Kalit so‘zlar:
Simulyator, axborot texnologiyalari, vertual laboratoriya, dastur, model,
optika, yorug‘lik.
Key words:
simulator, information technology, vertual laboratory, application, model,
optics, light.
Ключевые слова:
тренажер, информационные технологии, вертикальная
лаборатория, программа, модель, оптика, освещение.
Bugungi kunda dolzarb muammolarimizdan biri bo‘lgan ta’lim sohasidagi zamonaviy
talablarga javob beradigaalarin, ma’qul keladigan o‘qitish tizimini, ta’lim texnologiyalar
yordamida axborotlashtirib,o‘rganish uchun kerak bo‘lgan axborotni tanlash, ta’lim
shakliga solish ularni ta’limda qo‘llash, malaka ko‘nikmalarini hosil qilish bugungi davr
talabidir. Aynan shu maqsad sari yangi axborot texnologiyalari va kompyuter dasturlaridan
foydalanish uzluksiz ta’lim jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish
ta’lim mazmunini shakllari va usullarining o‘zgarishiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Uzluksiz
ta’lim tizimida fizika fanining rivojlantirishda o‘qitish jarayonida pedagogik fizikaning
shakllanishiga turtki bo‘ldi. Mazkur strategik vazifalar bilan bir qatorda pedagogik fizika
faninig taktik yo‘sindagi vazifalar, uzluksiz ta’limni axborot bilan ta’minlash yangi dasturlar
negizida individuallashtirilgan ta’lim metodikasini ishlab chiqish, o‘quvchi va talabaning
kompyuter savodxonligini shakllantirish va takomillashtirish vazifalarini ham hal qiladi.
579
Zamonaviy kompyuterlardagi grafik interfeys, soda muloqot vositalari va boshqa
imkoniytlarning mavjudligi barcha soha mutaxasislariga kompyter bilan qiyinchiliksiz
muloqot qilish imkonini beradi. Shu nuqtai nazardan ta’lim jarayonida laboratoriya ishi
uchun foydalanishda pedagogik dasturiy vositalardan biri bo‘lgan Phet dasturiy
ta’minotdir. Ushbu dasturiy ta’minot Colorodo, Phet Simulations Physic lab, phusisc virtual
lab, visual phusics dasturlari haqida to‘xtalib o‘tamiz. Phet dasturi haqida to‘xtalib o‘tamiz.
Phet dasturi 2001-yildagi Nobel mukofotining lauryati K.Viman tomonidan’’Physics
Edication Technology’’ (Phet) sayti yaratilgan. Phet sayti orqali turli xil mavzularga oid
modellar mavjud, ular Java va Macronedia Flash dasturlarida yaratilgan.
1-rasm PhET dasturining umumiy ko‘rinishi
Bu Phet dasturi O‘zbekiston uzluksiz ta’limini rivojlantirishda yordamlashadi. Phet
dasturidagi modellardan fizika matematika biologiya kimyo fanlaridan dars
mashg‘ulotlarida virtual laboratoriya mashg‘ulotlarini tashkillashtirishda keng foydalanish
mumkin. Ushbu dastur orqali fizika faniga oid 90 dan ortiq modellar mavjud. Biologiya 10
dan ortiq matematika 7 dan kimyodan esa 20 dan ortiq modellarni o‘z ichiga qamrab oladi.
Dasturning shunday xususiyatlari: fizik hodisalarni namoyish etuvchi optimal dastur 50
dan ortiq qadamma-qadam o‘rgatuvchi darslar,150 dan ortiq fizikaning bo‘limlariga oid
tayyor modellar, fizik jarayonlarni kompyuterda modellashtirish imkoniyatini yaratib
beradi. Crocodile Physics dasturi fizika jarayonlarni modellashtirish, va fizikaning
mexanika, elektr zanjirlari ,optika va to‘lqin hodisalarni kuzatish, tajriba o‘tkazish turli
murakkab jarayonlarni modellashtirish imkoniyatini yaratib beradi. Ushbu dastur
Crocodile Clips Lid tomonidan 1994-yildan beri foydalanib kelinmoqda. Dasturlardan
Virtual laboratoriya ishlarini va masalalar yechish, namoyish tajribalarini takomillashtirib,
yer sharoitida o‘tkazish qiyin bo‘lgan tajribalarni amalga oshirish mumkin. Bu dastur orqali
fizikaning barcha bo‘linmalarida ishlash imkoniyatini yaratib beradi. Shuningdek, amaliy va
laboratoriya mashg‘ulotlarini tashkil etish jarayonida tayyor virtual laboratoriya ishlaridan
foydlanish ham katta samara beradi. Nobel mukofotining laureate, fizik K.Viman tomonidan
“Physics Education Technology” (PHET) sayti yaratilgan PHET saytida har xil mavzularga
oid 360 mln.ga yaqin virtual laboratoriyalar mavjud bo‘lib, ular JAVA, Flash HTML 5
formatlarida yaratilgan. Phet saytida taqdim etilayotgan virtual laboratoriyalar ochiq
manba (Open Sourse) sifatida xohlagancha foydalanish mumkin. Bu dastur davlat ta’lim
standartlariga va o‘quv muassasalarida qo‘llanilayotgan adabiyotlarga mos kelganligi bilan
muhim pedagogik qurol hisoblanadi.
Uzluksiz ta’lim tizimida fizika fanining rivojlantirishda nazariy va amaliy bilimlarni
hayotga tatbiq qilishda virtual laboratoriyalardan foydalanish juda katta aham,iyat kasb
etadi. Ushbu tatqiqotlar jarayonida bilimlarni yanada mustahkamlash bilan bir qatorda
nazariya hamda hayotiy tadqiqotlqrning rivojlanishiga bevosita hissa qo‘shadilar. Bugungi
kunda o‘quvchilar talabalarga dars berishning zamonaviy axborot texnologiyalrni
580
qo;’llashga asoslangan yangi turlari shakllanmoqda ular orasida kompyuter maxsus
dasturlar yordamida o‘quvchilar tomonidan kuzatish qiyin bo;’lgan fizik jarayonlarni
yuqoridagi dasturlar orqali tushuntirish juda ham osonlik bilan amalga oshadi. Shuning
uchun ham fizika faninig har bir jarayonini o‘rganish hamda laboratoriya jarayonlarida
qo‘llaniladigan qurilmalar virtual analogini hosil qilish talabalar uchun nazarda tutilgan
turli virtual tajriba ishlari yordamida amaliy mashg‘ulotlarini o‘tkazish yanada
kuchaytirishimiz ta’lim tizimini rivojlantirishimiz maqsadga muvofiqdir.
|
