5
I-bo‘lim. “PEDAGOGIK KONFLIKTOLOGIYA”
FANIGA KIRISH
1-mavzu. “PEDAGOGIK KONFLIKTOLOGIYA” O‘QUV
FANINING MOHIYATI, OBYEKTI, PREDMETI,
MAQSADI, VAZIFALARI VA FAN SIFATIDA PAYDO
BO‘LISHI
Reja:
1. Pedagogik konfliktologiyaning mohiyati va obyekti.
2. Pedagogik konfliktologiyaning predmeti, maqsadi, vazi-
falari va asosiy tarkibiy qismlari.
3. Pedagogik konfliktologiyaning fan sifatida rivojlanishi.
Tayanch tushunchalar:
konflikt, ziddiyat, nizo, vaziyat,
toqnashuv, komponent, jamoa, ruhiy muloqot,
mehnat jamoasi,
konflikt vaziyat, prinsiplar, tarbiyalanganlik darajasi, mojaro,
kayfiyat, bestruktiv yondashuv, dekonstruktiv yondashuv, kon-
fliktning davomiyligi, konstruktiv yondashuv.
Konfliktologiya – bu nizolarni hal etishning rivojlanish usul-
lari,
shuningdek, uning salbiy oqibatlarining oldini olish to‘g‘-
risidagi fan.
U fan sifatida ijtimoiy-psixologik, huquqiy va pedagogik
bilimlarning sinteziga tayanadi. Konfliktologiya munozara va
dialog san’atini o‘z ichiga oladi. Pedagogik konfliktologiya
nazariy va amaliy yo‘nalish
sifatida qaraladi, uning asosiy
maqsadi pedagogik ziddiyatlarning mohiyati va sabablarini
o‘rganish, usullarini ishlab chiqish, ularni amaliy tartibga solish
va hal qilishdir.
Pedagogik konfliktologiya – bu
pedagogika fanining amaliy
yo‘naltirilgan yo‘nalishi bo‘lib, uning maqsadi pedagogik
nizolarning mohiyati va sabablarini o‘rganish, ularni tartibga
solish va hal qilish usullarini ishlab chiqishdir. Zamonaviy
maktabda pedagogik jarayon ishtirokchilarining o‘zaro aloqasi
6
muammosi tobora keskinlashib bormoqda. Bugungi kunda
o‘qituvchi ta’lim sohasidagi ziddiyatli vaziyatlarning oldini olish
va ularni hal qilishga imkon beradigan malakalarga ega bo‘lishi
kerak.
Pedagogik konfliktologiyani o‘rganish predmeti – bu muam-
moli vaziyatning paydo bo‘lishi va rivojlanishining tabiati, uning
rivojlanish
darajasini, pedagogik faoliyat sohasida unga ta’sir
o‘tkazishning mumkin bo‘lgan usullarini o‘lchashdir.
Pedagogik konfliktologiyaning predmeti – bu pedagogik
faoliyatda ziddiyatlarning paydo bo‘lishi, rivojlanishi va yakunla-
nish faktlari, mexanizmlari va qonuniyatlari hisoblanadi.
Pedagogik konfliktologiyaning obyekti – ta’limdagi tizimli,
protsessual va samarali nizolar.
Usullari:
1. Strukturaviy va funksional - nizoli o‘zaro ta’sirning asosiy
elementlarini aniqlashga, ularning har birining rolini aniqlashga
yordam beradi.
2. Protsessual-dinamik - konflikt rivojlanishining asosiy bos-
qichlari yoki bosqichlarini aniqlash.
3. Tipologiya usuli - ziddiyatli shaxslarning ikkala turini va
nizoli ta’sir o‘tkazish shakllarini guruhlashni, tasniflashni ta’min-
laydi.
4. Prognostik - konfliktning o‘zaro ta’sirini rivojlantirishning
mumkin bo‘lgan
variantlarini, shuningdek, nizoni hal qilishning
maqbul yo‘llari va usullarini tavsiflaydi.
5. Permissiv - nizoni hal qilishning asosiy strategiyasi va
taktikasini o‘rganadi.
Pedagogik konfliktologiyaning vazifalari - pedagogik
nizolarning mohiyati va sabablarini o‘rganish; pedagogik
nizolarni amaliy
tartibga solish, hal etish va oldini olish usullarini
ishlab chiqish; ta’lim muassasalarida tarbiyaviy ishlar saviyasini
oshirish; talabalar va o‘qituvchilar tarkibidagi shaxslararo
munosabatlarning keskinligini kamaytirish; O‘qituvchi kasbining
obro‘sini oshirish; maxsus o‘quv dasturlari,
seminar-treninglar,
7
seminarlar, konferensiyalar, treninglar va boshqalar orqali
konfliktologik bilim asoslarini o‘qitish va orgatish.
Konfliktlarni boshqarishning mustaqil nazariya va amaliyot
sifatida paydo bo‘lishi, ziddiyatlarni boshqarish g‘oyalari va qa-
rashlarini to‘plash
va rivojlantirish, avval falsafa, keyinchalik -
sotsiologiya, psixologiya va boshqa fanlar doirasida otgan asr-
ning 50-yillari oxirlarida vujudga kelgan.
Shu munosabat bilan mojaro haqidagi ilmiy qarashlar evo-
lyutsiyasini tahlil qilishda quyidagi davrlarni ajratib ko‘rsatish
muhimdir.
