Suzish usulini bajarishda sinxronlik
Biz qo‘l bilan suvda eshish, oyoq bilan harakatlanish hamda
gavda bilan harakatlanish borasida bir necha xil texnik usullarni
ко ‘rib chiqdik. Ushbu olingan bilimlarni hech qachon yodingizdan
chiqarmang. Siz allaqachon ko‘p usullarni va harakatlarni to ‘g ‘ri
bajara oladigan darajaga yetib oldingiz. Ushbu harakatlar siz o ‘rga-
nayotgan m a’lum bir texnikaning yoki murakkabroq harakatning bir
qismi bo iish i mumkin, biroq siz suzish uslubingizni yanada qiziqarli
tus oiishini ta ’minlashingiz uchun uni boyitib turishingiz kerak.
Yuqori toifali suzuvchilar ham o ‘zlarining qo‘l bilan eshish, oyoq
harakatlari va gavda qismi harakatlarini doimo tahlil qilib,
rivojlantirib keladilar. Ular suzish texnikasini mukammal bo‘lishini
taminlash uchun uni bo‘laklarga ajratib, har bir qismini alohida-
alohida mashq qiladilar. Ular alohida ravishda faqatgina oyoq
harakatlari mashqlariga e ’tibor qaratadilar yoki faqatgina qo‘lda
eshish harakatlarini yoki gavda qismi bilan bajaradigan harakatlarni
rivojlantirib turadiiar. Yuqori toifali suzuvchilar, hattoki har bir
suzish texnikasining m a’lum bir qismini ham kichik elementlarga
ajratgan holda o ‘rganadilar, misol uchun, ular faqatgina suvni kesib
o ‘tish bo‘yicha mashqlami bajarayotganda, uni eshish harakatini
umuman amalga oshirmaydilar yoki ular qo‘llaridagi / bilaklaridagi
kuchni ko‘paytirish maqsadida har ikkala qo‘llari bilan bir vaqtda
sinxron ravishda suv eshadilar, bu bilan ular suzish texnikasining bir
qisminigina yakunlaydilar. Bu orqali qanday qilib vazifalarni bajarish
murakkabligini bilib olishingiz mumkin.
Oxir-oqibat, har bir komponent boshqa komponentlar bilan bir
galikda kelishi ham da bir chizmada rivojlantirib borilishi kerak
ekan, natijada suzish texnikangiz kundan-kunga mukammallashib
boradi. Qo‘lda eshish, oyoq harakatlari hamda gavda qismining
harakatlarini katta poyezd tizimidagi alohida vagonlarga o'xshatish
89
mumkin, ulaming har bin alohida boisa-da, biroq ular bir-biriga
ulangan bo‘ladi, buni yana jag ‘imizdagi tishlarga o‘xshati$h ham
mumkin. Suzuvchi faqat q o id a eshish orqali maksimal tezlikka
erishishi mumkin, biroq agarda u bunga yana gavda qismining to‘g‘ri
harakatlarini qo‘shadigan b o isa, uning maksimal tezligi yanada
oshishi mumkin, ammo u ushbu harakatlariga yana yaxshi va sinxron
amalga oshirilgan oyoq harakatlarini ham qo‘shadigan boisak,
suzuvchining tezligi eng maksimal ko‘rsatkichga yetishi mumkin.
Erkin usuida suzish texnikasi bilan bog‘liq bilimlami o‘rganib,
1980-yillarda shuni aniqlandiki, suzish harakatlarini bajarayotganda
oyoq harakatlari umumiy tezlikka taxminan 10-12 foiz tezlik
qo‘shadi, shuningdek, ba’zi hollarda yuqori intensivlikda oyoqlarni
harakatlantirganda, u umumiy tezlikka 27 foiz qo‘shimcha tezlik
berishi qilishi mumkin (Maglisko 2003, 38). Shunday boisa-da,
qolgan uch suzish usullari borasida tadqiqotlar kamlik qiladi, fasllar
bilan ishlovchi umumiy murabbiylaming ta’kidlashicha, to‘g‘ri
amalga oshirilgan oyoq harakatlari chalqanchasiga suzish, brass
hamda batterflyay usulida suzish texnikalarini amalga oshirish
paytida ham o ‘zining hissasini qo‘shadi. Brass usulida suzish ikki
siklga ajratilgandan keyin, yani birinchi sikl bir marta qo‘l bilan suv
eshib keyin oyoq bilan tepinish - brass usulida suzuvchilaming
tezligining 50 foizi oyoq harakatlariga bogMiq bo‘lib qoldi.
