49
79
Аu
Oltin
196.967
Tartib
raqam
Z
Atom massa
A
17
CI
Xlor
35,5
29
Cu
Mis
63.546
II BOB. 5-MAVZU
Izotoplar. Izobarlar. Izotonlar
O‘rganiladigan tushunchalar
• Nisbiy
atom massa
• Izotoplar
• Izobarlar
• Izotonlar
Atom raqami – elementning davriy jadvaldagi tartib
raqami bilan ifodalanuvchi son. Tartib raqami – atomdagi
protonlar soni. U “Z” harfi bilan ifodalanadi.
Tartib raqami (Z) = protonlar soni.
Nisbiy atom massa – atomdagi proton va neytron-
larning yig‘indisi. U “A” harfi bilan ifodalanadi. Masalan,
natriy tarkibida 11 ta proton va 12 ta neytron mavjud.
Shunday qilib, natriyning tartib raqami 11 ga,
nisbiy atom
massasi esa 23 ga teng.
Nisbiy atom massa (A) = Protonlar soni + Neytronlar
soni.
Tartib raqami va nisbiy atom massa odatda element
belgisi bilan beriladi.
Misol uchun, uglerod, natriy va oltingugurtni te-
gishli belgilar va ushbu belgidan
foydalangan holda
quyidagicha tasvirlash mumkin:
11
16
6
23
32
12
,
,
Na S C
.
Atom raqami va nisbiy atom massa
Uglerodning uchta izotopi mavjud.
Birinchi izotopda 6 ta, ikkinchisida 7 ta,
uchinchisida 8 ta neytron mavjud. Izotop-
larni belgilashda element nomidan keyin
atom massa chiziqcha bilan yoziladi.
Masalan, atom massa raqamlari 12, 13
va 14 bo‘lgan uglerodning
izotoplarini mos
ravishda uglerod – 12, uglerod – 13 va
uglerod – 14 deb yozish mumkin. Shu bi-
lan birga ular
12
C,
13
C va
14
C tarzda ham
yozilishi mumkin.
12
C
13
C
14
C
Xlorning atom massasi 35,5, misniki 63,5 ga teng. Bu
ikki elementning atomlarida
yarimta proton yoki yarimta
neytron borligini anglatadimi?
Davriy jadvaldagi elementlarning nisbiy
atom massasiga diqqat bilan qarasangiz,
ularning hammasi ham butun son emas-
ligini ko‘rasiz.
Bunda har bir elementning
“xunuk” atomlari mavjud ekanini angla tadi.
Masalan, eng oddiy vodorodda – bitta pro-
ton, uning atrofida bitta elektron aylana-
di, bu butun atomdir. Biroq yana shunday
vodorod atomlari borki,
ular ning yadrosi-
da protondan tashqari neytron ham mav-
jud. Bunday vodorod deyteriy deb ata ladi,
uning atomi odatdagidan og‘irroq bo‘lib,
vodorod izotopi hisoblanadi.
@edurtm_uz
