Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarni shakllantirish

oshiriladi: bolalar birinchi mashg`ulotda buyumlarni ikkita teng qismga bo`lishni 
mashq qiladilar va yarim nima ekanini o`zlashtiradilar; ikkinchi mashg`ulotda 
bolalarning teng ikkiga bo`linadigan buyumlar haqidagi tushunchalari kengaytiriladi 
va shunga mos lug`ati aktivlashtiriladi; tarbiyachi uchinchi mashg`ulotda bolalarga 
buyumlarni teng to`rt qismga bo`lish usullarini tanishtiradi, shuningdek butunning 
qismga munosabatini ko`rsatadi; keyinroq bolalarga geometrik figuralarni ikki va 
to`rt qismga bo`lishning har xil usullarini ko`rsatadi, bolalar butun bilan qism 
orasidagi munosabatlarni o`rnatishadi. 
Shunday qilib, dasturning har bir bo`limi ketma-ket o`tkaziladigan bir necha 
(uch-olti) mashg`ulotda amalga oshiriladi. Bolalarning bilimlari mashg`ulotdan 
mashg`ulotga kengayadi,aniqlashtiriladi va mustahkamlanadi. 
Dasturning bir bo`limidan ikkinchi bo`limiga o`tishda o`tilganlarni takrorlash, yangi 
bilimlarni o`zlashtirilgan bilimlar bilan bog`lashni ta`minlash katta ahamiyatga ega. 
Yangi materialni o`rganish jarayonida o`tgan materialni takrorlash bolalarning 
bilimlarini chuqurlashtiribgina qolmay, balki ular e`tiborini yangi materialga qaratish, 
uning puxta o`zlashtirishiga imkon beradi. 
Odatda yangi mavzuni uch – besh mashg`ulot davomida, oldin uning birinchi 
qismida, keyinroq ikkinchi qismida o`rganiladi. Mavzuni ikki hafta, ba`zan uch hafta 
o`tganidan keyin takrorlash kerak. Eski materialga qaytish davri borgan sari 
dasturning har bir o`rganilgan bo`limi o`quv yili oxiriga qadar tarbiyachining fikr 
doirasida bo`lib turishi kerak. 
Shu munosabat bilan bir mashg`ulotning o`zida dasturning bir bo`limiga yoki 
har bo`limning, ya`ni “Miqdor”, “Sanoq”, “Kattalik”, “Shakl” va boshqa bo`limlariga 
oid masalalar o`rganilishi va takrorlanishi mumkin. 
O`qitishning hamma bo`limlari bo`yicha dasturni bolalar izchil o`rganishini va 
ularda matematik bilimlar sistemasini shakllantirishni shunday qilib ta`minlash 
mumkin bo`ladi. 
Matematika o`qitishda mashg`ulotning har xil turidan foydalaniladi. 
Mashg`ulot turi uning mazmuni bilan aniqlanadi. U yangi materialni o`rganishga yoki 
o`tilganlarni 
takrorlashga, 
bir 
qator 
mashg`ulotlarning 
materiallarini 
umumlashtirishga yoki bolalarning bilimlarini tekshirishga bag`ishlanadi. 
O`qitish tajribasida qurama mashg`ulotlar eng ko`p o`rinni oladi, ularning 
birinchi qismida 8-10 daqiqqa davomida yangi material o`rganiladi, ikkinchi qismida 
(9- 12 daqiqa davomida) oldingi mashg`ulotlarda olingan bilim va ko`nikmalar 
mustahkamlanadi, oxirida esa bolalarga ilgari o`zlashtirilgan bilimlar 3-4 daqiqa 
takrorlatiladi. 