Erkin usuida hamda chalqanchasiga suzuvchilar o'zlarining
gavdasini uzun aylanish o‘qi bo‘ylab imkon boricha uzun holatda
ushlashga harakat qiladilar. Ayni paytda qisqa o‘q bo‘ylab harakat
qiluvchi suzuvchilar o‘zlarining son qismlarini doimo suv yuzasida
ushlashlari kerak, bu ulaming muvozanatini saqb^rdi, uzun o ‘q
bo‘ylab suzuvchilar o‘zlarining muvozanatini fegatgina q o ilari
bilan barqaror ushlab turishlari mumkin. Chalqanchasiga hamda
erkin usuida suzuvchilaming q o ilari asinxron ravishda harakatla
nadi, chunki bunday suzuvchilar batterflyay yoki brass usulida
suzadigan sportchilarga o‘xshab m a’lum bir holatga kirishlari kerak
emas. Uzun o‘q bo‘ylab harakatlanayotganda muvozanatsizlikni his
qiluvchi suzuvchilar ko‘p hollarda q o i va oyoqlarining uchlarini
ishlatib, o ‘zining muvozanatini barqarorlashtirishga erishadilar. Ular
o‘zlarining qoiini/bilagini yon tomoniga bosadilar yoki yon
tomonga qarab o‘y o g in i qaychi usulida harakatlantiradilar. Ular
90
tomonidan qo‘l, bilak va oyoqning bunday tarzda harakatlantirilishi,
ulaming dastlab rejalashtirgan harakatidan og‘ishni taqozo qilsa-da,
biroq oldinga qarab harakatianishda davom etishda yordam beradi.
Erkin suzish usuli texnikasida tezlik suzuvchilaming qay tarzda
qo‘ilari bilan suv eshishi, qay tarzda gavdasini harakatlantirishi
hamda oyoqlari bilan qanday harakat qilishiga bog‘liq, masalan,
oyoqlari bilan sust harakat qilib, undan ortib qolgan kuchni qo‘l
harakatlariga qaratuvchi suzuvchilaming tezligi 6 foizga kamayadi.
K o‘plab sportchilar ham bunday proporsiyani buzish oqibatida
shunga o ‘xshash statistikaga duch keladilar. Masalan, triatlonchilar
(uch sport turi bo‘yicha bahslashuvchilar) suzish paytida oyoq bilan
kam harakat qiluvchilar sirasiga kiradilar, chunki bu ish katta miq-
dorda kuchni oladi, ammo tezlikka muvofiq tarzda hissa
qo‘shmaydi. Ushbu holatda triatlonchilar yagona emas. Istalgan
suzish
havzasiga
borsangiz,
sport
murabbiylarining
o ‘z
shogirdlariga “oyog‘ing bilan harakat qil!” deb ko‘rsatma
berayotganligini ko‘rishingiz mumkin. Ular o‘z shogirdlarining
oyoqlari bilan harakat qilishini xohlaydilar, biroq suv havzasidagi
suzuvchi ushbu harakatni amalga oshirmoqchi bolganda qattiq
charchaydi. Suzuvchining fikriga ko‘ra, uning oyoqlari bilan harakat
qilishi tezligiga katta hissa qo‘shmaydi, biroq katta kuch sarflaydi.
Har bir suzish usulida samarali tarzda amalga oshirilgan oyoq
harakatlari, hatto qo‘l harakatlari amalga oshirilmayotgan paytda
ham (masalan, qo‘l uzun qilib cho'zilgan paytda), suzish tezligini
yuqori sur’atda saqlashning muhim jihati hisoblanadi. Garchi suzuv
chilar suvda o ‘zgarmas tezlikda harakatlanayotganday tuyulsa-da,
ulaming tezligi va tempini o‘rganish natijasida shunga am in bo‘l-
dikki, har bir suzish siklining amalga oshirilishidan keyin oldinga
harakatlanish tezligi o ‘zgarib turadi. Shunday vaziyatlar bo‘ladiki,
gavda tezlikni kamaytiradi, yana shunday vaziyatlar bo‘ladiki,
gavdaning tezligi oshib boradi, bunda suzish texnikasini amalga
oshirishning qaysi siklida bo‘lish katta ahamiyatga ega. Yuqori
saviyali suzuvchilar suzish paytida, harakatlarining uzluksizligi va
sinxronligi natijasida gavdaning sekinlashish vaqtini kamaytirish
qobiliyatiga ega bo‘ladi!ar. Ular harakat impulsini saqlay oladilar.
Ulaming harakatlari gavda qismini to‘g‘ri holatda tutish, oyoq bilan
tepingan paytda sinxronlikka rioya qilish va tezlikka qo‘shimcha
91
kuch kerak b o ig a n paytda q o ‘l bilan suvda eshish vaqtini aniq
payqab olishdan iborat.
