Tayanch iboralar: Yevropa tasniflash tizimi; Fransiya milliy tasniflash tizimi;
Germaniya tasniflash tizimi; xizmat ko‘rsatuvchi korxonalar markasi, xalqaro
mehmonxonalar zanjiri.
Mustaqil nazorat qilish uchun topshiriq va savollar:
1. Yevropa tasniflash tizimini tushuntiring.
2. Fransiya milliy tasniflash tizimining mohiyati.
3. Germaniya tasniflash tizimi.
4. Xizmat ko‘rsatuvchi korxonalar markasi haqida nimalar bilasiz?
5. Germaniya tasniflash tizimi qaysi mezonlar bo‘yicha talablarni belgilaydi?
41
Mavzu 4. Mehmonxonalarning me’morchilik va texnik yechimlari
Reja:
1. Mehmonxona binolari tarkibi
2. Mehmonxonaning jamoat qismlarida mehmonlarga xizmat ko‘rsatish
3. Mehmonxonaning mijozlar yashaydigan qismi va unga xizmat ko‘rsatish
4. Mehmonxonaning hayotni ta’minlash tizimi
1. Mehmonxona binolari tarkibi
Hozirgi zamon mehmonxonalarining me’morchilik yechimi juda rang-barang:
bir qavatli motellardan 88 qavatli osmono‘par binogacha, polineziyaliklarning turar
joyi uslubida qurilgan kulbalardan hozirgi zamon me’morchiligining oynavand-beton
majmualarigacha. Ayni paytda, zamirida iqtisodiy mulohazalar yotuvchi bir nechta
asosiy texnik yechimlarni qayd etish mumkin. O‘rtasida lift joylashgan to‘g‘ri
to‘rburchak bino eng sodda yechim hisoblanadi. Har bir qavatdagi lift
maydonchalaridan binoning ikki tomoniga qarab uzun yo‘lak ketgan, yo‘lakning
ikkala tomonida nomerlar joylashgan. Shahar markazida yer maydoni qimmat turgan
holda mehmonxona binosi yuqoriga qarab minora shaklida yuksalib boradi, bunda
yo‘lak uzunligi qisqaradi. Ba’zan u halqa shaklida bo‘lib, uning ichida lift shaxtasi
joylashadi.
Eski mehmonxonalarning binolari ko‘pincha ichki hovlili «quduq» shaklida
bo‘lgan. Hovlida mehmonlarning ekipajlari turgan. Binoning bunday shaklida
nomerlar bir qismining derazasi ichki hovliga qaragan. Bunday mehmonxonalarni
keyinchalik rekonstruksiya qilish jarayonida ichki hovli ko‘pincha shaffof tom bilan
to‘silgan va atrium hosil qilingan.
Kurort mehmonxonalari binosi o‘ziga xos xususiyatga ega. Bunda derazasi
dengizga qaragan nomerlarga mumkin qadar ko‘proq ega bo‘lishga harakat qilinadi.
Shu maqsadda, agar joy relefi imkon bersa, mehmonxona binosi tog‘ yonbag‘ri
bo‘ylab dengizga tushib boradigan katta «pillapoyalar» shaklida quriladi. Shunda
barcha nomerlar derazasi dengizga qaraydi. Tekis qirg‘oqlarda uch qirrali yulduz
shaklidagi (rejada) binolar ayniqsa ko‘p quriladi. Har bir qirra bo‘ylab yo‘lak o‘tadi,
yo‘lakning ikki tomonida nomerlar joylashadi. Bunday yechimda nomerlarning
uchdan ikki qismi dengizga qaraydi.
Shuningdek saroy me’morchiligi namunalarini, chunonchi, Yevropadagi ayrim
hashamatli mehmonxonalarni ham qayd etish mumkin. Ular dastlab haqiqatda ham
zodagonlarning saroyi bo‘lgan va keyinchalik mehmonxonalarga aylantirilgan.
