xüsusi yarışda qalib gələrək Mançester - Liverpul ilk ictimai yolunda əsas
lokomotiv
oldu.
Müntəzəm sərnişin daşımaları təşkil olunan
ilk dəmir yolu 1807 - ci ildə
Uelsdəki Suonsi və Mamblza dəmir yolu oldu. O zaman iş qabiliyyətli parovozlar
olmadığı üçün dartqı qüvvəsi kimi atlardan istifadə edilirdi.
Dəmir yolu çəkilişinin əleyhidarları İngilis kütləvi informasiya vasitələrində
aşağıdakı arqumentləri irəli sürüdülər: dəmir yolu inəklərin otlamasına
mane olacaq,
toyuqlar yumurtlamayacaq, tüstü ilə zəhərlənmiş hava uçan quşları öldürəcək, yolun
yaxınlığındakı evlər yanacaq, parovoz partlasa sərnişinlər hamısı parça - parça olcaqlar
və s.
Dəmir yolunun tikintisind ə Stefenson belə bir nəticəyə gəldi ki, yol mümkün
qədər
horizontal olmalı və yol işlərinin bahalığına baxmayaraq d əmir
yolunun
tikintisində tökmə və qazmalardan istifadə etmək lazımdır.
1823 -cü ildə Stefenson Nyukastlda dünyada
ilk lokomotiv istehsal edən
zavodun əsasını qoydu.
25 senyabr 1825 - ci ildə ingilis parlamentinin icazəsi ilə Stokton və Darlinqton
arasında yük (əsasən kömür və un) daşımaları üçün nəzərdə tutulmuş rels yolu işləməyə
başladı.
Məhz həmin gün dünyada dəmir yolunun anadan olma günü kimi qeyd
olunur. Dünyada buxar dartqılı ilk ümumi təyinatlı dəmir yolu olan bu yolun uzunluğu
21 km idi.
Parovozların konstruksiyası 1900-cü ilə kimi əsasən formalaşdı. XX əsrin
başlanğıcında şəksiz məlum oldu ki, qatarın kütləsinin artması ilə yük daşımalarına
çəkilən xərclər azalır.
XX əsnıı başlanğıcına kiıni Avropada əsas istifadə olunan parovoz növü üçoxlu,
təkər formulu 0-3-0 (təkər formulu lokomotivin növünü xarakteriz ə edir: birinci rəqəm
- qabaq qabaq saxlayıcı, ikinci rəqəm aparan, üçüncü rəqəm isə arxa saxlayıcı oxların
sayana göstərir) olan parovoz idi. Amerikada isə dörd aparan oxlu 1-4-1 («Mikado»
tipli) parovozlar tətbiq olunurdu.
Parovozlar bəzi ölkələrdə indiyə kimi manevr lokomotivi kimi saxlanılır.
İngiltərədə meydana gəlmiş dəmir yolu bütün dünyaya yayıldı. 1860 - cı ıldə
təxminən 100 min km dəmir yolu tikildi ki, bunun 50 mini ABŞ - da, 16,8 mini Böyiik
Britaniyada, 11,6
mini Almaniyada, 9,5 mini Fransada idi. Rusiyada 1851 - ci ildə
uzunluğu 650 km olan Sankt - Peterburq - Moskva xəttinin tikintisi başa çatdı.
Türkiyədə ilk dəmir yolu xətləri (Heydərpaşa - Əskişəhər - Ankara və Əskişəhər –
Ankara) 1856 - ci ildə tikildi.
İkinci dünya müharibəsinin başlanğıcında dünya dəmir yollarının təxminən yarısı
yeddi dövlətin - ABŞ, SSRİ, Böyük Bıitaniy, Fransa, Almaniya, İtaliya və Yaponiyanm
payına düşürdü.
1912 - ci ildə İsveçrədə Vintertur - Romasporn xəttində Dizel və Kloze tərəfındən
yaradılmış, gücü 705 kVt (960 a.q.) olaıı ilk
teplovozun sınağı keçirildi.
Teplovoz dartqısına keçidin geniş tətbiqi ikinci dünya müharibəsindən
sonra
başlandı. Hal - hazırda teplovozlar manevr işlərində parovozları tam əvəz etmiş və
şəbəkədə yük dövriyyəsinin təxminən 40 % - ni yerinə yetirirlər.
