|
3 (79) 2021 pedagogik mahoratBog'liq Pedagogik mahorat 3-son 2021 yil3 (79) 2021
PEDAGOGIK MAHORAT
61
harakatlariga qarshilik koʻrsatadilar. Haqiqiy tarbiyachi oʻquvchi shaxsiga ijobiy axloqiy ta’sir koʻrsatadi. Bu
esa oʻqituvchidan oʻzini axloqiy jihatdan muntazam takomillashtirib borishni talab etadi.
Pedagogik mahoratni biz oʻqituvchida boʻlishi lozim boʻlgan bir qancha shaxsiy sifatlar majmuasi
sifatida tushunamiz. Bu shaxsiy sifatlar kasbiy faoliyatni yuqori saviyada tashkil etishga imkon beradi.
Shunday muhim sifatlarga – oʻqituvchi faoliyatining insonparvarligi; uning kasbiy bilimi; pedagogik
qobiliyatlari va pedagogik texnikasini kiritish mumkin.
Shu oʻrinda quyidagi holatlarni ta’kidlash joiz: birinchidan, pedagogik mahorat shaxs ruhiyatidagi
oʻz–oʻzini tashkil etuvchi tizim boʻlib, insonparvar yoʻnalganlik bu tizimning asosiy omili boʻlib xizmat
qiladi; ikkinchidan kasbiy mahoratni rivojlantirish zaminida (asosida) oʻqituvchi xatti–haraktalarining asl
mohiyati asoslanganligi, ongliligini belgilaydigan kasbiy bilim yotadi. Yoʻnalganlik va kasbiy bilim
professional yuqori darajadagi faoliyatning “skelet”i sanalanadi, u oʻz–oʻzini tashkil etuvchi tizimning
yaxlitligini ta’minlaydi; uchinchidan, pedagogik qobiliyatlar mahoratning shakllanishini tezlashtiradigan
xamirturush boʻlib hisoblanadi; toʻrtinchidan, bilim va qobiliyatga tayanadigan pedagogik texnika, u barcha
ta’sir vositalarini maqsad bilan bog’lashga xizmat qiladi, shuningdek, pedagogik faoliyat strukturasini
muvofiqlashtiradi. Shunday qilib, pedagogik mahorat tizimining toʻrt tarkibiy qismi ham oʻzaro bog’liq.
Ularning oʻsishida faqat tashqi ta’sirning oʻzigina kifoya emas, ular oʻz–oʻzini rivojlantirishni ham talab
etadi. Oʻz–oʻzini rivojlantirish maxsus bilim va koʻnikmalarga asoslanadi. Muvaffaqiyatning asosiy sharti –
bu qobiliyatlar, vositasi esa pedagogik texnikadir. Endi pedagogik mahoratning toʻrt elementi toʻg’risida
batafsil toʻxtalamiz.
1. Oʻqituvchi shaxsining insonparvarligi. Fikrlar toʻqnashuvi va oʻz pozitsiyasi uchun kurashni drama
deb hisoblasak, tarbiyachining butun, faoliyati dramalardan iborat. Binobarin, mahorat darajasi qancha
yuqori boʻlsa, ziddiyatlar ham shunchalik aniq boʻladi. Chunki ijodkor oʻqituvchi tomonidan taklif etilgan
tizimning yangiligi, odatda, eskirgan qarashlarning qarshiligiga uchraydi.
“Shaxs yoʻnalganligi nimalardan iborat?”, - degan savolga psixologiya fani ideallar, qiziqishlar,
qadriyatlar deb javob beradi.
Koʻraylikchi, bu dramaning boshalanishi emasmi? Oʻqituvchi qanday oʻy–hayol bilan maktabga
keladi?
“Qoidadon” oʻqituvchi “dars oʻtish”, dasturni bajarish hayoli bilan maktabga kelyapti. Uning qiziqishi
45 daqiqa mobaynida oʻzlashtirishi lozim boʻlagan materiallarga qaratilgan.
Yangi yetakchi maktabga yorqin bayralar, marosimlar orzusida kelyapti. Endigina ish boshlagan yosh
oʻqituvchi ham darsga kelyapti. Uning fikr-u hayoli oʻzining oʻqituvchilik mavqeini saqlab qolishda. U,
avvalo, yoshlari orasida uncha katta farq boʻlmasa–da oʻquvchilar uni oʻqituvchi sifatida qabul qilishlari
toʻg’risida qayg’uradi.
Donetsklik oʻqituvchi V.F.Shatalov ham darsga kelyapti. Uning maqsadi oʻz oʻquvchilariga zafarli
bilim olishlari uchun koʻmaklashish.
Ularning hammasi maktabga, bolalar oldiga kelishyapti, lekin ular shaxsiy yoʻnalganligi asosining
oʻziyoq drama(tik). Lekin ularning bu tarzdagi shaxsiy taraddudi tarbiyaning asosiy maqsadi – barkamol
insonni shakllantirish vazifasiga qanchalik mutanosib. Masalaning muhimligi ana shunda.
Har bir oʻqituvchi shaxsining yoʻnalganligi turli xil boʻlib, ularning eng asosiysi, qimmatlilari
quyidagilardir: 1) oʻziga nisbatan yoʻnalganlik, ya’ni oʻz–oʻziga ishonch, “menda bilimli, talabchan, haqiqiy
oʻqituvchini koʻrishsin”, - degan istakning mavjudligi; 2) pedagogik ta’sir vositalariga yoʻlnalaganlik; 4)
pedagogik faoliyat maqsadiga yoʻnalganlik – insonparvar strategiya, faoliyat obyekti va vositalariga nisbatan
ijodiy yondashish.
Pedagog uchun korreksiyalangan barcha turdagi yoʻnalishlar bilan yoʻg’rilgan, maqsadga olib
boruvchi asosiy yoʻnalish, ya’ni faoliyatni insonparvarlashtirish muhimroqdir. Lekin faqat kelajak oldidagi
mas’uliyatni his etish, ongli tirishqoqlik, bolalarga nisbatan cheksiz muhabbat orqaligina oʻqituvchining
kasbiy mahorati shakllanadi: “Agar oʻqituvchi ham ishiga, ham bolalarga nisbatan muhabbatni oʻzida
mujasamlashtira olsa”, - degan edi L.N.Tolstoy.
Insonparvarlik yoʻnalishi yuqori topshiriq sifatida uning kundalik ishidagi muayyan vazifalarni
belgilab beradi. Ikki xil vaziyatni taqqoslab koʻramiz. Birinchi kurs talabasi ta’lim markazi muzeyiga
sayohat olib borayotib, nima uchun aynan shu muzey haqida bolalarga gapirib berishi kerakligini
tushuntirishga qiynaladi. Mahoratli usta pedagog esa sayohatdan koʻzlangan bir necha vazifalar
hamohangligini koʻra oladi, ya’ni oʻz–oʻzini anglashga yetaklash, pedagoglik kasbini egallashlaga targ’ib
etish, oʻqituvchi mehnatining ichki tomonlarini koʻrsatish va shu orqali bu mashaqqatli kasb egalariga
nisabatan cheksiz hurmat hissini uyg’otish va pirovard natijada oʻquvchining ijtimoiy rivojlanishning yanada
yuqoriroq pillapoyasida tura olishiga koʻmaklashish.
https://buxdu.uz
|
| |