Motellar ham o‘z xususiyatlariga ega. Ularning aksariyati ikki qavatli bo‘ladi.
Bu juda qulay, chunki qimmatga tushadigan liftlar qurish talab etilmaydi. Ammo
binoning o‘zi ancha katta maydonni egallaydiki, bu ayni holda ahamiyatsiz, chunki
motellar odatda yer nisbatan arzon turadigan shahar tashqarisida joylashadi.
Mehmonxonalar qurilishi ko‘p yillik amaliyotida bir nechta foydali tavsiyalar
ishlab chiqilgan. Ularning ayrimlarini sanab o‘tamiz.
42
1. Mehmonxona o‘z harajtlarini maqbul muddatlarda oqlashi uchun qurilish
qiymatini nomerlar soniga bo‘lganda ushbu nomer tarifidan ming baravardan
ko‘proq son chiqishi kerak. Bunda mehmonxonaning to‘lish koeffitsiyenti kamida
75%, bank krediti uchun to‘lanadigan foiz stavkasi esa – 12% gacha deb
mo‘ljallanadi.
2. Mehmonxona ostidagi yer qiymati qurilish qiymatining 20% dan oshmasligi
kerak.
3. Mehmonxona butun maydonining kamida 50% nomerlar fondiga to‘g‘ri kelishi
lozim.
4. Bir o‘rinli nomerning minimal maydoni 10 m
2
ni, ikki o‘rinli nomerniki esa – 15
m
2
ni tashkil etadi. Hozirda mehmonxona (uch-to‘rt yulduzli) namunaviy
nomerining maydoni 20-30 m
2
ni, besh yulduzli mehmonxonalarda – 40 m
2
va
undan ko‘proqni tashkil etadi. Nomerning ma’qul geometriyasi – minimal
kengligi 3 m, tomonlarining o‘zaro nisbati 2
1 bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak.
5. Hozirda nomerlarga qo‘yiladigan karavotlar mo‘’tadil ravishda qattiq va oyoqsiz
bo‘lgani ma’qul, chunki bu nomerni tozalash vaqtini qisqartiradi va pol usti
qoplamasini tejash imkonini beradi.
6. Restoran maydoni har o‘ringa 1,5-1,8 m
2
hisobidan, bar maydoni – har o‘ringa 1,3
m
2
hisobidan, banket zalining maydoni – har o‘ringa 1 m
2
gacha, restoran
oshxonasining maydoni – restorandagi har o‘ringa 0,9-1 m
2
hisobidan belgilanadi.
Oshxona maydonining taxminan yarmini omborxonalar egallaydi.
7. Ma’muriyat egallaydigan maydon har nomerga 0,3-0,5 m
2
hisobidan, nomer fondi
xizmatining omborxonalari maydoni – har nomerga 1 m
2
hisobidan, xodimlar
uchun xonalar (oshxona, dushxona, garderob) maydoni – har nomerga 4 m
2
hisobidan belgilanadi.
8. Uch yulduzli mehmonxonada har 100 nomerga taxminan 80 xizmatchi bo‘lishi
kerak (to‘rt va besh yulduzli mehmonxonalarda xizmatchilar soni nomerlar
miqdoridan ikki baravar ko‘p bo‘lishi mumkin).
9. Umumiy ovqatlanish xizmati daromadlariga nomer fondi daromadlarining nisbati
70
20 dan (qo‘shimcha xizmatlar yana 10% daromad beradi) 40
60 gacha atrofida
bo‘ladi.
10. Agar bir nomer boshqasidan qimmat tursa, birinchi nomer ikkinchisidan kamida
2-3 m
2
katta bo‘lishi kerak, aks holda mijoz farqni sezmasligi mumkin.
