O.P.Molchanova bo‘yicha 1 kg tana vazniga 1 soat davomida energiya sarfi (kkal)
1 yoshdan 3 yoshgacha bo‘lgan bolalar
|
Kechasi uxlaganda
|
2,28
|
O‘tirgan va tik turib
o‘ynaganda
|
3,64
|
Tinch yotganda (tinch uxlaganda yoki dam olganda)
|
2,50
|
Tinch yurib o‘ynaganda
|
4,07
|
Tinch turganda
|
2,78
|
Ko‘p xarakatli o‘yinda
|
6,23
|
Yurganda
|
5,07
|
Qo‘g‘irchoq o‘ynaganda
|
4,27
|
Yugurganda
|
8,64
|
8-11 yoshli bolalarda
|
Tinch o‘tirganda
|
1,89
|
Jismoniy tarbiya
|
3,33
|
Tinch turganda
|
1,89
|
Duradgorlik ishlarida
|
4,40
|
Yurganda
|
3,50
|
Tayoq bilan o‘ynaganda
|
11,30
|
Dars davomida (xorij tillari, kime, matematika)
|
1,89
|
11-14 yoshli bolalarda
|
Tinch o‘tirganda
|
1,50
|
Musiqa, jismoniy tarbiya
|
2,57
|
Dars davomida (xorij tillari, kime, matematika)
|
1,62
|
Duradgorlik
ustaxonasidagi ishlar
|
3,52
|
Dars davomida (rasm, geografiya, fizika)
|
1,72
|
Yurganda
|
3,05
|
6-jadval
Bolalar va o‘smirlar iste’mol qilishi uchun tavsiya qilingan kunlik oqsillar, yog‘lar va uglevodlar hamda energiya qiymati
Yoshi
|
0-3
oylik
|
4-6
oylik
|
7-12
oylik
|
1-3 yosh
|
4-6 yosh
|
6 yosh
|
7-10 yosh
|
11-13
o'g'il
|
11-13 qiz
|
14-17
o'smir
|
14-17
qiz
|
Energiya (kkal)
|
115
|
115
|
110
|
1580
|
2000
|
2000
|
2400
|
2800
|
2500
|
3100
|
2750
|
Oqsillar (g) jami
|
2,2
|
2,6
|
2,9
|
54
|
70
|
70
|
80.5
|
92
|
85
|
104
|
90
|
Shun. hay. Oqsil
|
2,2
|
2,5
|
2,3
|
38
|
46
|
46
|
49
|
56
|
50
|
63
|
58
|
Yog‘lar (g)
|
6,5 (0,7)
|
6,0 (0,7)
|
5,5 (0,7)
|
55
|
70
|
70
|
80
|
93
|
85
|
104
|
90
|
Uglevodlar (g)
|
13
|
13
|
13
|
218
|
270
|
270
|
340
|
394
|
355
|
450
|
380
|
7-jadval.
Bolalar va o‘smirlar iste’mol qilishi uchun tavsiya qilingan kunlik vitaminlar miqdori
Yoshi
|
0-3
oylik
|
4-6
oylik
|
7-12
oylik
|
1-3
yosh
|
4-6
yosh
|
6
mak.yosh
|
7-10
yosh
|
11-13
o'g'il
|
11-13
qiz
|
14-17
o'smir
|
14-17
qiz
|
Vitaminlar
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
С (mg)
|
30
|
35
|
40
|
45
|
50
|
60
|
60
|
70
|
70
|
70
|
70
|
А (mkg) ret.ekv.
|
400
|
400
|
400
|
450
|
500
|
500
|
700
|
1000
|
800
|
1000
|
800
|
Е (mg) tok.ekv.
|
3
|
3
|
4
|
5
|
7
|
10
|
10
|
12
|
10
|
15
|
12
|
Д (mkg)
|
10
|
10
|
10
|
10
|
2,5
|
2,5
|
2,5
|
2,5
|
2,5
|
2,5
|
2,5
|
В1 (mg)
|
0,3
|
0,4
|
0,5
|
0,8
|
0,9
|
1,0
|
1,2
|
1,4
|
1,3
|
1,5
|
1,3
|
В2 (mg)
|
0,4
|
0,5
|
0,6
|
0,9
|
1,0
|
1,2
|
1,4
|
1,7
|
1,5
|
1,8
|
1,5
|
В6 (mg)
|
0,4
|
0,5
|
0,6
|
0,9
|
1,3
|
1,3
|
1,6
|
1,8
|
1,6
|
2,0
|
1,6
|
РР (mg).