Yangi materialni o`zlashtirish bolalardan ko`proq zo`riqishni talab qiladi. Shu 
sababli mashg`ulot oxirida tanish materialni kiritish biroz bo`shashish imkonini 
beradi. Masalan, tayyorlov guruhidagi mashg`ulotlarning birinchi qismida 5 sonining 
o`zidan kichik ikki sondan iborat tarkib bilan tanishtirish, ikkinchi qismida doira va 
oval chiza olish malakasi qaraladi, 3 va 4 sonlarining ikkita kichik sondan iborat 

tarkibi o`rganilishi, bilimlar mustahkamlanishi mumkin. Uchinchi qismda “Nima 
o`zgardi?” o`yinida buyumlar to`plamini sanash ( masalan, samolyotlar zvenolari 
nechtaligini, har qaysi zvenoda nechtadan samolyot borligini, hamma samolyotlar 
nechtaligini aniqlash) ga doir mashqlar bajarilishi mumkin. Mashg`ulotning tuzilishi ( 
strukturasi) dastur bo`limlarining hajmi, mazmuni, ko`rgazmaliligi, tegishli bilim va 
ko`nikmalarning o`zlashtirish saviyasi va boshqa omillarga bog`liq. 
Chunonchi, kichik guruhda bir yoki ikki mavzu bo`yicha mashg`ulotlar 
o`tkazish maqsadga muvofiq. Shu bilan birga hamma guruhda yangi mavzu bo`yicha 
birinchi mashg`ulot, odatda, to`liq o`rganishga bag`ishlanadi, takrorlash yangi 
materialning o`tilishi munosabati bilan yoki mashg`ulotning oxirida o`tkaziladi. 
Ikkinchi, uchinchi va undan keyingi mashg`ulotlar berilgan mavzu bo`yicha ham, 
oldingi mavzular bo`yicha ham, oldingi mavzular bo`yicha ham materialni 
mustahkamlashga bag’ishlanadi. 
Mashg’ulotlarni takroriy mashqlardan boshlash maqsadga muvofiq, bu 
mashqlar o’ziga yarasha aql gimnastikasidir , masalan: “Kim qaysi o’yinchoqlarni 
sanadi ? “ , “O’yinchoqlar nechta ? “ kabi o’yin mashqlardan boshlash mumkin . 
(Chaqirilgan bolalar tarbiyachi ko’rsatmasiga binoan o’yinchoqlarni sanab 
chiqadilar , so’ngra salfetka bilan yopiladi , shundan keyin bolalar u yoki bu 
o’yinchoqlar nechtadan bo’lganini yoki kimda o’yinchoqlar borligini va
o’yincoqlar qancha bo’lganini topadilar.) 
Bolalar ( o’rta, katta va maktabgacha tayyorlash guruhlarida ), buyumlarni
va geometrik figuralarni har xil alomatlari guruhlarga ajratishni , o’yinchoqlar 
,figuralar , jadvallar , to’plamiga tayyorlov guruhlarida “qancha ? “ so’zi bilan
savollar o’ylab topishni mashq qiladilar . Shuningdek “qo’shnilaringni top ? “ , “ 
me3n qaysi sonni o’tkaszib yubordim ? “ , “Kim ko’p bilsa, u uzoq sanaydi ? “
kabi o’yinlar o’tkaziladi . 
Yangi materialni tushuntirishda tarbiyachining yoki chaqirilgan bolaning
harakatlari hamma bolalarga ko’rinib turishi muhim . 
Keyinroq bilim va ko’nikmalarni mustahkamlash uchun topshiriqlar hamma 
bolalarga ir vaqtda beriladi. Bolalar o’rinlarida yuzlari ( yon tomonlari ) bilan
qarab o’tirishlari kerak .Chunki topshiriqlarni bajarilishini tekshirishda yoki yangi
topshiriqlar berishda tarbiyachi bolalar e’tiborini namunaga tortishi ,
bajarilishining u yoki bu jihatini ko’rsatishi kerak bo’ladi . Olti o’rinli stollar
mavjud bo’lganda , uning atrofiga to’rttadan ortiq bolani o’tkazmaslik kerak ,
zarur bo’lsa, qo’shimcha 1-2 ta stol qo’yish kerak . 
Bolalarning bilim va ko’nikmalari tekshiriladigan mashg’ulotlar tarbiyachi
stoli oldida tashkil qilinadi.
Agar mashg’ulotning borishida yoki uning oxirida harqakatli o’yinlardan
foydalaniladigan bo’lsa , bu o’yinlarni o’tkazish uchun oldindan joy tayyorlab 
qo’yish kerak . 

