Hamma
sizning fikringizni eshitishni istaydi
».
«Sovuqqon», «yaqinlashib bo‘lmaydigan suhbatdosh».
Yopiq, mag‘rur. U o‘zini mavzudan va vaziyatdan tashqarida
his qiladi, bularning barchasi unga e’tibor va kuch sarflashga
loyiq emas ko‘rinadi.
Zarur:
uni muammoni muhokama qilishda qiziqtirish;
vaqti-vaqti bilan u bilan bog‘lanib, «Siz aytilganlarga rozi
emassiz. Buning sababini bilish qiziq bo‘lar edi?”;
ushbu ajralgan xatti-harakatning sabablarini aniqlashga hara-
kat qiling.
«Qiziquvchan suhbatdosh.»
U bu mavzuga qiziqmaydi. U butun suhbat davomida
«uxlashga» tayyor, shuning uchun siz o‘zingizni shunday tuti-
shingiz kerak:
unga informatsion savollar bering;
suhbat mavzusiga qiziqarli va jozibali shakl berish;
unga rag‘batlantiruvchi savollar berish;
shaxsan o‘zi nimani qiziqtirayotganini bilishga harakat
qiling.
«Muhim qush».
23
Tanqidga toqat qilmaydi - na bevosita, na bilvosita. O‘zini
yuqori darajadagi odam kabi tutadi.
Unga nisbatan munosabat quyidagicha bo‘lishi kerak:
suhbatda mehmon rolini o‘ynashiga yo‘l qo‘ymaslik kerak;
siz uni qolganlar bilan teng asosda joyga qo‘yishingiz kerak;
unga suhbatning rahbari ekanligingizni bildiring va siz uning
borishini aniqlaysiz; u bilan dialogda «ha, lekin» usulidan foyda-
lanish foydalidir.
«Nega ko‘p».
U faqat tegishli yoki yo‘qligiga qaramay, savol berish uchun-
gina yaratilganga o‘xshaydi. U faqat hamma va hamma narsani
so‘rash istagi bilan yonib ketadi.
Bu yerda quyidagilar yordam berishi mumkin:
uning ma’lumotlariga darhol javob bering; kerakli javobni
berishning iloji bo‘lmasa, uning to‘g‘riligini tan olish;
o‘z savollari bilan suhbatning barcha ishtirokchilariga muro-
jaat qiling va agar u yolg‘iz bo‘lsa, savolni unga yuboring.
Ushbu asosiy his-tuyg‘ularga qayg‘u (azob), g‘azab, nafrat,
qo‘rquv va boshqalar kiradi. Kuchli his-tuyg‘ularni yoqish bilan
bog‘liq ba’zi to‘siqlarni ko‘rib chiqing. Azoblanish to‘sig‘i ikki
yo‘l bilan harakat qiladi, kamayadi:
birinchidan, azob-uqubatni boshdan kechirayotgan odamning
aloqa darajasi, ijtimoiyligi;
ikkinchidan, azob chekayotgan bilan aloqada bo‘lganlarning
aloqa darajasi.
Har qanday azob-uqubat odatda fojiali hodisalar, o‘z ijtimoiy
mavqeidan norozilik, o‘zini past baholash, jismoniy og‘riq va hk.
Sabab g‘azab to‘sig‘ini yengish qiyin, chunki g‘azab kutil-
magan to‘siqlarga, haqoratlarga va hokazolarga javoban tug‘i-
ladi.
G'azab jismoniy va aqliy quvvatni tom ma’noda ikki baravar
oshiradi. Va qanchalik kuchliroq bo‘lsa, odam og‘zaki yoki tajo-
vuzkor harakatlarida uni qanchalik faol to‘kadi.
Jirkanish va nafratlanish to‘sig‘i kimdir tomonidan oddiy
axloqiy me’yorlarni buzishi yoki boshqa odamni «gigiyenik rad
24
etish» natijasida paydo bo‘ladi. Bundan tashqari, agar boshqalar
tezda jismoniy nuqsonlarga e’tibor berishni to‘xtatsalar, unda
ular doimo gigiyenik og‘ishlarni qabul qilmaydi. Nafrat to‘sig‘i
kabi salbiy his-tuyg‘ularni keltirib chiqargan odam bilan aloqani
cheklaydi. Nafratlanish odatda quyidagilarga sabab bo‘ladi:
axloqsiz harakatlar, xarakterning qabul qilinmaydigan xususi-
yatlari (qo‘rqoqlik, ziqnallik), xurofot. Qo‘rquv to‘sig‘i - bu
shaxslararo muloqotda yengish qiyin. U kimning manbai ekanligi
bilan aloqani minimallashtirishga undaydi. Sharmandalik va
aybdorlik to‘sig‘i biron bir narsaning noo‘rin ekanligini anglash-
dan kelib chiqadi. Odam qizarib ketadi, ovozi o‘zgaradi, u ko‘z-
larini pasaytiradi yoki aloqa sherigidan uzoqlashadi. Bu to‘siq
tanqidga munosabat, noaniq ko‘rinishdan qo‘rqish, biron narsaga
tushib qolish qo‘rquvi, g‘ayrioddiy maqtov, xushomadga muno-
sabat sifatida paydo bo‘ladi. Yomon kayfiyat to‘sig‘i, shuning-
dek, hissiyotlar tufayli yuzaga keladigan to‘siqlar guruhiga kira-
di. Hissiy-salbiy holat sherikda paydo bo‘lib, uning kommu-
nikativ intilishlarini falaj qiladi. Yomon kayfiyat ko‘pincha nizo-
larning manbai hisoblanadi.