|
5
|
6
|
7
|
10
|
11
|
13
|
15
|
18
|
17
|
20
|
17
|
Folat (mkg)
|
40
|
40
|
60
|
100
|
200
|
200
|
200
|
200
|
200
|
200
|
200
|
В12 (mkg)
|
0,3
|
0,4
|
0,5
|
1,0
|
1,5
|
1,5
|
2,0
|
3,0
|
3,0
|
3,0
|
3,0
|
8-jadval
Bolalar va o‘smirlar iste’mol qilishi uchun tavsiya qilingan kunlik mineral moddalar miqdori (mg/kg)
Yoshi
|
0-3
оylik
|
4-6
оylik
|
7-12
oylik
|
1-3
yosh
|
4-6
ёш
|
6
mak.yosh
|
7-10
yosh
|
11-13
o'g'il
|
11-13
qiz
|
14-17
o'smir
|
14-17
qiz
|
Miner. mod (mg):
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kalsiy
|
400
|
500
|
600
|
800
|
900
|
1000
|
1100
|
1200
|
1200
|
1200
|
1200
|
Fosfor
|
300
|
400
|
500
|
800
|
1350
|
1500
|
1650
|
1800
|
1800
|
1800
|
1800
|
Magniy
|
55
|
60
|
70
|
150
|
200
|
250
|
250
|
300
|
300
|
300
|
300
|
Temir
|
4
|
7
|
10
|
10
|
10
|
12
|
12
|
15
|
18
|
15
|
18
|
Rux
|
3
|
3
|
4
|
5
|
8
|
10
|
10
|
15
|
12
|
15
|
12
|
Iod (mkg)
|
40
|
40
|
50
|
100
|
100
|
100
|
100
|
150
|
150
|
150
|
150
|
Bola hayotining 1-chi yilidagi ovqatlanishning o‘ziga xos tomonlari bor. Ko‘krak yoshidagi bolalarning kundalik oziq-ovqati ikki qismga bo‘linadi: ya’ni mukammal ovqat hisoblanuvchi ona sutidan, u bo‘lmagan taqdirda esa – moslashtirilgan sutli aralashmalardan tashkil topadi: “sutsiz” , turli-tuman ko‘rinishdagi qo‘shimcha tarzda beriladigan oziq-ovqatlardan iboratdir. Kundalik oziq-ovqatdagi bu tarkibiy qismlarning to‘g‘ri nisbatda bo‘lishi va u chaqaloqning almashib boruvchi fiziologik ehtiyojlariga mos tarzda o‘z vaqtida o‘zgarishi bolalarni oqilona ovqatlantirish uchun asos bo‘ladi. Shu tufayli ham u shifokorlarning diqqat-e’tiborida turmog‘i lozim.
Bola hayotining 1-chi yilida ovqatlantirishning maqbul ko‘rinishi – ona suti boqishdir.
¬Ona sutining eng muhim sifatlari:
- bola uchun zarur barcha moddalarning muvozanatlashtirilgan maqbul darajasi;
- bola organizmining yuqori darajada xazm qilishi;
- biologik faol moddalarning va himoyalovchi moddalarning keng ko‘lamligi;
- ichak mikroflorasiga ijobiy ta’sir qiluvchi bifidogen majmualar mavjudligi;
- past osmolyarlik;
- sterillik;
- maqbul harorat.
Ona suti – nafaqat bola uchun zarur barcha moddalarning, balki rivojlanishga, immunologik rezistentlik, aqliy salohiyat, fe’l-atvor va ruhiy bardamlik, o‘qish qobiliyatiga ta’sir o‘tkazuvchi biologik faol birikmalar va himoyalovchi omillar (taurin, polinukleotidlar,gormonlar, immunoglobulinlar, o‘sish omillari, makrofaglar va boshqalar) ning ham manbaidir. Ko‘krak suti bilan boqish jismoniy va ruhiy rivojlanish, infeksiyalarga chidamlilik, ovqat allergiyasiga chalinish holatlari kam bo‘lishining maqbul sur’atini ta’minlaydi.
Ammo so‘nggi yillarda chaqaloqlarning ona suti bilan boqilishi qoniqarsiz ahvolda. Bolani ko‘krak suti bilan boqishning pasaya borishi bola hayotining 1 oyi oxiridan boshlanadi va 2-3 oyda progressiv ravishda oshadi. Bu holat ikkita asosiy omil bilan bog‘liq: ayollarda homiladorlik paytida ishlab chiqilishi lozim bo‘lgan “sut bezlarida sut hosil bo‘lishi nasliy belgi” sining yo‘qligi; tibbiyot xodimlarining ko‘krak suti bilan boqishga noto‘g‘ri munosabatda bo‘lib, ona suti yetishmayotgani (asli, faqat shunday tuyuladi) haqida shikoyat qilgani hamoni gipotrofiyaning oldini olish maqsadida qo‘shimcha sut aralashmalari berishni tavsiya qilishlaridir.
Bola ulg‘aya borgan sari an’anaviy ravishda “ovqat qo‘shimchalari” va “qo‘shimcha ovqat” deb ataluvchi qo‘shimcha maxsulotlarni qo‘llash ehtiyoji yuzaga keladi. Mamlakatimizda ovqat sifatida esa – turli-tuman sabzavot, go‘sht va boshqa maxsulotlarning ezilmalari, bo‘tqalar, shuningdek, sut va qatiq qo‘llaniladi. Chet ellarda bu ikkala guruh ham”beirost” deb ataladi. Bolaning kundalik oziq-ovqatlari safini asta-sekin ko‘paytira borib, ona suti (yoki uning o‘rnini bosuvchi vositalar)ga qo‘shimcha ovqat maxsulotlari va taomlarini kiritib borish quyidagi omillar bilan belgilanadi:
- chaqaloqlar hayotining ma’lum bir bosqichi (4-6 oylik)da ona suti (yoki uning o‘rnini bosuvchi aralashmalar) bilan tushayotgan bir qator oziq moddalar (oqsil, temir, rux va hokazo)ning yetishmay qolishi va o‘sayotgan bola organizmidagi quvvat tanqisligini to‘ldirish zaruriyati. Qisman, onada sut ajralishi (laktatsiya) davrining 4-chi oyiga kelib, ayol suti tarkibidagi rux va mis moddalari kamayib ketadi, oqibatda ona suti bilan boqilayotgan bolada bu nutriyentlarning nisbiy kamayishi kuzatiladi;
- bolalarning xazm qilish tizimi va chaynash apparatini rivojlantirish va ichaklarning harakat faolligini kuchaytirish uchun mashq qildirish shartligi.
Bolalarning yoshiga qarab qo‘shimcha ovqat kiritilishi uning fiziologik va biokimyoviy o‘ziga xosliklariga qarab aniqlanadi (9-jadval).
9-jadval
|