Mashg’ulotlarni muvaffaqiyatli o’tkazishda ko’rsatma- qo’llanmalarni
to’g’ri tanlashning ahamiyati katta . Matematik tasavvurlarni shakllantirishda ham ,
bolalarni dastlabki umumlashtirishlarga keltirish ( qo’shni sonlar orasidagi
bog’lanishlar va munosabatlar , “ teng “ , “ ortiq “ , “ kam “ , “ butun “ , “ qism “ ) 
borasida ham ko’rsatmalilik boshlang’ich moment bo’lib xizmat qiladi . Hamma
mashg’ulotlarda kundalik turmushda ishlatiladigan buyumlar , o’yinchoqlar , tabiiy
materiallardan keng foydalaniladi . Hamma bolalar o’yinchoqlar bilan o’ynashlari 
uchun o’yinchoqlar ko’p miqdorda tanlanadi. 
Matematik bilimlar abstraksiyalash yo’li bilan o’zlashtirilishi sababli turli – 
tuman buyumlardan foydalaniladi . O’qitishining ma’lum bosqichida jadvallar ,
sxemalar , (olmani iikita va to’rtta teng qismga bo’lish sxemasi ) ko’rsatmali
material bo’lishi kerak. 
Ko’rsatmalilikning xarakteri yoshdan – yoshga o’tish bilangina emas , balki
joyga hamda bilimlarni o’zlashtirishning har xil bosqichlarida konkret abstrakt
orasidagi munosabatlarga bog’liq holda ham o’zgarib turadi. 
Chunonchi o’qitishning ma’lum bosqichida buyumlar to’plamini sanash “ 
Sonli jadvallar “ , “ Sonli zinachalar “ va boshqa mashqlar bilan almashtiriladi . 
Ko’rsatma qo’llanmalarni tanlash va ular kombinatsiyasi mashg’ulotlar
jarayonidagi bilim va ko’nikmalarni egallashga bog’liq.
Bolalar bilimlarini umumlashtirish , har xil bog’lanishlarni , munosabatlarni
ko’rsatish kerak bo’ladigan hollarda ko’rsatmalilikning bir necha turini
kombinatsiyalash kerak. Masalan , qo’shni sonlar orasidagi bog’lanish va 
munosabatlarni , yoki sonlarning birliklardan iborat miqdoriy tarkiblarini
o’rganishda har xil o’yinchoqlardan , geometrik figuralar jadvallari va h.k dan
foydalaniladi. 
Bolalar matematik obyektlarning ayrim belgilari yoki xossalari haqida 
dastlabki tasavvurlarni olganlaridan keyin , ularning uncha ko’p bo’lmagan miqdori
bilan chegaralanishi mumkin . Shu bilan birga buyumlar , bolalarga tanish ,
ortiqcha detallarsiz , qaralayotgan belgisi aniq ifodalangan va uni ko’rish nisbatan 
oson bo’lishi kerak . Masalan , to’plam elementlarini emas, balki uning boshqa 
tarkibiy qismlarini kichkintoylarga ko’rsatish uchun 2-3ta rangli kubchalar 
(g’isht ) lar yoki uzun va qisqa lentalar olinadi . 
Matematika mashg’ulotlarida , odatda , ko’p turdagi buymlar to’plamidan 
,ko’rgazmalardan foydalaniladi, shu sababli bularni joylashtirish tartibini o’ylab 
ko’rish juda muhim .
Kichik guruhda bolalarga material xususiy qutida (konvert )da beriladi . Katta 
bolalarga tarqatma sanoq materialini stolga bitta patnisda ( bitta qutida ) berish
mumkin . Ko’p turdagi buyumlardan foydalanilganda ularni shunday joylashtirish
kerakki , mashg’ulotni boshlash uchun kerak bo’ladigan material eng ustida 
tursin. 
Aloqa usullarini qanday birga qo’shib olib borish kerak ? 

Bola tafakkurini ko’rsatmalilik- harakatli xarakterda ekanligi ularning ko’rsatma – 
qo’llanma bilan har xil harakatini tashkil qilish orqali matematik bilimlarni
shakllantirish zarurligini asoslaydi .
