N. B. Adizova, R. X. Jumayev, R. A. Qo‘ldoshev, S. R. Ismatov ona tili o‘qitish metodikasi

190 
So‘zlanning orasidagi masofa esa bir xil saqlanishi (5-6 mm dan oshmasligi, 
bundan oz ham bo‘lmasligi) kerak. Xatning chiroyli chiqishda harflar va so‘zlar 
orasidagi masofaning bir xilda bo‘lishi katta rol o‘ynaydi. Shuning uchun 3 
sinfda bu masalaga alohida e’tibor berish lozim. 
So‘zlarni qatorlarga to‘g’ri joylashtirish malakasi ko‘proq ko‘chirib yozuv 
mashqlari orqali hosil qilinadi. 
3-4 sinflarda bosh harflarning yozilishini ko‘proq mashq qildirish lozim. 
Bosh harflarni mashq qildirish orqali ayrim ish qog’ozlarini xat, adres va 
hokazolarni yozish qoidalari ham tushuntiriladi. Bunday ish qog’ozlarini aniq, 
ozoda va to‘g’ri bajarish shu sinflardan boshlab talab etiladi. 
Tinish belgilarini yozishga o‘rgatish. Tinish belgilari, asosan qo‘shma
gap tarkibidagi ayrim sodda gaplarni, gapning ajratilgan ikkinchi darajali
bo‘laklari va uyushiq bo‘laklarni, kirish so‘z va gaplarni ajratish uchun 
ishlatiladi. Bu gaplar esa ayrim gap va gap bo‘laklarini grammatik
ifodalanishiga, mazmunga va ohanglariga ko‘ra bir-biridan ajratiladi. 
Hozirgi o‘zbek yozuvida o‘n xil tinish belgi ishlatiladi: 
1. . (nuqta). 2. ? (so‘roq belgisi). 3. ! (undov belgisi). 4. … (ko‘p nuqta).
5. , (vergul). 6. ; (nuqtali vergul). 7. : (ikki nuqta). 8. – (tire). 9. ( ) (qavs). 10. “ 
”, « » (qo‘shtirnoq). 
Tinish belgilari qoidalari tizimini tilshunoslikning punktuatsiya bo‘limi
o‘rgatadi. 
Quyida qo‘l yozma ishlarda tinish belgilarining qanday qo‘yilishini 
ko‘rsatib o‘tamiz. 
Nuqta yozma va bosma tekstlarda daftar chizig’ining ustiga dumaloq
shaklda qo‘yiladi. 
So‘roq belgisi nuqtadan boshlanib, yarim doira va egri chiziqdan iborat
bo‘ladi, egri chiziqning oxirgi qismi ingichkalashib boradi. Egri chiziqchaning 
ostidagi nuqta daftar chizig’ining ustiga qo‘yiladi. 

191 
Undov belgisi yuqori qismi bilan yoziladigan to‘g’ri tayoqcha va nuqtadan 
iborat bo‘lib, to‘g’ri tayoqchaning oxirgi qismi ingichkalashib boradi, to‘g’ri 
tayoqcha ostidagi nuqta daftar chizig’ining ustiga qo‘yiladi. 
Ko‘p nuqta (odatda ketma-ket qo‘yiladigan uchta nuqta) daftar chizig’ining 
ustiga qo‘yiladi. Agar ko‘p nuqta so‘roq va undov belgisidan keyin qo‘yilishi 
kerak bo‘lsa, so‘roq yoki undov belgisidan keyin faqat ikkita nuqta qo‘yiladi. 
Vergul nuqta bilan boshlanib, uning nuqtasi daftar chizig’ining ustida, 
oxirgi qismi esa ingichkalashib, chiziqdan pastga tushadi. 
Nuqtali vergulning nuqtasi vergulning ustiga qo‘yiladi. 
Ikki nuqtaning ostidagi nuqta daftar chizig’ining ustiga qo‘yiladi. 
Tirening uzun-qisqaligi matematikadagi minus (ayiruv) bilan teng bo‘lib, 
daftar chizig’idan bir oz yuqoriga qo‘yiladi. 
Ayrim o‘quvchilar tire bilan orfografik belgi hisoblanadigan chiziqchani 

Download 5,58 Mb.