»
deb da’vo qilmoqda (mojarodan qochish.);
voqea ochiq qarama-qarshilikning boshlanishi uchun signal
bo‘ladi.
U yoki bu variantni tanlash ko‘p jihatdan qarama-qarshi mu-
nosabatlarga (maqsadlar, kutishlar, hissiy yo‘nalishlarga) bog‘liq.
Haqiqiy ziddiyat (ikkinchi bosqich) bu tomonlarning qarama-
qarshiligining boshlanishi, ya’ni to‘g‘ridan-to‘g‘ri ziddiyatli
xatti-harakatlarning o‘zi - bahsli obyektni egallab olish, ushlab
turish yoki ularni o‘z maqsadlaridan voz kechishga yoki ularni
o‘zgartirishga majbur qilish maqsadida raqibga qaratilgan hara-
katlar. Konfliktli xatti-harakatlarning bir necha shakllari mavjud:
konfliktdagi faol xatti-harakatlar (chaqiriq); passiv ziddiyatli
xatti-harakatlar (muammoga javob); ziddiyat va murosaga kelish
harakati; murosaga keluvchi xatti-harakatlar. Shunday qilib, nizo
ochiq bo‘ladi. Kurash hali cheklangan resurslar bilan olib boril-
moqda va ochiq kurashni to‘xtatish va nizoni boshqa usullar
bilan hal qilish uchun hali ham imkoniyat mavjud. Agar bu
amalga oshmasa, tomonlarning yangi resurslari o‘z maqsadlariga
erishish uchun kiritiladi va nizo tobora ko‘proq boshqarib bo‘l-
maydigan va oldindan aytib bo‘lmaydigan bo‘lib qoladi. O‘sha
ziddiyat avjiga yetib boradi va barcha mumkin bo‘lgan kuch va
vositalardan foydalangan holda umumiy urush shaklini oladi.
Ushbu bosqichda tomonlar mojaroning haqiqiy sabablari va
maqsadlarini unutganga o‘xshaydi. Asosiy maqsad dushmanga
maksimal darajada zarar yetkazishdir.
Konfliktlarni hal qilish (uchinchi bosqich). Konfliktning
davomiyligi va intensivligi tomonlarning maqsadlari va munosa-
batlari, resurslari, kurash vositalari va usullari, nizolarga muno-
sabat va boshqalarga bog‘liq. Mojaro rivojlanishining ma’lum bir
bosqichida raqiblar o‘zlarining imkoniyatlari va dushmani haqi-
dagi g‘oyalarini sezilarli darajada o‘zgartirishi mumkin.
Maqsadlarga erishishning iloji yo‘qligi yoki muvaffaqiyat-
ning juda katta qiymati - qadriyatlarni qayta baholash vaqti kela-
di. Bunday holda, tomonlar yarashish yo‘llarini izlay boshlay-
33
dilar va kurash shiddati qoida tariqasida susayadi. Shu paytdan
boshlab ziddiyatni tugatish jarayoni boshlanadi, bu esa yangi
alevlenmalarni istisno etmaydi. Mojaroni hal qilish bosqichida
quyidagi ssenariylar mumkin: tomonlardan birining aniq ustun-
ligi, mojaroni zaif tomonga tugatish uchun o‘z shartlarini qo‘yi-
shiga imkon beradi; kurash tomonlardan biri to‘liq mag‘lub
bo‘lguncha davom etadi; resurslar yetishmasligi sababli kurash
uzaygan, sust xarakterga ega bo‘ladi; tomonlar o‘z resurslarini
sarflab, aniq g‘olibni aniqlamagan holda, mojaroda o‘zaro muro-
saga kelishadi; uchinchi kuch bosimi ostida mojaroni to‘xtatish
mumkin. Konfliktni tugatish usullari asosan ziddiyatli vaziyatni
o‘zi o‘zgartirishga qaratilgan (raqiblarga ta’sir o‘tkazish, tomon-
lardan birining pozitsiyasini o‘zgartirish, raqiblarning umumiy
fikrga kelishi, nizoli tomonlarning bir tomonini yo‘q qilish va
h.k.). Mojaroni hal qilishning yakuniy bosqichi muzokaralarni
o‘z ichiga oladi (ular og‘zaki bo‘lishi mumkin). Muzokaralar
ziddiyatli tomonlar o‘rtasida murosaga erishish uchun o‘zaro
izlanishni nazarda tutadi. Konfliktdan keyingi bosqich (to‘rtinchi
bosqich) Konfliktni hal qilishning har qanday varianti bilan
munosabatlardagi ijtimoiy keskinlik ma’lum vaqtgacha saqlanib
qoladi. Ba’zan o‘tmishdagi mojaroning barcha dahshatlarini
(masalan, urush, terror) boshdan kechirmagan yangi avlod
odamlari yetishguncha o‘nlab yillar talab etiladi. Ong osti
darajasida sobiq raqiblarning bunday salbiy tasavvurlari avlod-
dan avlodga o‘tishi mumkin va har safar bahsli muammolarning
navbatdagi kuchayishi bilan «paydo bo‘ladi». Mojarodan keyingi
bosqichga quyidagilar kiradi: kuchlarning yangi moslashuvi,
muxoliflarning bir-biriga va atrofdagi ijtimoiy muhitga bo‘lgan