Og’zaki bayon usuli ( metodi ) maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlashda uncha 
katta o’rin olmaydi va bolalar bilan so’zlashuv shaklida foydalaniladi .
Bilim , malaka , ko’nikmalarini o’zlashtirishga har xil usullardan foydalanish va 
ularni birga ularni birga qo’shib ishlatish bilan erishiladi . Usullarni tanlash u yoki 
bu dastur masalasi mazmuni , shuningdek bolalarning tegishli bilim va 
ko’nikmalari darajalari, nihoyat , har qaysi yosh xususiyatlari bila aniqlanadi. 
O’qitish kattadan bolaga bilimlarni oddiy uzatilishiga keltirmasligi kerak . 
Tarbiyachi birinchi navbatda bolalarning matematik bilimlarga qiziqishlarini , 
matematik qobilyat – mustaqil fikrlash , umumlashtirish qobilyatini , 
abstraksiyalashni , fazoviy tasavvur vahokazolarni, shuningdek , matematik bilim ,
malaka va ko’nikmalarni , mustaqil egallash va qo’llay olish imkonini 
rivojlantirishi kerak .
Butun matematika o’qitish taqqoslash asosida quriladi .
Taqqoslash asosida bolalarda juft , butun va qism , uzun- qisqa , chapga –o’ngga 
kabi qarama - qarshi tushunchalar shakllanadi . 
Taqqoslash sharoitini , bu aqliy harakatni rivojlantirib , sekin –asta qiyinlashtirib 
borish muhim .
Bolalar buyumlarni bir xil belgilari bo’yicha har xil rejada taqqoslashni mashq 
qiladilar , bunda oldin buyumlarni juftlab taqqoslashni , keyin esa bir necha 
buyumni birdaniga taqqoslashni va ularni u yoki bu belgilari bo’yicha guruhlashni
(masalan , geometrik figuralarning shakllari , ranglari va h. k bo’yicha taqqoslashni 
) o’rganadilar . 
Bolalarning qo’llanmalar bilan ishlashlarining ma’lum sistemasini tashkil qilishda
tarbiyachining roli harakatlarning bajarilish jarayonida zarur yordam berish, 
tashabbusni , mustaqillikni rag’batlantirishdan , bolalarni xulosalarga olib kelishdan 
iborat. 
Tushunarli , aniq ifodalangan vazifani qo’yish bolalar tafakkurini faollashtirishning 
zaruriy shartidir.
Vazifa ( o’yin , amaliy , bilish ) qo’yish xarakteri bolalarning yosh xususiyatlari 
bilan ham , matematik masala mazmuni bilan ham aniqlanadi. 
Tarbiyachi bolalarga yangi harakatlarni ko’rsatadi va tushuntiradi , shu bilan birga
, u yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan xatolarning oldini olishga xarakat qiladi . 
Buning uchun harakat texnikasini ( tekshirishga , ustiga qo’yishga , yoniga 
qo’yishga doir ) sinchiklab ishlab chiqib chiqish muhim ahamiyatga ega. 
Tarbiyachi mashg’ulotga tayyorlanar ekan , oldindan bolalarga nimani ko’rsatish , 
nimani tushuntirish va bolalar mustaqil ravishda nima qila olishlarini ham chuqur
o’ylab , beriladigan savol va xarakatlar rejasini tuzib oladi . 

Bilim va ko’nikmalarini puxta o’zlashtirish uchun bolalar bevosita yangi material
bilan tanishish jarayonida ham , undan keyingi mashg’lotlarda ham yetarli 
miqdorda mashq bajarilishi kerak. 
Bir xil narsaning o’zini ko’p martalab takrorlayverish istalgan samarani bermaydi
va bolarning charchashiga sabab bo’ladi . Ko’gazmali qurollarni almashtirish va 
bolalar charchashiga sabab bo’ladi .Ko’rgazmali qurollarni almashtirish va bolalar
faoliyatini tobora marakkablashtirib , metodik usullarni o’zgartirib turish
muhimdir . Shu yo’l bilan bolalarning qiziqishlarini , fikrlashlarini aktivlashtirish , 
charchashning oldini olish mumkin bo’ladi . 