Shuni ta’kidlash kerakki, so‘nggi paytda iqtisod (ekonom) toifali
mehmonxonalar ancha keng tarqaldi. Ularda harajatlar (va, tegishincha, yashash
uchun haq) mumkin qadar kamaytirilgan. Tabiiyki, mazkur mehmonxonalarda
yuqorida keltirilgan barcha raqamlar ancha kamaytirilgan.
Mehmonxonani loyihalashda, qoida tariqasida, bir nechta o‘ziga xos
muammolar vujudga keladi.
1. Mehmonxonaning oqilona hajmi. Bu masala hanuzgacha bahsli bo‘lib qolayotir.
Ayrim tadqiqotchilar 100-150 nomerli mehmonxonani, ayrimlar esa – 200-230
nomerli mehmonxonani oqilona deb ko‘rsatadilar. Aksariyat mualliflarning
fikricha, nomerlarning oqilona miqdori 400 tadan oshmaydi.
2. Nomer fondining tuzilishi, ya’ni bir o‘rinli, ikki o‘rinli nomerlar va lyukslar
qancha bo‘lishi kerakligi masalasi. O‘z-o‘zidan ravshanki, nomer fondining
43
tuzilishi mehmonxona tipiga, uning darajasiga va u ishlayotgan bozor segmentiga
bog‘liq bo‘ladi. Hozirda bir o‘rinli nomerlar o‘zini oqlamaydi – kichikroq
maydonli nomerga bir kishilik emas, balki ikki kishilik karavot qo‘yilgani ma’qul.
Bu holat shu bilan izohlanadiki, nomer jihozlari qiymatining asosiy qismini
hojatxona va vanna tashkil etadi. Ikki kishilik karavot bir kishilik karavotga
solishtirganda jihozlar qiymatini uncha oshirmaydi, lekin ushbu nomerlarga
nafaqat yakka mijozlarni, balki er-xotinlarni ham joylashtirish imkonini beradi.
Bunda yashash uchun haq odatda 25% ga oshiriladi. Hatto past darajali kichik
mehmonxonalarga ham o‘ta shinam va qulay bo‘lgan bir nechta nomer («lyuks»,
«prezident»)ga ega bo‘lish tavsiya etiladi. Garchi bu nomerlarga talab uncha katta
bo‘lmasa-da, ular mazkur nomerlarda to‘xtashi mumkin bo‘lgan mashhur shaxslar
hisobiga mehmonxona obro‘sini oshirish imkonini beradi.
3. qavatlilik va liftlarning o‘tkazish qobiliyati. Ko‘p qavatli konstruksiyalar yer
maydonini (va, tegishincha, uning qiymatini) tejaydi, lekin qurilish qiymatini
asosan liftlar hisobiga oshiradi. Liftlar – juda qimmat qurilma. Ammo ularda
mablag‘ni tejash navbatlar hosil bo‘lishiga va mijozlar noroziligiga sabab bo‘ladi.
Bundan tashqari, shunday mijozlar ham borki, ular yong‘in chiqqudek bo‘lsa,
pastga tushishga ulgurmay qolishidan qo‘rqib, oltinchi qavatdan yuqoriga
joylashishga ko‘nmaydi.
4. Xavfsizlikni ta’minlash muammosi. Agar mijoz mehmonxonada o‘zini xavfsiz his
qilmasa, u bu yerga boshqa kelmaydi. Mijoz nomerda o‘zini xavfsiz his qilishi
uchun mazkur nomer eshigi mustahkam va ishonchli bo‘lishi (hech bo‘lmasa
shunday ko‘rinishga ega bo‘lishi), zanjirga qulflanishi, «ko‘zcha» va ishonchli
qulf bilan jihozlangan bo‘lishi kerak. Hozirda uch xil kalitli: mexanik, magnitli va
elektron qulflar qo‘llanadi. Ularning barchasi o‘z yutuq va kamchiliklariga ega.
