|
Didaktika(ta’lim) nazariyasi pedagogikaning tarkibiy qismi sifatida
|
| bet | 44/152 | | Sana | 07.01.2024 | | Hajmi | 3,04 Mb. | | #131775 |
Bog'liq Pedagogika kafedrasi umumiy pedagogika6.1 Didaktika(ta’lim) nazariyasi pedagogikaning tarkibiy qismi sifatida.
Ta’lim jarayonini qonuniyatlarini va uni xususiyatlarini o‘rganuvchi, tadqiq etuvchi pedagogikaning sohasi — didaktikadir. Didaktika atamasi yunonchadan olingan bo‘lib, «didaktikos», «didasko», «o‘rgatuvchi», «o‘rganuvchi» ma’nolarni anglatadi.
Didaktika ta’lim nazariyasi atamasi sifatida dastlab XVII asr boshlarida paydo bo‘ldi. Didaktika atamasini pedagogikada birinchilardan bo‘lib, nemis pedagogi Volfgang Ratke (1571-1635) «o‘qitish san’ati» ma’nosida qo‘llagan. U o‘zining ma’ruza kursini «didaktika», «o‘qitish san’ati» (1613y.) deb nomlagan.
XVII asr o‘rtalarida E. Bodino o’zining «Didaktika» nomli kitobini nashr ettirgan. Ingliz olimi Frensis Bekon (1561-1626) «Yangi organon» (1620) asarida fanlarni toifalash xususida fikr yuritib «didaktika» atamasini «badiiy asarni o‘qish san’ati» ma’nosida ishlatgan.
Chex pedagogi Ya.A. Komenskiy (1592-1670) «didaktikani» ilmiy bilimlar tizimi sifatida ifodalab o‘zining «Buyuk didaktika» asarida didaktika atamasini keng «Hammani hamma narsaga o‘rgatuvchi universal san’at» ma’nosida ishlatgan. Ta’kidlash lozimki, Komenskiy bu asarida faqat ta’lim nazariyasi bilan cheklanib qolmadi. Uning mazmunini axloqiy tarbiya metodlari, intizom masalalari, ta’limni tashkil etish kabi masalalar bilan boyitdi. Boshqacha aytganda Ya.A. Komenskiy «didaktika» orqali keng ma’noda «pedagogikani» tasvirlagan.
Shveysar didakti I. G. Pestalotsi (1746) boshlang‘ich ta’lim didaktikasiga va rivojlantiruvchi ta’lim nazariyasiga asos soldi.
Nemis pedagogi I. F. Gerbart (1776-1841) didaktikaning nazariy asoslarini yaratib pedagogikada birinchilardan bo‘lib «tarbiyalovchi ta’lim» nazariyasini yaratdi.
Nemis pedagogi A.Disterveg (1790-1866) o‘qitish tamoyillarini madaniyatga moslab o‘qitish, mustaqil o‘qitish usullari bilan boyitdi.
Amerikalik olim D. Dyui (1859-1952) asosiy e’tiborni ta’lim jarayonida bolani faolligiga, qobiliyatini shakllanishiga qaratgan va didaktikada muammoli ta’lim nazariyasiga asos soldi. Ta’kidlash joizki, didaktikani rivojlanishida O‘rta Osiyoda yashab ijod etgan mutafakkirlar Beruniy, Forobiy, Ibn Sino, Zarnudjiy, Ulug‘beklarning o‘rni beqiyosdir.
Didaktikani fan sifatida rivojlanishida K. Ushinskiy, V.Okon, Ch. Kupesevich, M.A. Danilov, M. Skatkin, I.Ya. Lerner, G.Klinberg, Yu.K.Babanskiylarning xizmatlari beqiyosdir.
Respublikamizda didaktikani rivojlanishiga O. Roziqov, B. Adizov, N.Sayidahmedov, M. Ochilov, K. Zaripov, R. Safarova, F. Yuzlikayev, O‘.Tolipovlar o‘z hissalarini qo‘shib kelmoqdalar.
Yuqoridagi konsepsiyalar didaktikani o‘qitish va o‘qish nazariyasini o‘rganuvchi fan sifatida tushunilishiga (qabul qilinishiga) ta’sir etdi.
Bir vaqtni o‘zida didaktikani avlodlarga hayot tajribasini o‘tkazish to‘g‘risidagi fan sifatida qarab kelinadi. Taniqli bolgar pedagogi I.Marev didaktikani rivojlanish bosqichlarini quyidagicha ifodalaydi.
|
| |