Ana shunday sharoitda yangi bilimlar o’zaro bir – biriga uzviy bog’lanadi . Natijada
ular kengayadi , aniqlanadi ,umumlashadi va mustaxkamlanadi . 
Kichik guruhlarda bir mashg’ulotda mashqlarning ikkitadan to’rtagacha 
variantlaridan foydalaniladi , kattalarda esa to’rttadan oltitagacha , ayrim hollarda
bundan ko’p (bir xil turdagi mashqlar kichik guruhlarda 2 – 4 , katta guruhlarda 5 
– 6 ) variantlaridan foydalaniladi. Masalan , katta guruh bolalarining tartib , sanoq 
ko’nikmalarini mustahkamlash uchun buyumni boshqa buyumlar orasidagi o’rnini 
aniqlash , u yoki bu o’rinni egalla turgan bvuyumni almashtirish taklif qilinadi. 
Bunda tarqatma materialning ikki – uch xilidan foydalaniladi. 
O’tilganlarni takrorlash mashg’ulotlarida ular yangi bilimlarni mustahkamlash , 
shu bilan bir vaqtda bolalar ilgari o’zlashtirgan bilimlarga oid mashqlardan 
foydalanish maqsadga muvofiq .
Buyumlar miqdori ularning kattaligiga bog’liq bo’lmasligini o’rta guruh
bolalariga ko’rsatib , tarbiyachi katta va kichik buyumlar bilan qatorda uzun va 
qisqa ( kalta ) , baland va past buyumlardan foydalanish va buyumlarning 
kattaliklarini belgilash uchun aniq so’zlardan foydalanish , mashqlarni mustahkam
mumkin .
Buyumlar va geometrik figuralarning har xil belgilar bo’yicha guruhlarga ajratishga 
doir mashqlar katta ahamiyatga ega , bunday mashqlar shu vaqtning o’zida
bolalarning shakl, miqdor va h.k haqidagi bilimlarni mustahkamlaydi . 
Bilimlarni mustahkamlash uchun tarbiyachi har xil xarakterdagi , ya’ni amaliy , 
o’yin musoboqa elementlari bilan bog’liq mashqlardan foydalanadi. 3 -4 yoshdan 
foydalaniladi . Shuni esda tutish muhimki , didaktik materialni va usulni 
almashtirish bilim va ko’nikma alohida o’zlashtirishni ta’minlovchi vositadir . 
O’yin momentlariga haddan tashqari berilib ketmaslik kerak , chunki o’yin asosiy
narsadan matematik ishdan chalg’tishi mumkin , natijada bolalar mashg’ulot
rejasida nazarda tutilgan bilim va ko’nikmalarni o’zlashtira olmaydilar . 
6 -§ Matematika mashg’ulotlarida tarbiyachining nutqi. 
Matematika aniq fan, shu sababli o’qitishda bolalar o’z fikrlarini aniq va
bog’liqli bayon qilishni o’rganishlari juda muhim . Bolalar har doim tarbiyachining
mantiqan ixcham savodli nutqini eshitishlari kerak . Tarbiyachilar ko’pincha u
yoki bu matematik atamalarni ishlatishganda “to’lam “ , “ miqdor “ , “ son” , “ 

raqam “ , “ kattaliklar” ,” shakl ” , ... , “figura “ , “tomon “ , “yoq “ va h .k. 
tushunchalar orasidagi farqlarni oydin tasavvur qila olmaganliklari tufayli
xatolarga yo’l qo’yadi . 
Matematik tushunchalarning mazmunini bili olish muhim , busiz bolalarga ilmiy
ishonchli bilimlarni berib bo’lmaydi . 
Fazoviy va miqdoriy belgilar va munosabatlar faqat so’zlar yordamida akslanishi 
mumkin . Shu sababli bolalar tomonidan matematik obyektlarning xossalari va 
belgilarining ajratilishi albatta , ularning nomlari bilan kuzatiladi . Bola bog’langan 
qo’shma gap va ergashgan gap tuza olmagani uchun nutqda matematik 
munosabatlarni aks ettirish qiyinlik qiladi . Bu malakani sinchiklab o’rganib
chiqishga to’g’ri keladi . 