Mexanik qulflar nisbatan arzon. Magnitli qulflar ularning kaliti yo‘qolgan taqdirda
qulfni qayta dasturlashtirish imkonini beradi (bunday holda mexanik qulfni
almashtirishga to‘g‘ri keladi). Bundan tashqari, magnitli va elektron kalitli sistema
nomerga kirgan barcha odamlarni qayd etish imkonini beradi (mehmonxona
xodimlari tegishli kodli o‘z kalitlariga ega bo‘ladi). Magnitli kalitlarning
kamchiligi shundaki, ular tasodifan magnitsizlanishi va natijada mijoz o‘z
nomeriga kirolmay qolishi mumkin. Bundan tashqari, qulf ishlashi uchun magnitli
kartochka-kalitni qulf tirqishidan o‘tkazish kerakki, bu yoshi o‘tgan mijozlar
uchun muayyan qiyinchilik tug‘diradi.
Magnitli va
elektron
qulflar
mehmonxonada qizg‘in
foydalanish
xususiyatlaridan kelib chiqib yasalgan standart mexanik qismdan va qulf
mexanizmini boshqaradigan elektron qismdan tashkil topadi. qulfning o‘zi sifatli
materialdan yasaladi. qulf qopqog‘ini maxsus asbobsiz ochib bo‘lmaydi.
Bunday qulflar kalitlarining quyidagi turlari farqlanadi:
-
«smart»-karta;
- perforatsiya yoki shtrix-kodli karta;
-
magnit chiziqli plastik kartochka (eng ko‘p tarqalgan variant).
Magnitli yoki elektron qulflar o‘rnatilgan mehmonxonaning ish jarayonini sodda
qilib quyidagicha tavsiflash mumkin: mehmon joylashayotganida unga kodli
kartochka beriladi. Ushbu kartochka yordamida mehmon o‘ziga ajratilgan nomer
44
eshigini faqat muayyan vaqt oralig‘ida (mehmonxonada yashash vaqti mobaynida)
ochib kira oladi. Ma’mur mehmonni ro‘yxatga olishi jarayonida kodni
dasturlashtirish amalga oshiriladi. Bunday karta ko‘p marta qo‘llaniladigan bo‘lishi
mumkin. Shunda u kodni ko‘p karra qayta yozish imkonini beradi.
Elektron qulflarning maxfiylik darajasi ham ancha yuqori bo‘ladi. Elektron
qulfni yasama kalit bilan ochib bo‘lmaydi, kodni yozib olish va undan nusxa
ko‘chirish esa – juda qiyin ish. Buning ustiga, kartochkada mehmonxona nomi va
nomer raqami odatda ko‘rsatilmaydi. Binobarin, elektron kalit yo‘qolgan taqdirda
ham mehmon o‘z nomeriga birov ruxsatsiz kirishidan himoyalangan bo‘ladi.
Bundan tashqari, elektron (magnitli) qulflar quyidagilarni ta’minlaydi:
-
muayyan belgi (zona, qavat)ga ko‘ra birlashtirilgan bir necha nomer eshigini bir
karta bilan ochish;
- nomerga kirish uchun bir necha kartani dasturlashtirish (masalan, nomerga oila
joylashganida);
- nomerdagi seyfni ochish uchun ayni shu kartadan foydalanish;
- nomerga kirishni nazorat qilish. qulf eshikning oxirgi 300 ochilishini eslab
qoladi. Bu juda muhim, masalan, nomerdan o‘g‘rilik sodir etilgan taqdirda
qonunbuzarni aniqlash uchun;
- ruxsatsiz joylashish ustidan nazorat. Agar mijoz mehmonlarni qabul qilish va
joylashtirish dasturida ro‘yxatga olingan bo‘lmasa, uni dasturlashtirish mumkin
emas;
- nomerda elektr energiyasi sarfi ustidan nazorat. Nomerda asosiy ulab-uzgich
yoniga maxsus moslama o‘rnatilgan bo‘lib, nomerda chiroqlarni yoqishdan oldin
kalitni ana shu moslama tirqishidan o‘tkazish talab etiladi. Nomerdan
ketayotganda mijoz kalitni o‘zi bilan olib ketadi va oradan ma’lum vaqt o‘tgach,
nomerdagi chiroq o‘z-o‘zidan o‘chadi;
- krediti tugagan mehmon uchun nomerga kirishni blokirovka qilish.
