Xrapovikli (to‘sqichli) mexanizm. Xrapovikli mexanizm aylanma harakatni uzib-uzib (to‘xtab-to‘xtab) bir yo‘nalishga berish va yuk ko‘taradigan mashina hamda boshqa yuk ko‘taradigan moslama va ayrim asboblarda barabanni teskari tomonga aylanishini oldini olish uchun qo‘llaniladi. Bu mexanizm xrapovik g‘ildiragi va sobachka (tish)dan tashkil topgan (8.23-rasm). Xrapovik g‘ildiragi
o‘ziga xos shaklda tish chiqarilgan g‘ildirak bo‘lib, uning tish profili tishli g‘ildirakning tish profilidan farq qiladi.
8.23-rasm
Sobachkaning uchi xrapovik g‘ildiragining tishlari orasidagi chuqurchaga kirib, valni teskari yo‘nalaishga harakat qilishiga to‘sqinlik qiladi. Xrapovik g‘ildiragi, shaklda ko‘rsatilgan strelka yo‘nalishda aylanganda sobachka uning tishlari orasidan chiqib, tishlar cho‘qqisi sirtida sirpanib turaveradi (8.24-rasm).
Bu yerda chelak quduqdan ko‘tarilayotganda, tishli xrapovik g‘ildiragi soat mili bo‘yicha aylanadi va sobachka (tish) tishlar cho‘qqisi sirtida sirpanadi. Soat miliga qarshi harakat, chelakni quduqqa tushirib yuboradi. G‘ildirak tishiga tiralib turgan sobachka bunga to‘sqinlik qiladi.
8.24-rasm Sobachkaning ilmoq shaklidagi qismi tiralib turadigan xrapovik g‘ildiragi
tishining ishchi qismi yo‘nalishi, xrapovik g‘ildiragining radiusi bilan ustma-ust turmaydi, ular orasidagi burchak β (120÷150) burchakni tashkil qiladi (8.25-rasm).
Shu sababli xrapovik g‘ildirak shaklda ko‘rsatilgan strelka yo‘nalishiga teskari buralganda, sobachka o‘zining og‘irligi yoki prujinaning ta’siri ostida
xrapovik g‘ildiragi tishining sirti ustiga, sobachkaning tayanch sirti sirpanib borib tishning ishchi qismi sirtiga tiraladi va natijada, xrapovik g‘ildiragi to‘xtaydi. Sobachka o‘z-o‘zidan chuqurchadan chiqib ketmaydi. φ burchak 55˚÷60˚ oralig‘ida bo‘ladi.
8.25-rasm Tishli ilashmalardagi g‘ildirak kabi xrapovik g‘ildiragi uchun ham modul
asosiy hisoblash parametri hisoblanadi. Xrapovik g‘ildiragining parametrlarini belgilash tishli ilashmalardagi g‘ildirakning parametrlarini belgilashdek bo‘ladi.
Xrapovik g‘ildiragi tishlarining qadami (t) tishlar cho‘qqisi aylanasi bo‘yicha o‘lchanadi: t=πm.
Xrapovik g‘ildiragi tishlari balandligi - h=0,75m.
Cho‘qqilar aylanasi diametri - da=mz, bu yerda z- tishlar soni. Tish botiqlari aylanasi diametri - df=m(z-1,5).
Xrapovikli mexanizm chizmasi quyidagicha bajariladi:
cho‘qqilar aylanasi asosiy tutash chiziq bilan chiziladi;
tish botiqlari aylanasi ko‘rinishda g‘ildirak o‘qiga perpendikulyar tekislikdagi proyeksiyada ingichka tutash chiziq bilan, qirqimda esa asosiy tutash chiziq bilan chiziladi;
qirqimda sobachka tishi xrapovik g‘ildiragi tishi oldida tasvirlanadi;
chizmada xrapovikning bitta yoki ikkita tishi profili ko‘rsatiladi.
|
