Mavzuni takrorlash uchun savollar

IX BOB. 
JAVOBGARLIK S U G ‘URTASI VA U N I
0 ‘TKAZISH TARTIBI
9.1. Avtotransport vositalari egalarining uchinchi shaxslar
oldidagi fuqarolik javobgarligini sug‘urtalashning zanirligi va
asosiy shartlari
Bozor munosabatlari sharoitida yuridik va jismoniy shaxs­
laming uchinchi shaxslar manfaatiga zarar yetkazish xavfi kucha- 
yadi. Bu xavfning ro‘y berishi natijasida yetkazilgan zarami qop­
lash yuzasidan zarar yetkazgan shaxslaming javobgarhgini sug'ur­
ta qüish mamlakatimizda o'z rivojini topmoqda. Ana shunday 
javobgarhkni sug'urta qüishning keng tarqalgan turlaridan biri — 
transport vositalari egalarining uchinchi shaxslarga zarar yetkazish 
fuqarohk javobgarhgini sug'urtalashdir.
Ma’lumki, transport yuqori xavfni keltirib chiqamvchi man- 
balardan biri hisoblanadi.
Transport haydovchisi transport vositasini boshqarish jara- 
yorüda uchinchi shaxslaming muayyan manfaatlariga, sog'lig'iga 
zarar yetkazishi mumkin.
Yo'l-trarisport hodisasi natijasida zarar ko'igan shaxslar, ko'p 
holatlarda aybdorlardan zaramd undirib ololmaydüar. G 'ayri- 
qonuniy harakat tufayh yuridik yoki jismoniy shaxslaming sog'- 
Hg'i, hayoti yoki mol-mulkiga yetkazilgan aybdor shaxs tomonidan 
to'liq hajmda qoplanishi lozim. Qonun hujjatlarida zararni to'lash 
majburiyati zarar yetkazuvchi bo'lmagan shaxsga yuklatihshi mum­
kin. Zarar yetkazgan shaxs, agar zarar o'z aybi büan yetkazilma- 
ganligini isbotlasa, zarami to'lashdan ozod etilishi mumkin.
Bugungi kunda ahoh turmush darajasirüng doimo oshib bo­
rishi, transport vositalarining yanada takomülashishi jahonda av- 
tomobiUar sonining muntazam o'sishiga ohb kelayapti.
136

Afsuski, transport vositalari sonining ko‘payishi yo‘l-trans- 
port hodisasi bilan bog‘hq salbiy oqibatlarga ohb keladi. Hozirgi 
sharoitda yuridik va jismoniy shaxslarning uchinchi shaxslar 
manfaatiga zarar etkazish xavfi kuchaymoqda. Bu xavfiiing ro‘y 
berishi natijasida yetkazilgan zarami qoplash yuzasidan zarar yet- 
kazgan shaxslaming javobgarhgini sug‘urta qihsh mamlakatimizda 
o‘z rivojini topmoqda. Ana shunday javobgarhkni sug‘urta qi­
hshning keng tarqalgan turlaridan biri — transport vositalari ega­
larining uchinchi shaxslarga zarar yetkazish fuqarohk javobgar­
hgini sug‘urtalashdir.
0 ‘zbekiston Respubhkasida yengil avtobil ishlab chiqarish sa- 
noatining rivojlanishi m a’lum bir m a’noda transport vositalari 
sug‘urtasi hamda transport vositalari egalarining fuqarohk javob­
garhgini majburiy sug‘urtalashning rivojlanishiga va sug‘urta kom- 
paniyalariga m a’lum bir ma’noda aniq vazifalami yuklashi tabiiy, 
albatta. Shuni alohida ta’kidlab o‘tish joizki, respubhkamiz hu­
dudida yengil avtomobillar sonining keskin ravishda ortib borishi 
jamiyatimiz va uning vakillari uchun foydali hisoblanadi. Lekin 
shu bilan bir qatorda shuni unutmaslik kerakki, avtotransport 
sonining keskin ravishda ortib borishi o‘z-o‘zidan yo‘Uarimiz hu­
dudida xunuk va noxush hodisalarni yuzaga keltirishi mumkin.
Barchamizga ma’lumki, 2008-yil 22-oktyabrda 0 ‘zbekistonda 
«Transport vositalari egalarining fiiqarohk javobgarhgini majburiy 
sug'urtalash to‘g‘risida»gi qonun kuchga kirdi. 2009-yilning 22-yan- 
varidan boshlab transport vositalari egalari fuqarolik javobgarligini 
majburiy sug‘urtalash (FJMS) pohsiga ega bo‘hnaganlar, eng kam 
ish haqi miqdorida, mansabdor shaxslar esa eng kam ish haqining 
uch barobari miqdorida jarima to ‘laydilar.
Transport vositalari egalarining fiiqarolik javobgarhgini majbu­
riy sug'urtalash jabrlanuvchining mulkiga zarar yetganda eng 
ko‘pi bilan 1050 AQSH dollari, jabrlanuvchining sog‘lig‘i yoki 
hayotiga zarar yetganda esa eng ko‘pi bilan 1950 AQSH doUari 
miqdordagi mablag‘ni ko‘zda tutadi. Sug‘urta qoplamasi sug‘ur-
137