yangi munosabatlari, ularning kuchi va imkoniyatlarini yangi
baholash. Ijtimoiy-pedagogik jarayondagi ziddiyatlar. Ijtimoiy-
pedagogik jarayon - bu shaxsni sotsializatsiya qilish uchun
maqsadga muvofiq faoliyat (o‘zaro ta’sir). U insonni tarbiyalash,
o‘qitish va o‘qitishning barcha jihatlarini o‘z ichiga oladi. Ushbu
jarayonda asosiy qarama-qarshiliklar va nizolarning manbalari
nimani o‘rgatish va qanday o‘qitish muammolari bo‘lib kelgan
34
va qolmoqda. Har bir yangi davr, har bir yangi avlod bilan
savollar echimning turli usullarini talab qildi. Ijtimoiy-pedagogik
jarayonning asosiy maqsadi - ma’lum ijtimoiy-madaniy fazilat-
larga ega bo‘lgan shaxsni tarbiyalash (ta’lim, o‘qitish va boshqa-
lar) (masalan, shaxsni har tomonlama rivojlantirish)dir. Ushbu
jarayonning asosiy buyurtmachisi jamiyat, ijrochisi esa butun
ta’lim va tarbiya tizimidir. Shu sababli so‘l (yuqori) darajada,
ta’lim tizimi va jamiyat o‘rtasida ijtimoiy-pedagogik jarayonda
ziddiyatlar va qarama-qarshiliklar paydo bo‘ladi. Pedagogik
ziddiyat ijtimoiy ziddiyatning bir turi sifatida ekologik jihatdan
tahlil qilinadi. Ya’ni, uning yo‘nalishi - bu ta’lim muhiti, ta’lim
jarayoni. Pedagogik ziddiyat o‘quv jarayonining ishtirokchilari-
ning kasbiy va shaxslararo o‘zaro ta’siri natijasida yuzaga kela-
digan, subyektiv ziddiyatlarning namoyon bo‘lishining bir shakli
sifatida qaraladi, tomonlarning to‘qnashuvini o‘tkazishni taklif
qiladigan aloqaning salbiy hissiy fonini yaratadi. Uning sabab-
larini qiziqish bilan bartaraf etish uchun ziddiyat zarur. Har
qanday ziddiyatning paydo bo‘lishining sabablari - bu jamiyatda
o‘zaro aloqada bo‘lgan odamning boshidan kechiradigan qarama-
qarshiliklardir.
Ta’lim makonida bunday qarama-qarshiliklar quyidagilar
bo‘lishi mumkin:
- O‘qituvchi pozitsiyasidan: tanlagan kasbidan norozilik;
ta’lim sifati uchun javobgarlikni oshirish; talabalar hayoti va
sog‘lig‘i uchun javobgarlik; talabalar tomonidan ham, ma’mu-
riyat, o‘qituvchilar jamoasi, ota-onalar tomonidan ham o‘qituv-
chini hurmat qilish, hurmat qilish zarurligidan qoniqmaslik;
ushbu pedagogik tizim doirasida pedagogik faoliyatning mono-
tonligi, qat’iy rejalashtirish va unga qat’iy rioya qilish; o‘qitish
va baholashning an’anaviy shakllaridan foydalanish;
- talaba nuqtai nazaridan: xulq-atvorining o‘zgarishiga olib ke-
ladigan yoshga sezgir davrlarning mavjudligi, bo‘layotgan voqea-
larga munosabat; talaba shaxsining psixologik, individual xususi-
yatlari; materialni taqdim etish shakllaridan norozilik; o‘qituvchi-
ning xatti-harakatlarini noto‘g‘ri tushunish (shaxslararo o‘zaro
35
munosabatlarda jinsga yo‘naltirilgan yondashuv yo‘qligi natija-
sida);
- ota-onalar tomonidan: maktabga ta’lim va tarbiya berish-
ning ijtimoiy muassasasi sifatida talablarning kuchayishi; ijti-
moiy va holat ziddiyatlari.
Pedagogik ziddiyatlarning sabablari.
Pedagogik ziddiyat - bu odatda obyektiv va subyektiv sabab-
larga ko‘ra yuzaga keladigan murakkab hodisa.
M.M.Ribakova qarashlari bo‘yicha pedagogik ziddiyatlar-
ning tipologiyasini ko‘rib chiqamiz:
1. Obyektiv sabablarga ko‘ra kelib chiqadigan nizolar: O‘qi-
tuvchilarning ijtimoiy-iqtisodiy holati, pedagogik faoliyat shart-
lari (ekologik, etnik jihati).
2 Ta’lim jarayoni ishtirokchilarining xatti-harakatlari bilan
bog‘liq ziddiyatlar.
3 Maktab jamiyatidagi shaxslararo munosabatlarning o‘ziga
xos xususiyatlari bilan bog‘liq bo‘lgan shaxslararo munosabatlar
sohasidagi ziddiyatlar (ya’ni subyektiv sabablarga ko‘ra) ta’lim
jarayonidagi har bir ishtirokchining psixologik xususiyatlari
(yoshi, individual psixologik, ijtimoiy-psixologik).
Pedagogik ziddiyat, qoida tariqasida, obyektiv sharoitlar aso-
sida vujudga keladi, subyektiv omil esa ta’lim muassasasida
nizolarni keltirib chiqarishda ustuvor rol o‘ynaydi.
| 