Shunisi muhimki, biz hozirgi bobda suzuvchilaming sinxron
harakatlarini o ‘rganmoqdamiz va buning asosiy sababi, yuqori toifali
suzuvchilar safsga kirishirniz uchun suzish siklida sekinlashish
davrlarini kamaytirish sir-asrorlarini bilib oiishimiz kerak. Biroq biz
suzish tezligi va uning xususiyatlarini o ‘rganayotgan paytimizda to ‘rt
xil suzish usullarini bir-biri bilan yonma-yon q o ‘ygan holda taq-
qoslab chiqishimiz m um kin va bu orqali biz gavda holati va ha
rakatlari, sinxronlik va ular orasidagi b o g iiqlik n i osonroq tahlil qili
sh imiz mumkin. Hech bir suzish usulining muhim jihatlari boshqa
suzish usuli bilan bir xil emas. Har bir usulning o ‘ziga xos jihatlari
mavjud. Batterflyay usulining asosiy texnikasi: har ikkala q o i bilan
bir vaqtda eshgan holda oyoqlari bilan ikki marta tepinadilar va
kichik o ‘q bo‘ylab harakatlanishni taqozo qiladi. Brass usulida
suzuvchilar esa q o ila ri bilan bir marta eshgan vaqt ichida oyoqlari
bilan bir marta eshadilar. Erkin usuida hamda chalqanchasiga suzuv
chilar bir-‘biriga jud a yaqin usullar b o iib , biz ulami taqqoslashimiz
mumkin - ulaming har ikkalasi uzun o ‘q bo‘ylab harakatlanishni
hamda bir marta q o i bilan eshib olish vaqti davomida oyoqlarni olti
marta zarba bergan holda harakatlantirishni taqozo qiladi (ba’zi bir
erkin usuida suzuvchilar bir m arta q o i bilan eshgan vaqt ichida 2
yoki 4 marotaba oyoq bilan tepingan holda harakatlarini amalga
oshiradilar, biroq 6 zarbali harakat eng k o ‘p tarqalgan texnika
hisoblanadi), biroq ushbu ikki usuldagi ketadigan vaqt va kuch turli
xil va shuning uchun ulam ing asosiy o ‘zagi ham farq qiladi.
Har bir suzish usullarining sinxronligi / b o g iiq lig i o ‘sha suzish
usuliga bagishlangan alohida boblarda sinchiklab o ig a n iia d i, biroq
ushbu bobni tark etishdan oldin, suzish usul ini amalga oshirish
siklida to ‘rt suzish usulidan uchtasining (brass usulida suzish
o ‘zining ikki siklli tabiati tufayli alohida k o ‘rib chiqilgan) eng
muhim jihatlariga bir nazar solsak. Sinxronlikning ushbu namunasi
shuni k o ‘rsatmoqdaki, har bir sikl davom ida strategik jihatdan
t o g r i suvda oyoqlar bilan harakatlanishni y o ig a q o ‘yib olish
darkor.
Batterflyay, chalqanchasiga hamda erkin usuida suzish usulining
yakunida, yuqori toifali suzuvchilar suvda eshish sikllarini qo ‘shish-
92
ga harakat qilishadi, buni uch r deb atayiniz, y a’ni kuch - yo‘-
naltirilgan zarba (power-packed punch). Uch r texnikasi faqatgina
suzuvchining suv ustida qo ilarin i o ‘z hoiatiga keltirishi paytida
yuzaga keladi. Bu texnika bilan u oldinga harakatlanayotganda, su
zish texnikasini amalga oshirish davomida masofaning yakunida, tez-
likning kamayishi vujudga kelishi mumkin, y a’ni suzuvchining qo‘l-
lari boshlang‘ich nuqtaga kelishi kerak boMgan vaziyatda tezlikni
oshirish hamda keyingi tezlashish uchun qo‘llarni suvga kiritishda
yuqori tezlikda turish imkonini beradi. Izlanishlar shuni aniqlab ber-
diki, suzuvchilar batterflyay, chalqanchasiga va erkin usulda suzish
paytida suzish texnikasining yakunida eng yuqori tezlikka erisha-
dilar, buni uch r nazariyasi orqali tushuntirib berishimiz mumkin.
29-rasmda Elizabet batterflyay usulida suzayotgan paytda
tezlikni oshiruvchi oyoq harakatlarini qo‘l harakatlaririing yakunida
sinxronlashtiradi. Bu uch r nazariyasining yorqin namunasidir.
Elizabetning oldinga harakatlanish paytidagi eng yuqori tezlikka
erishishining asosiy sababi shuki, u suvdan tashqarida o ‘z qoMlarini
dastlabki holatga keltirib bo‘lgan bo‘ladi. Suzish texnikasining
ushbu siklida Elizabet boshqalarga qaraganda tezroq harakatlanadi.
| 