Tayanch iboralar:
Repatriatsiya muammolari, mehnat bozoridagi tafovutlar, optimal
texnologiyalar, xalqaro kompaniyada mehnatga haq to’lash, ekspatriantlar
mehnati.
Nazorat savollari:
1. Xodimlar xizmat safaridan qaytganidan so’ng qanday muammolar
kelib chiqishi mumkin?
2. Xalqaro kompaniyada mehnatga haq to’lash qanday xususiyatlarga
ega?
3. Nima uchun mehnat bozoridagi tafovutlarni hisobga olish zarur?
4. Milliy va xalqaro darajalarda inson resurslarini boshqarish
xususiyatlari qanday farqlarga ega?
5. Xorijiy filial boshqaruvchisini tayinlashda qanday qiyinchiliklar
mavjud?
6. Mahalliy boshqarish xodimlaridan foydalanish qanday ijobiy va
salbiy tomonlarga ega?
7. Ekspatriantlar deganda kimlar nazarda tutiladi?
Tavsiya etiladigan adabiyotlar
1. Nazarova G.G., Nazarova R.R., Salixova N.M., Muxamedjanova
G.A., Ismailova N.S. Xalqaro menejment. O’quv qo’llanma. T.: TDIU,
2009.
2. Пивоваров
С.Э.,
Тарасевич
Л.С.
Международный
менеджмент: Учебник. 4-е изд.- СПб: Питер, 2008.
3. Иваненко
А.Г. Инновационный менеджмент: учебное
пособие. - М.: КНОРУС, 2009.
4. Кузьмина Т.И. Международный менеджмент. Управление в
международных компаниях. М., 2004.
169
10 - BOB. XALQARO BIZNES ETIKASI VA XALQARO
ALOQALAR MENEJERIGA QO’YILADIGAN TALABLAR
Global menejer uchun etikaning ahamiyati
Global menejer uchun turli mamlakatlar va qit’alar sharoitida
mehnat qilish bilan bilan bog’liq bo’lgan ahloq, ma’naviy talablar va
me’yorlarning umuminsoniy xarakterini tushunish ichki milliy va
xalqaro nizolarning oldini olishga yordam beradi. Bunday ziddiyatlar
ehtimoli kompaniya boshqaruvchisiga nisbatan xalqaro menejer uchun
yuqoriroq hisoblanadi.
Xalqaro menejerning o’z kundalik faoliyatida duch keladigan
davlatlar o’rtasidagi iqtisodiy va siyosiy tafovutlar ko’pincha
sayyoramizda yashovchi etnik guruhlarning ijtimoiy-madaniy
rivojlanishidagi farqlarning natijasi ekanligiga ishonch hosil qiladi.
Bu tafovutlar menejment uslubiga, ishlab chiqarish va sotishni tashkil
etishga, mahalliy mutaxassislar bilan ishlab chiqarish munosabatlariga
va pirovardida qabul qiluvchi mamlakatda mehnat unumdorligi va
xalqaro kompaniya xorijiy filiali haqidagi ommaviy fikrga bevosita
ta’sir etadi.
Ziddiyatlar xalqaro menejerning bir tomondan qabul qiluvchi
mamlakat ijtimoiy fikrini inkor etib, faqat iqtisodiy yutuqka
erishishga qaratilgan faoliyat yuritganda, boshqa tomondan esa, ko’p
sonli shaxslar guruhlarini o’z faoliyatining to’g’riligi, foydaliligi yoki
hech bo’lmaganda zararsiz ekanligiga ishontira olmaganda vujudga
keladi. Bunday guruhlarga masalan, qabul qiluvchi mamlakatda
xalqaro kompaniyaning filiali ishchi va xizmatchilari, mahalliy
hissadorlar, hukumat mansabdorlari, tegishli kasaba uyushmalar
rahbariyati va hokazolar kiradi. Menejer va ular o’rtasida ba’zan
maxsus mahalliy qonunchilik yordamida hal qilish mumkin bo’lmagan
baxsli ziddiyatlar vujudga keladi.