Ayni vaqtda keng tarqalgan qulflarning notarmoq turini o‘rnatish yuqorida zikr
etilgan imkoniyatlardan foydalanish imkonini beradi. Ushbu variantda har bir qulf
individual moslama hisoblanadi va boshqa qulflarga yoki markaziy kompyuterga
ulanmaydi. Ular o‘rtasidagi aloqa ko‘chma programmator orqali amalga oshiriladi.
Sistemaning tarmoq turi o‘rnatilgan, ya’ni barcha qulflar yagona tarmoqqa
birlashtirilgan taqdirda, qo‘shimcha funksiyalar paydo bo‘ladi:
- xonaga ruxsatsiz kirilganini aniqlash;
- nomerlarni markazlashtirilgan tartibda nazorat qilish (mijoz nomerda, mijoz
nomerda yo‘q, nomerni tozalash, bunda tozalash boshi va oxiri qayd etiladi va
h.k.).
O‘zini hurmat qilgan mehmonxona kalitlarning quyidagi turlaridan foydalanadi:
- bosh kalit (Grand master Key) – bir yoki ikki nusxasi bosh direktorda va
xavfsizlik xizmati boshlig‘ida bo‘ladi. Ushbu kalit bilan mehmonxonadagi
istalgan eshikni ochish va berkitish, ayrim qulflarni esa mehmonxonadagi
boshqa bironta ham kalit bilan ochib bo‘lmaydigan qilib berkitish mumkin;
- asosiy kalit (Master Key) – nomer fondi xizmatining boshlig‘i, bosh muhandis,
qabul qilish xizmati boshlig‘ida bo‘ladi. Ushbu kalit yordamida bosh kalit bilan
berkitilgan qulflardan boshqa barcha qulflarni ochish mumkin;
45
- seksiya kaliti (Submaster Key) – mehmonxona xodimalarida bo‘ladi. Ushbu
kalit bilan , aytaylik, bir qavatda joylashgan nomerlarning eshiklari ochiladi.
5. Boshqa muammolarga quyidagilar kiradi: avtomobillarni qo‘yish muammosi,
ayniqsa, mehmonxona restoranlari o‘z xizmatlarini ko‘chadagi mijozlarga ham
taklif etsa; foydalanish harajatlarini kamaytirish muammosi; yong‘in xavfsizligi
tizimini tashkil etish muammosi va b.
Funksional vazifasiga qarab, mehmonxonada vestibyul xonalari guruhi; mijozlar
yashaydigan qism; mehmonlar ovqatlanishi uchun mo‘ljallangan xonalar, savdo-
maishiy xizmat ko‘rsatish xonalari; mehmonlar sport bilan shug‘ullanishi, hordiq
chiqarishi va biznes bilan shug‘ullanishi uchun mo‘ljallangan xonalar; xizmat
xonalari va maishiy xonalar; texnik xonalar.
Vestibyul xonalari guruhi – mehmonxonaning eng muhim qismlaridan biri. U
mehmonlarni kutib olish va kuzatish uchun mo‘ljallangan. Unda ayrim ishlarni
taqsimlash va qayta taqsimlash funksiyasi amalga oshiriladi.
Mehmonxonaning mijozlar yashaydigan qismi nomerlarni va ular normal
faoliyat ko‘rsatishi va ularda tozalikni saqlash uchun zarur xonalarni o‘z ichiga oladi.
Restoranlar, barlar, kafelar va boshqa ovqatlanish korxonalarida mehmonlar,
ovqatlanish bilan bir qatorda, hordiq chiqarishi, o‘zaro muloqot qilishi mumkin.
