bir inson uchun tabiiydir va ayni shu baxtga intihsh
ularni oila qurishga undaydi. Inson o‘ziga ato etilgan
baxtning to ‘rtdan uch qismini oiladan, choraktaga
yetar-etmas qismini boshqa narsalardan topadi. Oilada
er-xotinning bir-birini to ‘liq tushunishi —
ularning
o ‘zlarini baxtli his qilishlarini ta ’minlaydi. Shuningdek,
o ‘zidagi mavjud tabiiy-ijodiy imkoniyatlar (iqtidor)ni
ro'yobga chiqarish, jamiyat va oila doirasida sarflash
ham insonga o‘zini baxtli his qilish imkonini beradi.
Keyingi vaqtlarda insonning imkoniyatlari ortgan sari
uning baxtga intilish darajasi ham ortib bormoqda.
Lekin ba’zan порок y o llar bilan pul topish
orqali
baxtli bo£lishga intihsh yoki o‘zgalar
hisobiga shaxsiy
baxtga intilish kabi salbiy holatlar ham uchrab turadi.
Ba’zan esa oila a ’zolarining (ayniqsa er-xotinning)
shaxsiy baxtga o £z-o£zicha intilishi oilalarda noxush ho
latlar (xiyonat kabi)ni ham keltirib chiqarishi mumkin.
Shuning uchun har bir shaxs o£zida ko£proq vijdonlilik,
poklik, halollik kabi m a’naviy-axloqiy fazilatlarni tar-
biyalashga e’tibor berishi lozim.
Oilaning regulyativ funksiyasi
Oilaning regulyativ funksiyasi oila a’zolari o£rtasidagi
o £zaro munosabatlami boshqarish tizimini, shuningdek
birlamchi ijtimoiy nazoratni, oilada ustunlik va obro£ni
amalga oshirishni o £z ichiga oladi.
Bunda kattalar
tomonidan yosh avlodni nazorat qilish va ularni moddiy
hamda m a’naviy tomondan qo£Uab-quwatlash nazarda
tutiladi.
O 'tgan zamonlarda oilaning boshqarish
funksiyasi m a’lum darajada rasmiy tarzda belgilab ham
qo£yilgan. Unga ko£ra oilada kim oila boshlig£i bo£lishi,
uning obro£si va ustunhgi qayd etilgan va oilaning shu
a’zosi (asosan ota) butun umri davomida o£z
farzandlari
va oila a ’zolari xatti-harakati, xulqi uchun javobgar
bo£lgan. Ota-onasiga bo£ysunmaganlami jazolash hollari
ham nazarda tutilgan.
Hozirgi zamon egalitar oilalarida esa oilaning
boshqaruv funksiyasi asosan axloqiy m e’yorlar, oila
a ’zolarining shaxsiy obro£si va birinchi navbatda ota-
onalarning bolalarga nisbatan bo£lgan
munosabatlaridagi
2 — O ila psixologiyasi
33
obro‘si kabilar yordamida amalga oshiriladi. Shunga
ko‘ra ba’zi oilalarda oilani boshqarish, unga boshchilik
qilish oila a’zolarining qiziqish va imkoniyatlarini
hisobga
olgan holda amalga oshirilsa, ba’zi oilalarda
(er-xotinning alohida-alohida) liderlikka intihshi nati
jasida oilaviy nizolarning ortib borishi, bolalarning har
tomonlama e’tibordan chetda qolishi, natijada jinoyat-
chilik ko‘chasiga kirib ketishi kabilar kuzatiladi. Ba’zi
oilalarda ayol liderligining mavjudligi o ‘g‘il
bola shaxsi-
da ayollarga xos xususiyatlaming ko‘payib borishiga olib
kelishi mumkin.
Shu bilan birga oilaning boshqaruv funksiyasi oila
a’zolarining xulqi, mas’uliyati, majburiyati
kabilarni
ham boshqarishni, nazorat qilishni o ‘z ichiga oladi.
Odam oila qurganidan so‘ng albatta uning ijtimoiy
mavqei o ’zgaradi. Endi u «uylanmagan yigit», «tur-
mushga chiqmagan qiz» emas, balki «oilali» odamdir.
Shunga ko‘ra u o'zining
xatti-harakatlari, xulqini ham
oilah odamga xos tarzda qaytadan ko‘rib chiqadi. Oila
qurish tufayli uning mas’uliyati ortadi. Eming va xotin-
ning xulqi ham endi o‘ziga xos boshqariladi.
34
