|
Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali
|
| bet | 47/186 | | Sana | 23.05.2024 | | Hajmi | 16,04 Mb. | | #250922 |
Bog'liq Himoyalangan yer sabzavotchiligi. 2021-2022 umukaNazorat savolar:
Ko‘chat yetishtirish usuli va uslubi qanday.
Ko‘chatlar qanday usulda chiniqtiriladi.
Yaroqli ko‘chat miqdori qanday aniqlanadi.
Bir metr kvadratga nechi gramm karam urug‘i sepiladi.
Pikirovka deganda nimani tushinasiz.
Reja:
Karam ko’chatlarini yetishtirish xususiyatlari.
Baqlqjon ko’chatlarini yetishtirish xususiyatlari.
Qalampir ko’chatlarini yetishtirish xususiyatlari
Tayanch iboralar: Ertagi, o’rtagi, tuvakchali, tuvakchasiz, plyonkali issiqxona, issiqxona harorati, pikirovkali, pikirovkasiz, ko’chirib o’tqazish, oziqali ko’pikchalar, chidamlilik.
Karam – O’zbekistonda ertagi (dalaga fevral oxiri – mart boshlarida ekiladi), o’rtagi (aprel oxiri – mayning boshi) va kechki (iyun oxiri – iyul boshlari) karam yetishtiriladi. Ertagi karam ko’chatlari yilning eng sovuq vaqtida o’stiriladi, shu bois ular uchun isitiladigan oynavand yoki plyonkali issiqxona yoki issiq parniklardan foydalaniladi. O’rtagi karam ko’chatlari isitilmaydigan plyonkali issiqxonalarda, sovuq parnik va ko’chatxonalarda hamda vaqtincha plyonkali pana joylarda, kechki karam ochiq dala egatlari va ko’chatxonalarda yetishtiriladi.
Ertagi va o’rtagi karam ko’chatlari tuvaksiz usulda issiqxonalarda yetishtirilganda tuproqqa ishlov berishdan oldin uni 1 m2 ga: 20-25 kg chirindi yoki kompost, unga 25-30 g ammiakli selitra, 50-60 g superfosfat, 15-20 g kaliy sulfat qo’shib solinadi. Tuvakli ko’chatlar uchun issiqxonaning tabiiy yeri chopiladi, tekislanadi va unga oziq kubiklari yoki tuvakchalar o’rnatiladi. Parniklarda maysalar uchun tuproq bioyoqilg’i ustiga 10-12 sm qalinlikda, ko’chat uchun 15-18 sm qalinlikda solinadi.
O’zbekiston Sabzavot-poliz ekinlar va Himoyalangan yer sabzavotchiligi ilmiy tadqiqot insituti ko’chatni sholi shulxasida yetishtirish usulini ishlab chiqqan. Oziq aralashmasiga 1,5-2 sm qalinlikda namlangan sholi shulxasi solinib unga urug’ sepiladi, so’ngra uning ustigan ham 1,5-2 sm qalinlikda namlangan shulxasi solinib va tekislash taxtasi bilan zichlanadi. Pikirovka qilinadigan parniklarga sholi shulxasi 7-8 sm qalinlikda solinadi. Bu usul sodda va ko’chatni ildiz chirish kasalligi bilan zararlanishdan asraydi. Issiqxonalarda ko’chatlar yetishtirishda ham uni qo’llash mumkin.
Ertagi karam ko’chatlarini olish uchun urug’ parniklarga dalaga ekishdan 65-70 kun, isitiladigan plyonkali issiqxonalarga esa – 50-55 kun oldin sepiladi. Toshkent va Samarqand viloyatlarida ertagi karam ko’chatlarini olish uchun urug’ni parniklarga 20-30 dekabrda, plyonkali isitiladigan issiqxonalarga yanvar boshlarida ekiladi. Fargona vodiysida 10 kun oldin, Xorazm va Qoraqalpogistonda 20 kun keyin ekiladi. Urug’dan ungan ko’chatlarni bir vaqtda pikirovka qilmaslik uchun urug’lar 10-15 kun davomida ekiladi.
1 ga ochiq yerga ekiladigan karam ko’chatlari tayyorlash uchun 400 gI klass urug’ ekilishi kerak. Ekishdan oldin urug’ teshigi 1,0-1,5 mm elakda saralanadi va dorilanadi.
Ertagi karam ko’chatlari ko’pincha pikirovka qilib o’stiriladi. SHuning uchun 1 m2 dan 2000-2500 maysa olishni mo’ljallab urug’lar qalinroq sepiladi. Buning uchun 1 m2 issiqxona yeriga 10-12 g yoki parnikning 1 rom ostiga 15-20 g urug’ sepiladi. Urug’ sochma usulda sepiladi. Urug’lar ustidan 1 sm qalinlikda tuproq aralashmasi sepiladi.
Urug’dan ungan maysalar, issiqxonada nixollar paydo bo’lgach 10-12 kundan keyin va parniklarda 15-18 kundan keyin pikirovka qilinadi. Tanlab olishdan oldin ko’chatlar yaxshilab sug’oriladi. Maysalar 66, 77 sm oziq maydonga yoki shu hajmidagi oziq kubiklariga pikirovka qilinadi. Pikirovkadan so’ng 2-3 kun qorongilatib havoning namligi yuqori darajada saqlanadi.
