O ‘ ziga xos bo ‘ lgan testlarda, tezlik qobi liyati ko ‘ proq murakkab
holatlarda paydo bo‘lib, alohida sport turi uchun xarakterli bo‘lgan
m a’lumotlar asosida qurilgan harakat hodisasini afzal ko‘radi.
Masalan: tezlik sifatlari nazorat qilganda shu narsalarni hisobga
olish kerakki, o‘ziga xos bo‘lmagan mashqlar ko‘rsatkichlari
boshqa sport turi uchun o‘ziga xos bo‘ lishi mumkin.
Yakka h arak at tezligidagi nazorat. 0 ‘ziga xos bo‘lgan
harakat yoki mashqlar, bajarilishi vaqtida ko'proq ma’lumot
beruvchi ko‘rsatkichlar hisoblanadi. Bularga futbol to‘pini tepish,
basketbol to‘pini halqaga tashlash, qo‘l to‘pida to‘pni darvozaga
kirgizish,
nayza otish, qilichbozlikda qilichni sanchib olish,
boksda zarba berish vaqtidagi bajariladigan qo‘lning yakuniy
harakati kabilar kiradi.
Harakat chastotasining nazorati vaqt birligidagi harakatlar
soniga asoslangan.
Nazoratni tashkil qilish
va tezlikni baholash uchun
ko‘rsatkichlar tanlashda quyidagi umumiy holatlami hisobga
olish kerak:
- oddiy o ‘ziga xos bo‘lmagan harakat ko‘rsatkichlariga turli
qo‘zg‘atuvchilaming ta’sirini (yorug'lik, tovushlar). Ma’lum
holatlarda yuqori ko‘rsatkichlami namoyish qilgan sportchilar
boshqalarida ham katta yutuqlami ko‘rsatadi;
- modomiki, o‘ziga xos ta’sirning ko‘rsatkichlari o‘zaro
kam bogMangan latent bosqichining
navbatdagi sezish harakat
darajalarini o‘zlashtirishdagi umumiy vaqt holatiga keraklicha
ta’sirini;
- tezlik paydo bo‘lishining elementar va majmuaviy
shaklida, oddiy va murakkab ta’siming ko‘rsatkichlari o ‘rtasida
bogiiqlikning yo‘qligini.
Tezlik sifatlarining paydo bo‘lishidagi nazorataing majmuaviy
shakllari, murakkab harakatda ishlab chiqilgan test dasturlari
bilan tezlik ish tartibi uzviy bog‘langan bo‘lishi kerak va startda
yugurishi, masofa kabi maxsus testlarda ishlatilishi kerak.
137
Maxsus mashg‘ulot va musobaqa
faoliyatining muhim
komponentlari tartiblarida ko‘rsatilganidek, ular bir-biri bilan
o ‘zaro harakatda paydo boim aydi, balki amalga oshadi. Masalan,
futbol, q o i to‘pi yoki sportning boshqa turlarida tezlik xarakteriga
ega b o ig an harakat hodisasi faqat bir tartibga suyanish, agar
murakkab
holatlarda olib borilsa, ikki yoki uch tartibda olib
borilishi mumkin.
Testning mazmuniy munosabatlarida tezlik imkoniyati nazorati
rejalashtirilsa, ulaming uslubiyatidan foydalanishda, sinov
jarayonida sportchi yuqori
ish qobiliyatida boiishi, charchash
belgilari ko‘rinmasligi kerakligini yodda tutish lozim.
Shu maqsadda, mavsumiy xarakterdagi sport turlarida, odatda,
sportchi tomonidan qisqa masofada amalga oshirilgan maksimal
tezlik aniqlanadi. Bunday tezlik mutlaq deb qabul qilinadi va
tezlik qobiliyatlarining umumiy ko‘rsatkichlari sifatida xizmat
qiladi (8.3-jadval).
Mutlaq tezlik sportchining m aiu m vaqtda (odatda, 10 s
davomida) o ‘tgan (egallagan) masofasi bo‘yicha
baholanishi
mumkin.