Mehmonlar sport bilan shug‘ullanishi, hordiq chiqarishi va biznes bilan
shug‘ullanishi uchun mo‘ljallangan xonalar tarkibi juda keng va rang-barangdir. Ular
qatoriga kinokonsert, banket, raqs zallari ham kiradi. Sport inshootlari basseyn, sport
zallari, kegelban va sh.k.ni o‘z ichiga oladi. Ish yuzasidan uchrashish uchun
mo‘ljallangan binolarga konferens-zallar, ishbilarmonlik va bank operatsiyalarini
o‘tkazish uchun mo‘ljallangan zallar, ko‘rgazma zallari kiradi.
Savdo-maishiy xizmat ko‘rsatish xonalari guruhida savdo korxonalari,
sartaroshxona, kimyoviy tozalash shoxobchalari, suratxona, atele va b. mijozlarga har
xil xizmatlar ko‘rsatadi.
Mehmonxonaning xizmat va maishiy xonalari xodimlarga ishlash, yashash,
ovqatlanish, shu jumladan xo‘jalik va qo‘shimcha ehtiyojlarini qondirish imkonini
beradi.
Texnik xonalarda mehmonxonaning havo almashtirish, markazlashtirilgan
tartibda axlatni yig‘ish va bartaraf etish, telefon, signalizatsiya texnikasini va
mehmonxona hayot faoliyatini ta’minlovchi boshqa sistemalarning ishini nazorat
qiladigan xizmatlar joylashadi.
Muayyan xonalar guruhlarining tarkibi va maydoni har xil bo‘lib, mehmonxona
turi, foydalanish shart-sharoitlari va sig‘imiga bog‘liq.
Mehmonxona binosiga tutashuvchi hudud ham mehmonxonaning funksional
zonasi hisoblanadi. U mehmonxona mijozlari va xodimlarini tashqi muhit (shovqin,
gazlanganlik, ifloslanganlik va sh.k.)dan ajratish, kelayotgan mehmonlarga qulaylik
yaratish imkonini beradi. Shu nuqtai nazardan mehmonxona transport bo‘g‘inlari
yaqinida joylashishi, bino tegishli tarzda jihozlanishi (reklama qilinishi) muhim
ahamiyatga ega. Mehmonxona yaqinida mehmonlar dam olishi, avtomobillarini
qo‘yishi uchun joylar nazarda tutiladi.
Mehmonxona hududining yer osti maydonidan foydalanish ham istiqbollidir.
46
Mehmonxona turli xonalari va binolari guruhlarining aloqalari 4.1-rasmda
ifodalangan.
Xizmat xonalari va maishiy xonalar
Mijozlar
yashaydigan
qism
Vestibyul
xonalari
Ovqatlanish
korxonalari
xonalari
Sport bilan shug‘ullanish,
dam olish va biznes bilan
shug‘llanish uchun xonalar
Savdo-
maishiy
xizmat
ko‘rsatish
xonalari
1-rasm. Mehmonxona xonalari va binolarining asosiy guruhlari va ularning aloqalari
Mehmonxona binolari va xonalari funksional sxemalarini ishlab chiqish
texnologik aloqalar va moddiy oqimlarni oqilonalashtirishga yordam beradi.
Ichki oqimlar (xonalar va xonalarning guruhlari o‘rtasida), kiruvchi (tashqi
muhitdan mehmonxonaga) oqimlar, chiquvchi (mehmonxonadan tashqi muhitga)
oqimlar farqlanadi. Axborot oqimlaridan tashqari, mehmonxonada yashovchilar,
xodimlar, mijozlar bagaji, choyshab va yostiq jildlari, axlat, chiqindilar, inventar
oqimlari alohida o‘rganiladi. Logistik metodlar yordamida oqimlarni harakat
yo‘nalishlari va sur’atiga qarab tartibga solish mumkin.
| 