Oldin savolarni bo’laklarga bo’lish maqsadga muvofiq , masalan , bolalardan – “ 
Qizil tasmachada nechta tosh bor ? “- deb so’raladi . So’ngra bolani ushbu
bog’lanishni o’rnatishga o’rgatish kerak : “qizil tasmachada biita , ko’k tasmachada
esa ko’p tosh bor “/ 
Tarbiyachi yo javob namunasini beradi yoki bola uchun javob beradi : “ qizil 
tasmachada bitta tosh bor ko’k tasmachada esa ... “ – “ ko’p tosh bor “ deb
to’ldiradi kinkintoy . 
Bolalar matematik fikrlarni qisqa va aniq ish mohiyatini aks ettirib tuzishga
o’rgatiladi . 3 yoshli bola “ qo’g’irchoqlar nechta bo’lsa piyolachalar shuncha “
deydi yoki “ idishlar ko’p , qo’g’irchoqlar kam “ deydi , yoki “ to’rt uchdan katta , 
uch esa to’rtdan kichik “ , deb javob beradi . 
Bolalar nutqida matematik obyektlar bilan bajariladigan ishlarning aks etishiga 
katta e’tibor berish kerak . Bolalar u yoki bu topshiriqlarning bajarilishini albatta
gapirib berishlari v a tushuntirishlari kerak . Ajratilgan xossalar , belgilar ( alomatlar 
) va mos harakatlar usullari orasida bog’lanishlar , ya’ni bilimlar bilan ularning
idrok qilinishi orasida bog’lanishlar shu asosida o’rnatiladi . Bolalar uchun har bir
yangi harakatini tarbiyachining o’zi ko’rsatadi , uni aniq ko’rsatmalar
tushuntirishlar olib boradi. Bu ko’rsatma va tushntirishlar mumkin bo’lgan
xatolarning oldini olishga yo’naltirilgan bo’ladi , bunda hamma ish usullarini
tarbiyachining o’zi ko’rsatadi , jarayonni va ishlarning bajarilish tartibini
tushuntiradi . Masalan : bolalarga sanoq usullarini o’rgatar ekan tarbiyachi bolalar 
ko’z oldiga buyumlarni sanaydi va bunday deydi : “ Men matryoshkalarni
qo’g’irchoqlarni o’ng qo’lim bilan chapdan o’ngga qarab sanayman , ularga
bunday tegaman , bitta , ikkita , uchta – jami uchta matryoshka deyman “.
Didaktik materiallarni almashtirib tarbiyachi bir xil xarakatning o’zini ko’p marta
takrorlaydi , bunda u har doim harakat tomonini aytib turadi . Bolalar nima 
qilishlarini va qanday qilishlarini aytib berishadi . Bolalarning u yoki bu harakatni 
o’zlashtirishlariga qarab , og’izaki tushuntirishlarining roli orti boradi . tarbiyachi
so’z bo’yicha ishlashga o’rgatadi , borgan sari ularga ko’proq mustaqillik beradi . 
Agar dastlab harakat usullari mufassal tushuntirilgan bo’lsa , keyinroq ko’rsatmalar

umumiy xarakterga ega bo’la boshlaydi , masalan: “ stolning enligi va kengligi , 
bo’yi va enini aniqroq qilishga harakat qiling . “ 
Shundan keyin bolalar qo’yilgan masalani hal qilgunga qadar harakatlarni 
rejalashtirishga o’rgatiladi ular ushbu xil savollarga javo berishadi : qaysi lenta 
uzun qaysi lenta qisqa ekanini qanday bilish mumkin ? Siz to’g’ri to’rtburchaklarni
teng ikkiga qanday bo’lasiz ? Qaysi xaltada don ko’pligini qanday bilasiz ? .
O’qitishning bunday izchillikda bo’lishi bilish jarayonlarini rivojlantirishda katta 
ahamiyatga ega .
Shunday qilib , bolalar ,albatta , nim aqilganliklari va qanday qilganliklari , 
keyinroq nima qilishlari haqida gapirib berishlari kerak . Bunda ular tushunarsiz , 
anglab yetilmagan , ya’ni ular bevosita tajribasida bo’lmagan narsalarni eslab 
qolishlariga hech bir holda yo’l qo’ymasliklari kerak .