1 ga yerdagi karam ko’chatini pikirovka qilish uchun 100-150 odam-soat sarflanadi. SHuning uchun plyonkali issiqxona maydonlariga ega bo’lgan xo’jaliklarda karam ko’chatlari pikirovkasiz o’stiriladi. Buning uchun urug’lar 66, 65 sm oziq maydoniga aniq ekiladi. Qo’lda ekilganda 1 m2 yuzaga 3 g urug’, seyalka bilan ekilganda 5,5 mm uyali ekish apparatlaridan foydalaniladi.
Pikirovka qilingan ko’chatlarni parvarish qilish harorat tartibotini sozlash, muntazam shamollatish, sug’orish, qo’shimcha oziqlantirish, kasallik va zararkunandalarga qarshi kurashdan iborat bo’ladi.
Havoning nisbiy namligi 65-75% saqlanadi. Issiqxonalarda harorat tartiboti isitish va shomallatish orqali parniklarda – matlar yopish va shamollatish orqali sozlanadi. Plyonkali issiqxonalarda, ayniqsa, quyoshli kunlarda haroratga ehtiyot bo’lish, 20°S dan oshib ketmasligini kuzatib borish kerak.
Ko’chatlar kam, ammo to’yintirib sug’oriladi. Har sug’orishdan so’ng shamollatiladi. Ko’chatlarni asosiy joyiga ekishga 20-25 kun qolganda shamollatish kuchaytiriladi. Ertagi karam ko’chatlari mineral o’g’itlar ertimalari bilan ikki marta oziqlantiriladi. Birinchi oziqlantirish pikirovka qilingandan keyin 10 kun o’tgach, ikkinchisi – ekishdan 10 kun oldin o’tkaziladi. Birinchi oziqlantirishda 1 litr suvga 0,5 g ammiakli selitra, 2 g superfosfat va 2 g xlorli kaliy qo’shilgan; ikkinchisida tegishlicha –1,8 va 4 g eritmasidan foydalaniladi. Eritma1 m2 yerga 6-7 l sarflanadi. Ko’chat oziqlantirilganidan so’ng toza suv bilan to’yintiribsug’oriladi. Mineral azot o’rnida mol go’ngi (1:8) yoki suv aralashtirilgan sharbatdan (1:4) foydalanish mumkin.
Ko’chat pikirovkasiz o’stirilganda qo’shimcha tuproq solishi qo’llaniladi. Ekishga 10-15 kun qolganda ko’chatlarni chiniqtirish boshlanadi. CHiniqtirish avval kunduzi kuchli shamollatishdan boshlab, so’ngra kechasi ham o’tkaziladi. Ko’chat ekilishidan 5-7 kun oldin faqat kunduzi emas, balki kechasi ham ochiq holda qoldiriladi. Buning uchun issiqxonalarda plyonka, parniklarda romlar olinadi hamdasug’orish to’xtatiladi.
O’rtagi karam ko’chatalri isitilmaydigan inshootlarda yetishtirladi. Ekishdan 20-25 kun oldin qoplamasi olinadi. O’stirish davomiyligi qisqaradi. SHuning uchun ko’chat tannarhi arzon. Odatda u pikirovkasiz, oziq kubiklarsiz o’stiriladi.
Urug’lar ko’chatni dalaga ekishdan 40-45 kun oldin sepiladi. Siyrak ekilish tufayli ko’chatga ehtiyoj kamroq bo’ladi, shuninng uchun urug’ sarfi 350 grammgacha kamaytiriladi. Pikirovkasiz o’stirilganda 1 m2 joyga 2-3 g urug’ sepiladi. O’rtagi karam ko’chati, ertagi karam ko’chati bilan bir xil parvarish qilinadi. Ammo o’stirish vaqtiniing qisqaligi tufayli sug’orish, qo’shimcha oziqlantirishlar soni kamayadi. Sug’orish zarur bo’lganda o’taziladi. O’rtagi karam ko’chatini o’stirishda zich joydagi ko’chatlar qo’lda yagana qilinadi. Kechki karam ko’chatini o’stirishda urug’lar mayning ikkinchi yarmida, ekilishidan 30-35 kun oldin sepiladi. U yozgi yuqori haroratlarda o’sadi, shuning uchun yopqichlarga ehtiyoj bo’lmaydi. Doka, bo’yra, qamich bordon bilan pana qilib salqinlash yaxshi natija beradi. Ular ortiqcha quyosh radiatsiyasi va qizib ketishdan asraydi.
Kechki karam ko’chatlarini yetishtirish uchun unumdor tuproqli maydonlar tanlanadi va ular oldindan tayyorlanadi. Erta bahorda 1 m2maydonga 40-50 kg chirindi, 15-20 g ammiakli selitra, 30-40 g superfosfat va 20-25 g xlorli kaliy solinadi.
Urug’ parnik yoki sabzavot seyalkalari bilan egat yoki marzalarga lentali ko’p qatorli usulda lentadagi qatorlar orasi 6-13 sm, qatordagi o’simliklar orasi 3-8 sm qilib ekiladi. Lentaning eni 0,6-1,2 m, lentalar o’rtasidan o’tish yo’lkalari qoldiriladi. Urug’ni ekish me’yori 2-3 g/m2. 1 ga ochiq yerga karam ko’chati yetishtirish uchun 300 g urug’ sepiladi.
Jo’yaklarda yetishtirilganda lentaning eni toraytiriladi, lentalar orasidagi oraliqdan sug’orish ariqlari olinadi. Marzali pollarda yetishtirilganda suv oqizib sug’oriladi. Pollar yuzi chirindi bilan mulchalanadi. Qalin joylar yagana qilinadi. Ikkita chinbarg chiqarganda mineral o’g’itlar bilan oziqlantiriladi. Kechki karam ko’chatlari 4-5 barg chiqarganda ekiladi.
|
| |