talovchi tom onidan bevosita jabrlanuvchiga yetkazilgan zarar 
miqdorida, lekin yuqorida qayd etilgan qiymatdan ortiq bo‘lmagan 
miqdorda to‘lanadi.
Bunda o‘z-o‘zidan nega zararning barchasi tolanmaydi, degan 
savol tug‘iladi? Zararning hammasi ham qoplanishi mumkin, 
lekin buning uchun sug‘urtalanuvchi majburiy sug'urtadan tash­
qari fuqarolik javobgarligini ixtiyoriy sug‘urtalash polisiga ega bo‘- 
Ushi kerak. Chunki yetkazilgan zarar o‘rnatilgan limitdan yuqori 
bo‘lish holatlari ham kam emas.
Masalan, sug‘urtalanuvchi fiiqarolik javobgarligini majburiy 
sug‘urtalash polisiga ega bo'lsa, qonunga muvofiq jabrlanuv- 
chining mulkiga zarar yetkazilganda sug‘urta qoplamasi 1050 
AQSH dollariga teng miqdor bilan chegaralanadi. Yetkazilgan 
zarar miqdori 3000 AQSH dollarini tashkil etsa, sug‘urta kom­
paniyasi faqat ko‘zda tutilgan 1050 AQSH dollarini tolaydi, qol­
gan qiymatni esa sug'urtalanuvchi o‘z yonidan tolashiga to ‘g‘ri 
keladi.
Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini maj­
buriy sug‘urtalashda sug'urta polisi qiymati, birinchi navbatda, 
transport vositasining turi va quwatiga bog^Mq (yillik baza stav­
kasi). Masalan, yengil avomobü dvigatelining hajmi, avtobus va 
mikroavtobusning y olovchi sig'imi, yuk avtomobilining yuk 
ko‘tarish qobiliyati qanchalik katta bolsa, polis narxi ham shun- 
chalik yuqori boladi.
Keyin quyidagilarga ko‘ra sug‘urta polisi narxini orttimvchi va 
pasaytiruvchi koefíitsiyentlar qollaniladi:
— transport vositasi ro‘yxatga ohngan joy;
— transport vositasini boshqarishga ruxsat etñgan shaxslar soni;
— olgan davr va haydovchi staji davomida sug‘urta hodisa- 
larining ro‘y bergan yoki bermaganhgi;
— transport vositasidan foydalanishning mavsumiyligi;
— qoida buzish holatlarining mayjudhgi;
— haydovchining yoshi.
138

Shu bilan birga, ta’kidlash kerakki, fuqarohk javobgarhgini 
majburiy sug-urtalash bo'yicha maksimal sug'urta mukofoti yiUik 
baza stavkasiga muvofiq ravishda uning besh barobaridan yuqori 
bolmashgi kerak.
Shunga ko‘ra, agar sug'urtalanuvchi, masalan, dvigatel hajmi 
1200—2000 sm^ atrofida bo'lgan yengil avtomobil egasi bo'lsa va 
undan taksi sifatida foydalanilmasa, fiiqarolik javobgarhgini maj­
buriy sug'urtalashning yilhk polisi miqdori yuqorida qayd etilgan 
omiUarga ko'ra 10,8 AQSH dollaridan 67,5 AQSH doUarigacha 
bo'lgan qiymatni tashkil etadi.
Shu bilan birga, 1941—1945 yügi urush qatnashchilari yoki 

Download