Tarbiyachi bir narsaning o’zi haqida bir necha savol beradi , ammo har gal bolarni 
o’ylab , tushunib yetgan holda javob berishga undab , bu savollarni har xil ifodalab 
beradi . Chunonchi , tayyorlov guruhi bolalari lentaning uzunligini o’lchaganlaridan 
keyin , u ushbularni so’raydi : “ lentaning uzunligi nimaga teng ? lentaning uzunligi 
raqam bilan uchta o’lchovga teng degani nimani bildiradi ? Lentaning uzunligini
o’lchashda chiqqan uch soni nimani bildiradi ? shunday uzunlikda lenta olish uchun 
yana o’lchovni necha marta qo’ysh kerak ? “ Tarbiyachi siyqasi chiqqan ( trafaret ) 
javoblarga yo’l qo’ymaydi , doimo bolalarga bu haqda qanday qilib boshqacha
aytish mumkinligini o’ylab ko’rishni taklif qiliib turadi . ( “ konuslar nechta 
bo’lsa matyoshkalar shuncha “ , “ matryoshka va konuslar teng “ , “ 
matryoshkalar va konuslar to’rttadan “ ) , buyumlarning ikki guruhi o’rtasida 
tenglik o’rnatib , deyishadi katta guruh bolalari . Bolalar oldida har doim “ nega ? “ 
, “ qanday ? “ savollari turishi kerak . 
Tarbiyachi bolalarni o’rtoqlarining javoblarini to’ldirishlari , tuzatishlari , 
aniqlashtirishlarini taklif qilib , ularning javoblarini yaxwi eshitishga o’rgatadi : “ 
Kim to’ldiradi , kim yaxwiroq gapirib beradi ? “ kabi savollarni beradi . Mashg’ulot
jarayonida butun guruh va alohida bolalar ishini boshqarib turadi . Buning uchun 
har bir yangi savol va topshiriq bilan guruhning hammasiga murojaat qiladi , 
javobni esa tarbiyachi chaqirgan bolagina beradi.
Frontal mashqlar o’tkazishda bolalar ko’rsatmalarni tinglash , bolalar bilan bir xil 
suratda o’ynash , topshiriqlarni bajarishni o’z vaqtida tamomlashga va nihoyat ,
nima qilganliklari va qanday qilganliklari nima hosil qilganliklarini gapirib 
berishga o’rgatiladi . Kimda boshqacha javob chiqqan bo’lsa , u tovush chiqarmasdan
qo’lini ko’taradi . Javob har xil chiqqanda qaysi javob to’g’rillilgi aniqlanadi va 
xatolarni tuzatish taklif qilinadi . Tarbiyachi har bir topshiriq bajarilgandan keyin
baholaydi va bunda ko’rsatmalar bajarilishining to’g’riligi, chalg’imay ishlash
malakasini ta’minlab o’tadi .
Bolalarga matematika o’rgatishda uning alohida xususiyatlarini hisobga olish kerak
chunki bolalarning hammasi ham matematik bilimlarni , bir tekisda

o’zlashtirolmaydi , matematikaga bir xilda qiziqishmaydi . Ba’zi bolalar u yoki bu 
harakat texnikasini qiynalib o’zlashtiradi ,ba’zi bolalar esa matematik bog’lanish va 
munosabatlarni nutqda akslantirishda qiynaladilar . Bilimlarni o’zlashtirish surati 
ham har xil bolada har xil bir xil emas .
Bularning hammasi mashg’ulotlarda bolalardan rejaviy so’rash kimgadir ortiqcha 
marta nimadir qilishni , kimga esa nima qilgani va qanday qilganini so’zlab berishni 
taklif qilishni oldindan nazarda tutish kerakligini asoslaydi . 
Qo’shimcha individual mashg’ulotlar ortiqcha ekanligi aniqlanadi.
Bu xil mashg’ulotlar bolalar 3 – 4 ta mashg’ulotni o’tkazib yuborganda xotirasi
juda bo’sh o’quvchilar mavjud bo’lganda ( bu hol juda kam uchraydi ) zarur bo’ladi. 

Download 1,04 Mb.