Muloqotning ahamiyatini yyetarli darajada anglamaslik to‘si-
g‘i. Bu to‘siq, birinchidan, bo‘ysunuvchiga to‘liq ma’lumot
berish shart emas deb hisoblaydigan katta menejerning yolg‘on
munosabati natijasida, ikkinchidan, uning faoliyati natijasida
paydo bo‘ladi. Muloqotni odamlarni boshqarish uchun ijtimoiy-
psixologik mexanizm sifatida qadrlamaslik.
Ongning noto‘g‘ri munosabatining to‘sig‘i - munosabat - bu
aloqa holatiga muvofiq harakat qilishga tayyorlik.
«Noto‘g‘ri munosabat» deb ataladigan narsa uning deformat-
siyalanishi natijasida paydo bo‘ladi:
a) fikrlash stereotiplari;
b) oldindan o‘ylangan tushunchalar;
v) nomaqbul munosabat;
d) kimgadir yoki nimagadir e’tibor va qiziqishning yetish-
masligi;
e) faktlarga beparvolik.
25
Stereotip - bu shaxslar va vaziyatlarga nisbatan doimiy,
sodda qarash. Stereotiplar muloqotda to‘siqlarni ikki yo‘l bilan
yaratadi:
1) ma’no ma’ruzachining stereotipi;
2) qabul qiluvchining (tinglovchining) stereotipik fikrlashi
bilan buzilishi.
Yomon e’tiqodlar o‘z-o‘zini tanqid qilish darajasining pasa-
yishi va o‘z qadr-qimmatining oshishi natijasida paydo bo‘ladi
(har doim ham o‘zini oqlamaydi). Bunday holda inson faqat o‘z
qarashlari yoki g‘oyalari bilan o‘rtoqlashadigan va ularga zid
bo‘lgan hamma narsani rad etadiganlar bilan aloqa o‘rnatishga
intiladi. Noto‘g‘ri munosabatlar funktsional-rol va shaxsiy
pozitsiyalarning o‘zgarishi tufayli shakllanadi. Ular aloqalarni
o‘rnatishga va aloqa sheriklarining psixologik tengligi muhitini
yaratishga xalaqit beradi. Qiziqishning yetishmasligi. Aloqa jara-
yonida bo‘lgan odam o‘zi qabul qilgan ma’lumotlarga ahamiyat
berishni to‘xtatishi tez-tez sodir bo‘ladi. Shunday qilib, mulo-
qotga bo‘lgan qiziqish yo‘qoladi.
E’tiborning yetishmasligi bir vaqtning o‘zida qiziqishning
yetishmasligi bilan belgilanadi va bu juda muhim: - e’tibo-
ringizni boshqara olmaslik.
Faktlarni e’tiborsiz qoldirish – bu yyetarli dalillarga ega bo‘l-
masdan yoki ularni tushunmasdan shoshilib xulosa qilish va xu-
losa qilish odatining natijasidir.
Nutqqa to‘siq.
Bu nutqdagi xatolar natijasida paydo bo‘ladi, chunki nutq
asosiy aloqa vositasidir. Ushbu to‘siq ma’ruzachining so‘zlarini
buzadi (va ba’zida butunlay g‘arq qiladi).
Bunday to‘siq quyidagilar natijasida paydo bo‘ladi:
hissiy hayajon;
so‘zlarni noto‘g‘ri tanlash;
xabarni tuzishda xatolar;
sherikning unga uzatilgan ma’lumotni tushunish qobiliyatini
noto‘g‘ri baholash;
zaif argumentatsiya;
26
muloqotning ijtimoiy va psixologik mexanizmlariga egalik
qilmaslik.
Shunday qilib, aloqa to‘sig‘i psixologik aloqa va sheriklar-
ning bir-biriga samarali ta’siri yo‘lidagi to‘siqdir.
Shaxsiy deb atash mumkin bo‘lgan to‘siqlar guruhini ko‘rib
chiqdik. Ammo muloqotga to‘sqinlik qiladigan va nizolarni kelti-
rib chiqaradigan ijtimoiy va ijtimoiy-psixologik to‘siqlar ham
mavjud.
| 