Bu holda global menejer jamiyat oldidagi o’z ma’suliyatini
anglashi va har qanday yo’l bilan foyda olish prinsipini cheklash
yo’li bilan o’z xatti-harakatlarini ahloqiy jihatdan qoralanishiga yo’l
qo’ymasligi zarur. Bu foyda olish prinsipini umuman inkor etishni
emas, balki qabul qiluvchi mamlakatdagi mavjud ijtimoiy me’yorlarni
buzishga olib kelganda, iqtisodiy samaradorlik mantiqi bilan
rivojlanayotgan taraqqiyot kishilar uchun havf-xatar manbaiga
aylangan holda uni cheklashni nazarda tutadi.
170
Ahloqiy me’yorlar korxona rahbarining xatti-harakatlarini
ma’lum darajada, jumladan, xalqaro menejer nuqtai nazaridan
iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo’lgan tadbirlar kishilar, atrof-
muhit uchun havf-xatar tug’dirishi mumkin bo’lgan vaziyatlarda ham
cheklaydi. Bu qarashlarga global menejer faoliyatida ustunlik berilishi
kerak, chunki qabul qiluvchi mamlakatlarda xorijiy va qo’shma
korxonalar tobora ko’proq darajada jamoatchilikning kuchli e’tibori
ostida amal qilmoqda.
Xalqaro menejerning ahloqiy jihatdan qo’pol xatolariga
quyidagilarni kiritish mumkin:
- qabul qiluvchi mamlakatlarda ishbilarmonlik muhiti va
madaniy hayot xususiyatlarini o’rganishni inkor etish;
- xorijiy faoliyat natijalarini oshirib kutish;
- chet ellik sheriklar bilan o’zaro tushunishga erishishga
intilmaslik;
- chet ellik sheriklar bilan muntazam muloqot qilmaslik, shu
jumladan, ular bilan iliq shaxsiy munosabatlar ahamiyatini yetarli
baholamaslik;
- vujudga kelgan muammolar va kelishmovchiliklarning sabablarini
yaxshi o’rganmasdan turib, chet ellik sheriklar bilan munosabatni uzish.
Jahon iqtisodiyotining zamonaviy bosqichida global menejer
malakasi iqtisodiy va texnik bilimlardan tashqari ijtimoiy sohadagi
bilimlar va muloqotga kirishuvchanligini ham o’z ichiga olishi kerak.
Ziddiyatlar vujudga kelganda tinchlik o’rnatilishini kifoya deb biluvchi
an’analar eskirib qoldi. Hozirgi vaqtda xalqaro menejer duch keladigan
muammolarning hal qilinishi bundan manfaatdor bo’lgan barcha shaxslar
va huquq sub’ektlari o’rtasida kelishuvga, ya’ni konsensusga erishish bilan
bog’liq.
Ratsional konsensusga erishish vositasi sifatida muammo hal
qilinishidan barcha manfaatdorlarni qat’iy argumentatsiyalash (isbotlash)
asosida sog’lom tafakkur ovoziga murojaat qilish nazarda tutiladi. Bunda
global menejer o’z faoliyatining ijtimoiy oqibatlarini hisobga olishi shart.
Bunga xalqaro kompaniya xorijiy filialining boshqarish loyihasi va
qarorlar qabul qilish qaltisligi bilan bog’liq munozaralar ularning amalga
oshirilish darajasi nuqtai nazaridan yordam berishi mumkin. Qarorlar
qabul qilish usuliga bunday yondashuv qarorlarning boshqa manfaatdor
shaxslar uchun keltirib chiqarishi mumkin bo’lgan qaltislik darajasini
jiddiy pasaytiradi.
Bir vaqtning o’zida konsensus muhim qarorlar qabul qilinishida
171
tadbirkorlik omadini ta’minlashga o’z hissasini qo’shadi, chunki u ma’lum
darajada noto’g’ri qarorlar qabul qilinishidan, noratsional kapital
qo’yilmalarni amalga oshirishdan, havfli vaziyatlar tug’ilishidan
kafolatlaydi. Xalqaro menejerlarda qabul qilinayotgan qarorlarni ahloqiy
baholash va isbotlash qobiliyatlarini rivojlantirish maqsadida rivojlangan
davlatlarning ko’pgina o’quv yurtlarida biznes-etika majburiy fan sifatida
o’qitiladi.
|
