0,59 ·10-5 – 0,72·10-5 sm3/s ga teng, kolloid eritmalarda esa bu ko„rsatkich ancha
past.
Yuqorida keltirilgan dalillar yog„ning erituvchidagi eritmalarini molekulyar
eritmaga yaqin deb qarashga olib keladi. Moylarni
organik erituvchilar bilan
aralashtirganda quyidagi hodisalar kuzatiladi: eritma hajmining oshishi,
(zichlikning kamayishi); eritma qovushqoqligining kamayishi, eritma ustidagi bug„
bosimining ortishi (14.1-rasm).
Adabiyotlarda, soya moyini erituvchilardan biri bilan aralashtirilganda
qandaydir ijobiy issiqlik effekti hosil bo„lishi (bir xil og„irlikdagi moy va erituvchi
aralashtirilganda harorat 0,25–3,010Cga oshadi) va boshqa erituvchilar bilan esa
aksincha bo„lishi (0,67–3,000Cga kamayadi) ko„rsatilgan. Biroq issiqlik effekti
haqidagi u ma‟lumotlar ushbu erituvchilarning
boshqa xususiyatlari bilan
bog„lanmaydi va issiqlik effektlaridagi farq sabablari aniqlanmagan. Moylarni
erituvchila bilan aralashtirganda shu kabi hodisalarning borligi – shuni
ko„rsatadiki, ular molekulasi orasidagi o„zaro ta‟sir moy va erituvchi
molekulalarining o„zaro ta‟siridan farq qiladi. Bularning barchasi yog„ning organik
erituvchilardagi eritmalarini o„zining ayrim xossalari bilan ideal eritmalardan farq
qilib, Raul qonuniga to„liq bo„ysunmasligini ko„rsatadi.
Ekstraksiya vaqtida missellaga o„tgan yog„ning hamroh moddalari uning
xossalariga sezilarli ta‟sir ko„rsatadi, chunki ular moy
tarkibida kolloid zarracha
ko„rinishida bo„lishi mumkin.
Shunday qilib, mitssellaning ayrim xossalarini belgilab beruvchi, ajratib
olingan erituvchi va moyning molekulyar eritmalari, yog„dagi hamroh
moddalarning kolloid zarrachalariga muhit hisoblanadi.
Masalan, ma‟lum konsentrasiyali mitssella gidratlanishi
va undagi fosfatid
emulsiyasi ajralishi mumkin, chunki undagi fosforli birikmalar kolloid holatda
bo„ladi. Mitssellani distillyatsiyalash vaqtida hosil bo„ladigan ko„pik unda ko„pikni
barqarorlashtiruvchi sirt faol moddalar borligi bilan izohlanadi. Bu moddalar
mitssellada kolloid zarracha ko„rinishida mavjud bo„lishi mumkin. Mitssella
xossalarining Raul qonunidan chetlanishi ko„plab
tadqiqotchilar tomonidan
o„rganilgan va bu chetlanish ayniqsa yuqori konsentrasiyadagi mitssella misolida
ko„rinadi.
14.1-rasm. Misyella (kungaboqar moyi ekstraksiya benzini) ustidagi erituvchi
bug„lari bosimining 70
0
Sda uning konsentrasiyasiga bog„liqligi
14.2- rasm. Missella faollik konsentrasiyasining uning tarkibiga bog„liqligi: 1-
paxta moyi-texnik geksan (93,2
0
Sda): 2-kungaboqar yog„i engilfraksiyali benzin.
Bu chetlanishlar erituvchi turiga va haroratga bog„liq bo„lib, komponentlar
aktivligini mol ulushiga nisbatini ifodalovchi faollik koeffisienti bilan
harakterlanadi.
Ideal erituvchilar uchun faollik koeffisienti birga teng.
Paxta va kungaboqar mitssellalarining faollik koeffisientlarini ularning tarkibiga
bog„liqligi 14.2-rasmda keltirilgan. Ikkala egri chiziqlar bir turkumli bo„lib,
erituvchining
miqdori oshishi, ya‟ni mitssella konsentratsiyasining kamayishi
bilan, “bir”ga yaqinlashadi.
Bu egri chiziqlardan ko„rinadiki, o„simlik moylarini erituvchilardagi, xususan
benzin va geksandagi, eritmalari ideal eritmalarning
xususiyatlaridan sezilarli
chetlashadi. Faqatgina mitssella juda suyultirilgan ko„rinishida bo„lgandagina ideal
eritma xossalariga yaqinlashadi. Buning isboti sifatida tajriba va additivlik
qonuniyati bo„yicha hisoblab aniqlangan nur sindirish ko„rsatkichi, qovushqoqlik
va sirt tarangliklari orasidagi farqlarni keltirish mumkin.
